بررسی دیپلماسی ایران در سالی که گذشت
نوشته ی پیش رو به مسئله دیپلماسی هسته ای کشور به عنوان حیاتی و بحرانی ترین مسئله روز دستگاه سیاست خارجی پرداخته است.
در این کوتاه سخن، سعی بر آن است تا به شیوه ای توصیفی- تحلیلی، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را در سالی که گذشت مورد بررسی قرار دهیم. نوشته ی پیش رو به مسئله دیپلماسی هسته ای کشور به عنوان حیاتی و بحرانی ترین مسئله روز دستگاه سیاست خارجی پرداخته و مقاله ی تالی به دیگر مسائل رخ داده در عرصه روابط خارجی می پردازد.
درست در آغاز سال هشتاد و نه و در فروردین ماه بود که تهدیدات نظامی علیه کشور، افزایش یافت. نتانیاهو در اول فروردین با سفر به واشنگتن، بمب های سنگین با قابلیت نفوذ در اعماق خاک از آمریکا خریداری نمود.
در بیست و یکم فروردین، ایران اعلام کرد که با ساخت نسل جدیدی از سانتریفیوژ ها با سرعت بالا قادر است بر حجم و غنای اورانیوم تولیدی خود بیافزاید. تلاش های خارجی برای کاهش سرعت رشد توانایی هسته ای ایران شدت یافت. درست روز بعد بود که اوباما در تبیین استراتژی هسته ای آمریکا، ایران و کره ی شمالی را به عنوان خطرناک ترین دشمنان آمریکا به حمله ی هسته ای تهدید نمود. از آنجا که تهدید یک کشور به استفاده از سلاح های هسته ای، امری است نامعمول در عرف بین الملل، مجلس ایران از دولت خواست تا شکایتی را علیه دولت آمریکا به شورای امنیت ملل متحد ارائه نماید. دیگر مقامات دولتی ایران نیز نسبت به این تهدید بی سابقه، واکنش های تندی نشان دادند.
در اینجا نویسنده لازم می داند بر سبیل تحلیل عرض کند که هدف این تهدید نظامی آمریکا در واقع تغییر رویکرد چین و روسیه بوده است. هر دو کشور ایران و کره ی شمالی در منطقه ای قرار دارند که می توان آنرا حوزه ی نفوذ چین و روسیه دانست. نه فقط تهدید هسته ای این دو کشور و خصوصا ایران، بلکه هر نوع تهدید دیگر این کشور ها به حمله ی نظامی، می تواند اهرم فشاری باشد تا روسیه و چین را به همراهی با تشدید تحریم ها علیه ایران مجاب سازد. چرا که دو کشور از ترس بی نظمی و تنش در آسیا و نیز تضعیف ایران به عنوان یک متحد بالقوه، احتمالا در راستای افزایش فشار ها بر ایران با غرب همداستان شده و توافق بیشتری در این عرصه از خود نشان خواهند داد. دست بر قضا نیز این تحلیل نویسنده به گونه ای مصداق یافت و روسیه و چین در ادامه سال با تشدید تحریم ها علیه ایران موافقت نمودند.
نهایتا نیز قطعنامه ی 1929 شورای امنیت علیه کشور تصویب شد و دامنه تحریم ها را به تبادلات مالی، کشتیرانی، حمل و نقل هوایی،تسلیحات و انرژی و نیز نهادهای وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تسری داد
در این میان، درست زمانی که روسیه و چین نیز در کلام، تاکید خویش بر لزوم تغییر رفتار ایران را مورد تاکید قرار دادند، ترکیه و برزیل بودند که برای نخستین بار در بیست و هشتم فروردین علیه تشدید تحریم ها اعلام موضع کردند. تلاش دو کشور مذکور را می توان از یک سو ناشی از نزدیکی تقریبی ایشان به ایران و از دیگر سو ناشی از تلاش آنها برای کسب نقش پررنگ تر و پرستیژ بیشتر در معادلات بین الدولی دانست.
در اردیبهشت ماه بود که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، احتمالا به عنوان واکنشی تدافعی در برابر تهدیدات نظامی آمریکا، مانور نظامی پیامبر اعظم پنج را انجام داد. پیشتر نیز این نهاد تهدید کرده بود که در صورت تهاجم آمریکا به ایران، ایران نیز متقابلا دست به تدافعی همه جانبه خواهد زد.
