مدیران جوامع اسلامی از امیرالمؤمنین بیاموزند

حکومت داری و اصول و ظرافت های آن یکی از دغدغه های مهم در میان ملت ها و جوامع مسلمان است. مسئولان و مدیران حکومتی و دولتی در این کشورها باید بتوانند اسلام واقعی را آنگونه در قلمرو مسئولیت و مدیریت خود پیاده کنند...

حکومت داری و اصول و ظرافت های آن یکی از دغدغه های مهم در میان ملت ها و جوامع مسلمان است. مسئولان و مدیران حکومتی و دولتی در این کشورها باید بتوانند اسلام واقعی را آنگونه در قلمرو مسئولیت و مدیریت خود پیاده کنند که چهره واقعی و مردم دوست و همه جانبه اسلام را به مردمان خود نشان دهند.
پیاده سازی هرچه بهتر حکومت و مدیریت اسلامی می تواند در نگاه بهتر مردم به مبانی دین اسلام تاثیر مثبت و بسزایی داشته باشد و بالعکس اگر حکومت و دولت دچار انحراف و اشتباه و خطا در این زمینه شود، تبعات منفی خود را در جامعه و میان مردم بر جا خواهد گذاشت.
کشورهای مسلمان اعم از شیعه و سنی می توانند در زمینه حکومت و مدیریت اسلامی به نظرات و اصول مطرح شده از سوی حضرت علی علیه السلام رجوع کنند؛ چراکه ایشان هرچند در عمل و در ظاهر به خاطر مسائل خاصی که در دوران ایشان حاکم بود فرصت چندانی برای اجرایی کردن تمام نظریه های خود در زمینه مدیریت اسلامی نداشت اما تمام این نظریه ها و توصیه ها را در قالب نوشتار برای ما به یادگار گذاشته است.
 با این حال ایشان به محض اینکه حکومت را در دست گرفت با جنگ های متعددی مواجه شد؛ یعنی در طول سه سال، سه جنگ بزرگ را پشت سر گذاشت؛ جمل، صفین و خوارج. به عبارت دیگر اصلا فرصت مدیریت و حکومت به ایشان ندادند اما احادیث و نظریه های مدیریتی که از حضرت علی علیه السلام برجای مانده بهترین و متعالی ترین نظریه ها و توصیه ها درباره مدیریت اسلامی است و امروزه از این نظریه ها در علم مدیریت بهره گیری و استفاده می شود.
نامه 53 نهج البلاغه که با نام فرمان امام به مالک اشتر شناخته می شود می تواند به طور ویژه و خاص عنوان الگوی کشورهای مسلمان در پیاده سازی اصول مدیریت اسلامی قرار گیرد. همچنین ایشان در نامه ها و خطبه های دیگری در نهج البلاغه به اصول مدیریتی اشاره کرده اند.

تمجید نویسنده مسیحی از مدیریت علی ﴿ع﴾

جورج سمعان جرداق نویسنده مسیحی که دارای 30 تالیف است، در کتاب 5 جلدی «الامام علی صوت العدالة الانسانیه» که مهمترین تالیف و اثر اوست به طور کامل به ویژگی های شخصیتی و مدیریتی علی علیه السلام پرداخته است.
جرج جرداق درباره راز عدم نوشتن در باره شخصیت دیگری غیر از علی علیه السلام گفته است: عده ای از مردم کشورهای حوزه خلیج فارس و مصر به من پیشنهاد می کردند که مثلا در مورد فلانی و یا دیگران بنویسم... اما من نپذیرفتم نه به این خاطر که بخواهم بگویم فلانی و یا کس دیگری بد است نه اصلا اینطور نبود بلکه من پس از علی کسی را شایسته نوشتن ندیدم و تصمیم گرفتم که جز در مورد علی ننویسم... انقلاب علی علیه السلام انقلاب انسانی، اجتماعی، فکری و فرهنگی بود و در آن بین دو جبهه فسق و قتل و قاچاق انسان و برده و مرگ از یک طرف و جبهه دین و رحمت و عدالت و انسانیت و آزادی و حیات فاصله های زیادی بود. موظف شدم که جبهه علی  علیه السلام را که خالص ترین جبهه ها است، مورد بررسی و تحلیل قرار دهم. این جبهه راه را برای من روشن کرد و چراغ راهم شد.

