آسیبهای فرهنگی انتخابات دهم
در قسمت اول از مقاله مقصراتفاقات پس ازانتخابات کیست؟ بیان شد که صرف توقف در ریشه یابی مشکلات به صورت فردی کارا نبوده و می بایست مساله را به صورت نهادی و ریشه ای مورد بررسی قرار داد. همانگونه که گفته شد یافتن مقصر فردی یا ارگانی برای مشکلات ایجاد شده نه تنها به حل بحران کمک نمی کند بلکه دامنه آن را وسیع تر و کنترل آن را دشوارتر می سازد. به نظر می رسد مقصر اصلی عدم تعمیق ساختارهای مردم سالارانه و عدم نهادینه شدن اخلاق اسلامی در رقابتهای سیاسی است. مهمترین مفروض تحلیلی این مجموعه مقالات ان است که تجربه کنش در فضای رقابتی مردم سالار نیازمند فرهنگ، ساختارها، رویه ها، رسانه ها، نهادها و تجارب تاریخی است که در طی تاریخ و به مرور زمان بر اثر تعاملات رقابت مدارانه و متناسب با نیازهای یک نظام مردمسالار تحول یافته باشند اما زمان کافی برای این تحول در ایران سپری نشده است.
مساله ای که در این نوشتار مدنظر قرار میگیرد نقش "فرهنگ سیاسی" نخبگان، نامزدها، هواداران، احزاب سیاسی و مردم در شکل گیری مسایل بعد از انتخابات است.
در واقع اگرچه مدت سی سال از انقلاب اسلامی میگذرد، ولی این زمان برای تغییر فرهنگ سیاسی زمان اندکی است و لذا هنوز فرهنگ سیاسی ما تاحدود زیادی استبداد زده باقی مانده است
فرهنگ سیاسی در واقع ناشی از سالیان سال تجربه تعامل در عرصه کنش سیاسی و هنجارهای بین الاذهانی سطوح مختلف اجتماعی است که در بستر تاریخ کهن این سرزمین شکل گرفته است. تغییر در عرصه فرهنگ سیاسی زمان بر و بعضا مستلزم سپری شدن نسلهاست.
سابقه زیست در نظام استبدادی با قدمت بیش از دو هزار و پانصد سال، فرهنگ سیاسی مردمان و نخبگان ایرانی را استبداد زده ساخته و توانایی کنشهای رقابتی و تعاملی آنها را به شدت کاهش داده است. در واقع اگرچه مدت سی سال از انقلاب اسلامی میگذرد، ولی این زمان برای تغییر فرهنگ سیاسی زمان اندکی است و لذا هنوز فرهنگ سیاسی ما تاحدود زیادی استبداد زده باقی مانده است.تجربه کوتاه مردمسالاری دینی در ایران هنوز نتوانسته زنگارهای غیر رقابتی بودن فرهنگ سیاسی را بزداید. ویژگی های منفی مانند شکاکیت، فردگرایی منفی، قانون گریزی، فقدان روحیه جمعی، نقدناپذیری، عدم ظرفیت شکست یا پیروزی، صفر و یک دیدن سیاست، قهرمان پروری و... را می توان از نشانه های این فرهنگ سیاسی دانست.
