زلزله و طوفان تهران را می بلعد!

مردم تهران منتظر زلزله و طوفان های شدید هستند!

«توجه توجه...اطلاعیه ضروری از دانشگاه تهران: از هموطنان گرامی میهن تقاضا دارم در موقع وقوع زلزله از آسانسور به هیچ عنوان استفاده نکنن وگوشی همراه و تلفن منزل حتما پیششون باشد احتمال وقوع زلزله امشب ساعت ٣:۴۵دقیقه بامداد شروع از شمالشرق و شمال غربی به سمت جنوب ادامه دارد...باتشکر هیات زلزله شناسی هموژنتیک ایران دانشگاه تهران....لطفا اطلاع رسانى کنید.

رییس شوراى شهر تهران همین الان زنده تو شبکه خبر اعلام کرد امشب زلزله بزرگ پایتخت به احتمال 80درصد میاد.طوفان کرج تهران مقدمه ى زلزله بزرگ تهران..... همه ى نیروهاى امدادى هلال اهمر، آتش نشانى و......آماده باش شدند.»
تهران منتظر یک زلزله است! شاید این خبر را چند وقت یک بار بشنوید اینکه اگر در تهران زلزله بیاید همه چیزنابود می شود اما خبر آمدن زلزله در کشورهرکجا که باشد دل اهالی تهران را نیز به لرزه در می آورد. چند روز پیش زلزله 4.6  ریشتری فیروزکوه و مناطقی از شرق پایتخت را هم لرزاند و این موضوع دوباره به خبر اینکه تهرانی ها باید منتظر زلزله باشند دامن زد، شایعه ای که با آمدن طوفان داغ تر شد که در همین چند روز موج شایعات را بسیار گسترده تر کرد اما جز نگرانی و التهاب در بین افکار عمومی که به صورت دهان به دهان و در شبکه های اجتماعی شیوع پیدا می کند خبری از زلزله نبوده و نیست.

رئیس مرکز پیش بینی زلزله ایران، با بیان اینکه «هیچ پیش نشانگر علمی مبنی بر احتمال وقوع زمین لرزه مشاهده نشده است»، اخبار منتشر شده از سوی برخی سایت ها درباره وقوع زلزله در تهران در پایان این هفته را در حد شایعه و پیش بینی غیرعلمی ارزیابی کرد.  زارع درباره نحوه انتشار این اخبار گفت؛«این خبر از سوی یک سایت که اعتبار علمی ندارد منتشر شده که براساس فاکتورها و نشانه های غیراستاندارد و غیرعلمی اقدام به پیش بینی زلزله می کند.»
شایعه و شایعه سازی مهمترین نکته این ماجرا هستند به ویژه شایعه در موارد هیجانی و حوادث زمینه شیوع بهتر و سریع تری پیدا می کند. آنچه مسلم است هرگاه مسئله‌‌اى مهم در جامعه باشد و یا بروز کند، اما نسبت به آنها ابهام و پوشیدگى ایجاد شود و اخبار آن به درستى و صادقانه مطرح نشود، اهمیت و ابهام افکار عمومى را وادار مى‌کند که جوینده حقیقت و اطلاعات باشند، درست همین زمان است که شایعه رنگ می گیرد و شایعه پراکنان از کم اطلاعی مردم سود می برند.

نکته دقیقا همین است که دکتر مهدی زارع می گوید: "سایت های علمی غیر معتبر ". شایعه زمانی به روز خواهد کرد که  منبع رسمی و معتبر وجود ندارد وقتی شایعه زلزله تهران با طوفان آمیخته و در شبکه های اجتماعی منتسب مراکز علمی و شخصیت های رسمی چون رئیس شورای شهر تهران شد این موج رسمیت بیشتر پیدا کرد اما متاسفانه این موارد نشانگر این است که هنوز افکار عمومی در مواجه با  شبکه های اجتماعی و تکنولوژی های جدید از سطح سواد رسانه ای مطلوبی برخوردار نیستند.
شایعه ، خبر یا اطلاعی غیر موثق است که مبتنی بر مشهورات یا قول اجماع است یعنی اعتبار خود را از تواتر و شیوع خود می گیرد یعنی از هرکس بپرسیم که علت صحت این خبر چیست، پاسخ می دهد: «چون همه می گویند پس صحت دارد.»
شنونده نیز برای پذیرش آن مطلب کمتر به دنبال دلیل و مدرک واقعی است، بلکه به شیوع و تواتر آن بسنده می کند.
می گویند: شایعه چون آب دریاست یعنی هرچه نوشیده شود، بیشتر ایجاد عطش می کند. چرا که معمولا شایعه ایجاد ترس و نگرانی در جامعه می نماید و مردم به علت عدم دسترسی به اطلاعات دقیق به آن پناه می برند و آن را دهان به دهان نقل می کنند و گاه بر آن می افزایند. (1)
در واقع ابهام به علاوه اهمیت موجبات نشر شایعه را فراهم می کند خبر زلزله برای مردم اهمیت دارد و از طرفی فقدان منابع رسمی و وجود ابهام دلیل اصلی شیوع شایعات اخیر می باشد.
به طریقه پخش خبر فوق توجه کنید جنس خبر رسانی و متن آن نشان می دهد که گویا این خبر بیشتر شبیه به یک شوخی بوده است علاوه بر اینکه خبر به این مهمی که به عنوان اطلاعیه درج شده از نشانه های یک اطلاعیه برخوردار نیست . نوع تنظیم خبر چه از نظر ویرایشی و چه اصول نگارش خبری دارای نقاط ضعف جدی هست  و وجود  شیوه نگارش عجیب و غریب و غلط های املایی از جمله این موارد هستند علاوه بر این دروغ هرچه بزرگتر باور پذیرتر! وقتی خبر از طرف مهدی چمران به این صراحت مطرح شده است این موجبات باور پذیری بیشتر را در مخاطب به وجود آورده است.