نامه 53 نهج البلاغه؛ بهترین الگوی مدیریت اسلامی
امیر المومنین در نامه 53 به مالک اشتر درباره شرایط مدیریت و خصلت های یک مدیر به مسائلی همچون حسن تدبیر، شجاعت، علم و دانش، سعه صدر، قاطعیت، تجربه کاری، نظم و انضباط و غیره اشاره می کنند و می فرمایند: بدترین وزیران تو کسانی هستند که وزیران والیان بدکار پیش از تو بوده اند و با آنان در گناهان همکاری کرده اند. مبادا صاحبان اسرار تو باشند زیرا که یاران گنهکاران و برادران ستمکارانند. تو می توانی به جای آنها بهتر از آنها را بیابی، کسانی که نظریات و نفوذ آنها را دارند ولی وزر و وبال آنها راندارند و با ستمکاران و گنهکاران همکاری نکرده اند. این مردان پاکدامن هزینه کمتری بر تو تحمیل میکنند و نسبت به تو مهربانترند و با بیگانه کم الفترند، آنها را مخصوصان جلسه های سری و انجمن های علنی خود قرار ده...؛ به اهل شجاعت بپیوند و آنان را به عنوان کارگزار انتخاب نما... علم خود را به جهل و یقین خود را به شک تبدیل نکنید، وقتی دانستید عمل کنید و زمانی که یقین کردید، اقدام نمایید...؛ پس برای مشاغل کلیدی از سپاهیان و لشکریان خود کسی را انتخاب کن که در برابر دشواری ها و پیش آمد های سخت و تلخ، استوار باشد و مصیبت های بزرگ وی را از پا ننشاند.فردی باشد که هنگام ناتوانی و ضعف دیگران، بر او ضعف و ناتوانی غالب نشود و بر اثر بی خیالی دیگران، بی تفاوت نگردد...

حکومت با تدبیر و امید واقعی و مدارا

مدیران جوامع اسلامی باید بیاموزند که درباره منتقدان و افرادی که سلایق و نظرات مخالف دارند، هم صبر و بردباری داشته باشند و هم با کنار گذاشتن تعصب و یک سونگری بتوانند از نظرات خوب در مدیریت و حکومت استفاده کنند. ایشان همچنین بر پرهیز از خودرایی تاکید کرده اند: بپرهیزید از خود پسندی و از شگفتی در خویش و در باره صفتی از اوصاف خود که خوشایند توست و بپرهیز از اینکه دلبسته آن باشی که در ستایش تو از اندازه بگذرند همانا که بهترین فرصت شیطان در این احوال است تا نیکوکاری نیکوکاران را بر باد دهد و باید کسانی نزد تو برگزیده تر باشند که پیش از همه در روی تو سخن تلخ بر زبان آورند و ترا در آنچه خدای بر دوستان خود نپسندد، کمتر یاری کنند. به اهل پرهیز و راستی بپیوند و آنگاه آنان را چنان پرور که در ستایش تو از اندازه نگذرند و به باطل ترا در کاری بزرگ که به تو نسبت می دهند و تو آن کار را نکرده باشی،  دلشاد نسازند. چه زیاده روی در ستایش، در دل خود بینی پرورد و آدمی را به تکبر وادارد... 
حضرت علی علیه السلام همچنین بر ضرورت حذف هر فشار و بار اجتماعی و اقتصادی از دوش مردم جامعه تاکید دارند و نیز معتقد هستند که باید به مردم  اعتماد داشت: هیچ عاملی بهتر و قوی تر از نیکی به رعیت و سبک ساختن هزینه های آنان و ترک تحمیل بر دوش آنان نیست. پس باید در این باب کار کنی که خوش بینی به رعیت را به دست آوری زیرا خوش بینی رنج بسیار را از تو دور می کند. چنانچه انسان خوشبین به دیگران باشد، همیشه اعصاب و افکار او در آسایش و راحتی است به خلاف اینکه اگر نسبت به دیگران بدبین و بدگمان باشد، مرتب افکار او در اطراف نکات منفی و غیر صحیح دور می زند و مرتب در حالت جنگ درونی و گرفتار مسائل روانی و ناراحتی اعصاب خواهد بود... 
حضرت یکی از مشخصه ها و مولفه های مدیریت و حکومت اسلامی را داشتن حسن تدبیر و نیز امید و آینده نگری معرفی می کنند و در فرمان خود به مالک اشتر می فرمایند: چهار چیز دلیل برگشت روزگار و اوضاع و احوال دولت ها و حکومت هاست. بدی تدبیر و زشتی تبذیر و کمی عبرت گرفتن و بسیاری مغرور شدن...؛ بینادل خردمند پایان خویش می بیند و پست و بلند و نشیب و فراز خود را می شناسد...