موسس حوزه، پایه گذار مبارزه با اسرائیل(1)

در این یادداشت به تشریح نوع برخورد حضرت آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی موسس حوزه علمیه قم پرداخته و سعی شده است پاسخی روشن ارائه شود. نکته قابل توجه این است که زندگی مرحوم موسس در زمانی بوده است که زمزمه شکل گیری یک تشکل یهودی در دنیا علنی نشده بود و حتی بسیاری از سیاسیون و متفکران جهان عرب نیز از این موضوع بی اطلاع بودند.

در كارنامه سیاسی مرحوم آیت الله مؤسس حوزه عملیه قم، نقاط درخشانی وجود دارد كه تأثیرات شگرف تصمیمات آیت الله حایری را نمایان می سازد.

یكی از این مسایل ، واكنش آیت الله حایری یزدی به تصمیم دولت انگلیس در الحاق كشور فلسطین به مستمرات خود و اعطای این سرزمین به یهودیان و دولت صهیونیسم است.

در بحبوحه جنگ جهانی اول، دولت استعمارگر انگلیس با دولت فرانسه، در سال 1916 (1295ش) قراردادی را امضا كردند كه به« موجب آن، این دو كشور پیش از پایان جنگ، میراث امپراتوری عثمانی را در خاورمیانه میان خود تقسیم كردند. (1)

بعد از رسمی كردن تسلط انگلیس بر فلسطین، به علت پیوندی كه دولت استعماری انگلیس با یهودیان داشت، در سال 1922 با تنظیم لایحه سرپرستی فلسطین و ارسال آن به جامعه ملل به اهداف و تعهدات خود با صهیونیست‌ها جامه ی عمل پوشاند. هنگامی كه تعهد بین این دو فاش شد، همواره در میان ساكنین مسلمان و اعراب مناطق اشغالی با دولت انگلستان و صهیونیست‌ها نبردها و مبارزاتی خونین به وقوع پیوست.

در سال 1933 (1312) استعمار انگلیس با حمایت از صهیونیست‌ها و سركوب مسلمانان، زمین‌های فلسطینیان را از دست آنان خارج و به یهودیان مهاجر واگذار می‌كرد. در حقیقت انگلستان با غصب زمین‌های فلسطینیان و ساكنان اصلی آن، در فراهم آوردن مهاجرت یهودیان نقش اصلی را ایفا كرد. در همین زمان بود كه آیت الله شیخ عبدالكریم حایری و به تبع وی سایر روحانیون ایران برای دفاع از مردم فلسطین دست به كار شدند.

حركت اصلی مؤسس حوزه در این زمان، ارسال نامه‌ای به رضا شاه بود. آیت الله حایری در دی‌ماه 1312 این نامه را توسط آیت الله سید محمد بهبهانی به رضا شاه ارسال كرد. چرا كه « وی فرزند سیدعبدالله بهبهانی رهبر مشروطیت بود و به علت روابطی كه با رضاخان داشت، میان علما و شاه و دربار نقش واسطه را ایفا کرده و مورد احترام شاه بود.» (2)

متن تلگراف آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی به رضاخان چنین است: «حضور مبارك اعلیحضرت شاهنشاهی خلدالله ملكه. بعد از دعاگویی صمیمی، امروزه مسلمین در این هجوم یهود به فلسطین و بیت‌المقدس مستغیث به آن یگانه حامی است و چشم همگی به الطاف خاصه ملوكانه است. امید به اعانت پروردگار جل و علا این غایله مهم با توجهات خاصه مرتفع، موجب مزید دعاگویی این ضعیف و عامه مسلمین گردد.الاحقر عبدالكریم حائری. » (3)

موضوع تلگراف آیت الله حائری توسط آیت الله بهبهانی در تاریخ 7 دی 1312 یعنی آخرین روزهای 1933 به اطلاع نخست‌وزیری می‌رسد. متن آن چنین است:

« به عرض می‌رساند با تقدیم عرض دعاگویی مصدع است از طرف حضرت آیت الله اقای حاج شیخ عبدالكریم و جمله‌‌ای از وجوه علمای اعلام قم دامت بركاتهم، تلگرافاً راجع به فلسطین، تظلماتی به حضور مبارك اقدس شاهنشاهی خلدالله سلطانه شده است و صورتشان را سركار آیت الله معظم برای حقیر فرستاده‌اند اینك تقدیم می‌شود و در صورتی كه مقتضی بدانند مقرر فرمایید در جریاد نشر شود. شاید این چند روزه از سایر ولایات هم قریب به همین مضامین مخابراتی شود. به نظر قاصر حقیر درج آنها در جراید بی‌مناسبت نیست. دیگر موكول به تصویب حضرت اشرف عالی است. الاحقر محمد موسوی بهبهانی.» (4 )

برای روشن شدن اهمیت نامه آیت الله شیخ عبدالكریم حایری، نیاز است به شکل خلاصه فضای اختناق و حساس آن زمان تبیین شود و سپس به شرح ابعاد مختلف نامه بپردازیم.

«درست در سال ورود آیت الله حایری به قم و بنا نهادن پایه‌های حوزه، رضاخان با كودتای سید ضیاءالدین طباطبایی وارد تهران شد و اوضاع سیاسی اجتماعی كشور، به یكباره تغییر كرد و باگذشت اندك زمانی رضاخان با توسل به چند مانور سیاسی،‌ ماهرانه به سلطنت رسید، همزمانی دو واقعه مهم، یعنی تأسیس حوزه علمیه قم به منظور مستحكم نمودن پایه‌های دینی در كشور توسط یكی از مراجع بزرگ و به قدرت رسیدن رضاخان و اعمال دیكتاتوری و برچیدن بساط مشروعیت از سری دیگر، موجبات مقابله شدید (رهبری دینی) و (مركز قدرت) را فراهم ساخت. با استقرار و تثبیت سلطنت پهلوی، دوره ‌ی اجرای سیاست‌های نو استعمار انگلیس فرا رسید و سیاست مذهب‌زدایی و استحاله فرهنگی از طریق اشاعه فرهنگ تجددگرایی غربی، در دستور كار هیأت حاكمه قرار گرفت» (5) . قانون متحد الشكل شدن لباس، ممنوعیت پوشیدن لباس روحانیت، كشف حجاب و مبارزه علنی با مظاهر مذهبی و دینی یكی از این برنامه‌ها بود. در چنین شرایطی هرگونه حركت نسنجیده آیت الله حایری یزدی می‌توانست جرقه‌ای بر باروت آماده انفجار رضاخان باشد. آیت الله حایری با درایت و سیاست خاص خود سعی كرد از انهدام حوزه علمیه جلوگیری نماید و پایگاه علمی ـ مذهبی حوزه را از دخالت‌ها و تهاجمات رژیم سالم نگه دارد. آیت الله اراكی در این باره می‌گوید: «چنان‌چه كوچك ترین حركتی از یك گوشه این مملكت پیدا می‌شد، رضاخان فوری مجرم را یا تبعید می‌كرد یا به دار می‌كشید. حاج شیخ در همچون معركه‌ای واقع شده بود و چاره‌ای غیر از این كه صبر كند نداشت.در كف شیر نر خونخواره‌ای غیر تسلیم و رضا كو چاره‌ای » (6)

بر این اساس، حفظ حوزه علمیه اولویت نخست مؤسس حوزه بود و بالاجبار در چند موضوع بسیار مهم كه با اصل دین در ارتباط بود دخالت كرد. یكی از آنها مبارزه علنی رضاخان با روحانیت و دیگری مسأله كشف حجاب بود. آیت الله حایری معتقد بود كه این دو مساله به اساس دین و مذهب مربوط می‌شود و هدف رضاخان بركندن ریشه اسلام است.

با توجه به مقدمه فوق، اهمیت حركت آیت الله شیخ عبدالكریم حایری در ارسال نامه به رضاخان و درخواست واكنش در قبال مسأله فلسطین بیشتر نمودار می‌شود. به جرأت می‌توان گفت كه آیت الله شیخ عبدالكریم حایری، مقابله با اشغال سرزمین فلسطین را از مهم ترین امور دین و هم ردیف با مسأله حجاب می‌دانست.