گویا فردی که این شایعه را منتشر کرده است قصد شوخی داشته ولی باور نمی کرده موضوع آنقدر جدی شود متاسفانه افرادی که اقدام به شایعه سازی یا پخش پیام های غیر معتبر می کنند کم نیستند که این افراد باید به پیامدها و عواقب اینگونه رفتارهای ناصحیح و غیر حرفه ای برای مردم و بعضا کشور توجه کنند. شایعه که حتی از عوامل عملیات و جنگ روانی محسوب می شود در این سطح می تواند آسیب زا باشد. علاوه بر پیامدهای های روانی چون نگرانی، التهاب و استرس و همچنین ناامنی ها و سودجویی های اقتصادی می تواند پیامدهای جانی هم به دنبال داشته باشد؛ سال ۸۲ نیز در پی یک اظهارنظر غیرعلمی مبنی بر وقوع زمین لرزه قوی در تهران موج گسترده ای از نگرانی عمومی در تهران شکل گرفت و به رغم تاکید غالب کارشناسان و دانشمندان علوم زمین شناسی و مهندسی زلزله، مردم حاضر به ماندن در خانه های خود نشدند. شاید تجربه فاجعه مهیب زمین لرزه بم که چند ماه قبل از آن بالغ بر ۳۰ هزار نفر را بی خبر و ناگهانی به کام مرگ فرو برده بود، میزان حساسیت مردم را نسبت به وقوع زلزله بالاتر برد و تصور وقوع واقعه مشابه در کلانشهر تهران دامنه عکس العمل جامعه را افزایش داده بود.

به هر حال دامنه این حساسیت آن قدر بالا است که در همان جریان زلزله بلده تنها خسارت جانی در تهران به خاطر اقدام خطرناک یک نفر برای فرار و اقدام او در پرت کردن خود از ساختمان اتفاق افتاد.به هر حال اینکه احتمال وقوع زمین لرزه شدید در تهران زیاد است، حرفی نیست و این موضوع لزوم آمادگی عمومی برای مقابله با بحران های ناشی از زلزله را نشان می دهد(2)
اما راه نجات اصلی در برابر این گونه موج های خبری چیست؟ اولین و شاید اصولی ترین راه بالابردن سطح سواد رسانه مردم و حتی مسئولین است.  امروزه به دلیل رشد ضریب نفوذ اینترنت و شبکه های اجتماعی  باید روش های برخورد با پیام های اینگونه محیط را دانست. باید دانست که شبکه های اجتماعی نامعتبرترین منبع خبر هستند خبرهایی که یا استناد خاصی ندارند و یا شایعه هستند و به دلیل همان تواتر که از خصوصیات پذیرش شایعه است باور پذیر می شوند. در حالی که مردم در مقابل پیام های اینترنتی به ویژه در شبکه های اجتماعی اولین اقدام را باید مبنی بر عدم صحت آن پیام یا خبر و بررسی از منابع رسمی بگذارند باید علاوه بر اینکه آموزش فرصت و تهدیدهای محیط اینترنت و  شیوه های استناد پذیری و صحت پیام های این محیط  به مردم آموزش داده  شود مبحث شایعه و ابعاد و اهداف آن نیز برای افکار عموم اطلاع رسانی شود.
مسئولین خود نیز علاوه بر این موارد باید مدیریت بحران به ویژه در زمینه پوشش خبری در اینگونه موارد ر ا آموزش ببینند.
و نباید به این موضوعات به عنوان یک کار مازاد و فانتزی نگریست چرا که در کلان شهری چون تهران شایعه هایی چون احتمال وقوع زلزله و یا سایر شایعه های امنیتی می تواند خسارات جبران ناپذیری را به وجود آورد.

پی نوشت:

1- پایگاه اطلاع رسانی حوزه نت
2- "پخش شایعه عجیب ؛ ساعت 3.45 دقیقه بامداد در تهران زلزله می آید!"