با توجه به تمایزات خاص این انتخابات مانند اجتماعی شدن رقابتها که در مقاله قبل به آن گذرا اشاره شد، ویژگی های منفی یاد شده در فرهنگ سیاسی ایرانیان نقش بسیار مهمی در تحولات رخ داده در حین و بعد از انتخابات ایفا نمود. برخی از این ویژگی ها را در ادامه بررسی خواهیم کرد:
1- دشمن بینی رقیب:
در نظام مردمسالار دینی همه نامزدها صالح بوده و به خانواده انقلاب تعلق دارند، لذا رقابتها بر سر انتخاب اصلح است. پس در چنین رقابت سیاسی، حق و باطل مطلق وجود نداشته، بلکه رقابت بر سر سلیقه ها و شیوه های اجرا و برنامه های بهینه است.(1) فرهنگ استبداد زده به این امر منجر می گردد که نوعی فردمحوری برای نخبگان سیاسی و قهرمان گرایی برای هواداران و مردم پدید آید که مجموعه خودی ها، خیر مطلق و طرف مقابل مظهر تمامی سیاهی ها، ناکامی ها و ضعف هاست.متاسفانه در فضای دوقطبی انتخابات اخیر هر کدام از دوقطب در فضای مسموم فرهنگ سیاسی زنگار گرفته استبدادی
تنفس کرده و هر کدام خود را مظهر خیر و نجات مطلق کشور و طرف مقابل را مایه بدبختی و انحراف از اصول و ارزشها قلمداد کرد. از یک سو یکی از نامزدها طرف مقابل را رمال، دروغگو، خرافاتی و.... خطاب کرد، و از آن سو طرف مقابل نیز با طرح اتهامات اثبات نشده به افرادی که به عنوان حامیان رقیب خوانده می شد به تحریک افکار عمومی علیه اردوگاه رقیب پرداخت.
(2)
بسیاری از مردمی که از نامزدها حمایت می کردند نیز پس از مشاهده مناظره ها، در فضایی منبعث از فرهنگ سیاسی استبداد زده گویا نبرد تن به تن گلادیاتورها را مشاهده کرده و با شعار مناظره به پا شد (نامزد رقیب) کله پاشد، رقیب را با خصم اشتباه می گرفتند!
بسیاری از مردمی که از نامزدها حمایت می کردند نیز پس از مشاهده مناظره ها، در فضایی منبعث از فرهنگ سیاسی استبداد زده گویا نبرد تن به تن گلادیاتورها را مشاهده کرده و با شعار مناظره به پا شد (نامزد رقیب) کله پاشد، رقیب را با خصم اشتباه می گرفتند!
2- نقد شخصیت به جای نقد برنامه :
یکی از مهمترین مولفه های فرهنگ سیاسی پیشرو در انتخابات "برنامه محور" بودن است هم برای مردمی که رای می دهند و هم برای نامزدهایی که خود را در معرض رای مردم قرار می دهند. از آسیبهای فرهنگ سیاسی استبداد زده کیش شخصیت است، اصولا مردم در این فرهنگ بر اساس فرد و ویژگی های فردی انتخاب می کنند و کمتر به برنامه ها توجه می کنند. در مقابل هم نامزدها بیش از آنکه برنامه های رقیب را نقد کنند، به نقد و بعضا ترور شخصیت رو می آورند.(3)متاسفانه در مناظره های انجام شده بجز یکی از نامزدها، بقیه نامزدها به صورت واضح به ارائه برنامه نپرداخته و جنس نقدهای خود را به سوی نقد شخصیت رقیب سوق دادند. در زمینه مناظره های انجام شده می توانید به مقاله از مناظره تا منازعه مراجعه کنید.
3- فقدان ظرفیت شکست:
اصل اول قاموس رقابت سیاسی تمکین به انتخاب مردم است. روال متعارف در دنیا آن است که نامزد شکست خورده با تبریک پیروزی به پیروز انتخابات به سوی تعدیل احساسات طرفدارانش حرکت می کند. اما در این انتخابات برخی نامزدهای شکست خورده نه تنها بدین سو حرکت نکردند بلکه با دامن زدن به شائبه تقلب و اعلام پیروزی زودهنگام در شب انتخابات فضای سیاسی جامعه را ملتهب ساختند. (4)حتی در صورت وجود برخی شائبه ها و ابهامات که متاسفانه به علت حساسیتهای این انتخابات تشدید شد، به نظر می رسد که هر کدام از طرفین چه معترضین و چه ناظران و چه مجریان می بایست در یک فضای عادلانه، منفصانه، شفاف و قانونی به رفع شائبه ها و ایجاد اطمینان نسبت به صحت انتخابات حرکت می کردند.
4- فقدان ظرفیت پیروزی:
یکی از اصول مسلم در رقابت سیاسی و اخلاق سیاسی اجتناب از هرگونه عملی است که "سرخوردگی" و "افسردگی" ناشی از شکست را در طرف مقابل تشدید کند. به همین دلیل در فردای پیروزی در فرهنگهای سیاسی پیشرو بر پایان یافتن رقابتها و آغاز رفاقتها و بر استفاده از تجربیات و افکار رقیب و طرفدارانشان در دولت جدید تاکید میگردد.(5) به نظر می رسد به جای محدود کردن دایره خودی ها و تبدیل دوستان به دشمنان(6)، می بایست به سوی ایجاد فضای وفاق میان نخبگان سیاسی و کاهش تنشهای ناشی از دوقطبی شدن جامعه ، حرکت می شد. (7)
حمید نساج/سید حسین زرهانی
گروه جامعه و سیاست
پی نوشتها:
1-اشاره به سخنان مقام معظم رهبری در نماز جمعه:رقابت های شدید 4 نامزد محترم انتخابات، رقابت جریان های متعلق به نظام اسلامی بود اما رسانه های متعلق به صهیونیست های خبیث با دروغ پردازی محض سعی می کنند این رقابت ها را دعوا میان مخالفان و طرفداران نظام جلوه دهند.
2-اشاره به سخنان مقام معظم رهبری در نماز جمعه:یك طرف به رئیس جمهور قانونی كشور، صریحترین و خجالت آورترین اهانتها و تهمتها را بیان می كرد و با پخش كارنامه های جعلی برای دولت، رئیس جمهور متكی به آرای مردم را دروغگو، خرافاتی و رمال می نامید و اخلاق و قانون و انصاف را زیر پا می گذاشت و طرف دیگر هم، با اقداماتی مشابه، كارنامه درخشان 30 ساله انقلاب را كمرنگ جلوه می داد و شخصیتهایی كه عمرشان را در راه نظام صرف كرده اند زیر سؤال می برد و اتهاماتی را كه در مراجع قانونی اثبات نشده است بیان می كرد.
3-اشاره به سخنان مقام معظم رهبری در نماز جمعه:متأسفانه برخی مواقع مناظره ها حالت تخریبی پیدا می کرد و به سیاه نمایی افراطی خدمات دولت فعلی و در مقابل، سیاه نمایی عملکرد دولتهای قبلی کشیده می شد و در میان طرفداران نامزدها التهاب و نگرانی ایجاد می کرد.
4-اشاره به سخنان مقام معظم رهبری درنشست دوستانه نمایندگان مسئولان اجرائی، نظارتی و کمیسیون تبلیغات انتخابات :البته قاعده مردم سالاری این است که اکثریت بر اقلیت تقدم پیدا می کند ولی این به معنای ایجاد تعارض و دشمنی نیست و همه وظیفه دارند مانع از شکل گیری فضای کدورت و تعارض شوند.
5-اشاره به سخنان مقام معظم رهبری درنشست دوستانه نمایندگان مسئولان اجرائی، نظارتی و کمیسیون تبلیغات انتخابات: ظرفیت و تحمل پیروزی و عدم پیروزی کار آسانی نیست زیرا این موضوع یکی از فضایل انسانی است که باید فرهنگ آن در میان نخبگان و آحاد مردم ترویج شود
6-اشاره به سخنان مقام معظم رهبری در روز میلاد امام علی(ع): نظام اسلامی براساس وظیفه خود با کسانی که زندگی و آسایش مردم را برهم می زنند و جوانها را تهدید می کنند، برخورد خواهد کرد اما مبادا دشمن را با دوست اشتباه بگیریم و دوست را بخاطر یک خطا، دشمن به حساب بیاوریم.
7اشاره به سخنان مقام معظم رهبری درنشست دوستانه نمایندگان مسئولان اجرائی، نظارتی و کمیسیون تبلیغات انتخابات :دو جناح و دو گروه یکدیگر را عصبانی نکنند چه آن کسانی که نامزد مورد علاقه آنها پیروز شده و چه آن کسانی که نامزد آنها پیروز نشده است همه باید بر محور اصلی که حضور در صحنه انتخابات و دفاع از نظام است متمرکز شوند.