در هفتم اردیبهشت، ادبیات روسیه پس از مدت ها، در قبال ایران و برنامه ی هسته ای کشورمان تغییر کرد. مدودوف رویکرد ایران در قبال پرونده ی هسته ای اش را غیر مسئولانه خواند و خواهان تغییر این رویکرد شد. برخی در همان برهه ابراز داشتند که توافقات امنیتی آمریکا با روسیه خصوصا در زمینه سپر دفاع موشکی، عاملی بوده که روسیه را به دوری از ایران و نزدیکی به آمریکا ترغیب نموده. در هر حال، از این زمان به بعد شاهد بوده ایم که از میان دو متحد سنتی یعنی روسیه و چین، تنها چین تا حدودی مانند گذشته ادبیات حاکی از حمایت خویش از ایران را تداوم بخشیده است.
در شانزدهم اردیبهشت، نیروی دریایی ارتش مانوری را در خلیج فارس به انجام رساند. تحرک دو نیروی نظامی کشور یعنی سپاه و ارتش در بازه ی زمانه ی یک ماهه حاکی از آن است که ایران تلاش داشته تا عزم خویش را برای دفاع نظامی از خود به نمایش گذارد.
توافقات امنیتی آمریکا با روسیه خصوصا در زمینه سپر دفاع موشکی، عاملی بوده که روسیه را به دوری از ایران و نزدیکی به آمریکا ترغیب نموده
در بیست و هفتم اردیبهشت، طرح تبادل اورانیوم با غنای بیست درصد در خاک ترکیه، مورد توافق ایران، برزیل و ترکیه قرار گرفت. سه کشور ابراز داشتند که با این توافق، تشدید تحریم ها دیگر توجیهی ندارد. کشور های غربی نیز هرچند از این توافق استقبال کردند، اما با واکنش های مبهم خویش تلاش نمودند تا فضای کافی برای تشدید تحریم ها را، که در نهایت نیز محقق شد، حفظ نمایند. اکثر رهبران غربی این توافق را (ناکافی) توصیف نمودند. تنها چند روز پس از توافق تهران، 1+5 خبر از آغاز مذاکرات برای تدوین طرح تحریم های جدید علیه ایران دادند.
با تداوم فشار ها، ایران در ابتدای خرداد ماه سومین مانور خود را، اینبار در سطح خشکی و تحت عنوان مانور بیت المقدس 22 و در نزدیکی تاسیسات هسته ای اصفهان به انجام رساند.
در میانه ی خرداد ماه، سخن از تشدید تحریم ها به صورت منفرد از سوی کشور های غربی طرح شد. مسائلی نیز مانند گنجاندند طرح هایی برای بازرسی کشتی های ایرانی در طرح تحریم ها مطرح گردید. ایران در واکنش شدیدا کشورها را در مورد بازرسی کشتی هایش مورد هشدار قرار داد. نهایتا نیز قطعنامه ی 1929 شورای امنیت علیه کشور تصویب شد و دامنه تحریم ها را به تبادلات مالی، کشتیرانی، حمل و نقل هوایی،تسلیحات و انرژی و نیز نهادهای وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تسری داد. دو کشور برزیل و ترکیه به این قطعنامه در شورای امنیت رای منفی و لبنان به آن رای ممتنع داد.
درست زمانی که روسیه و چین نیز در کلام، تاکید خویش بر لزوم تغییر رفتار ایران را مورد تاکید قرار دادند، ترکیه و برزیل بودند که برای نخستین بار در بیست و هشتم فروردین علیه تشدید تحریم ها اعلام موضع کردند
هرچند در ادامه ی سال، مذاکرات ایران با 1+5 در ژنو ادامه یافت، و هرچند ایران تلاش کرد با پیشنهاد ترکیه به عنوان میزبان مذاکرات، این دوست و متحد جدید را نیز در جریان این رقابت دیپلماتیک شریک نماید، اما به نظر نویسنده در ادامه ی سال تغییر محسوسی در شرایط هسته ای کشور ایجاد نشده و در واقع سرنوشت هسته ای ایران در سالی که گذشت در نیمه اول آن رقم خورد. ایران در شرایطی رو به سوی سال 1390 دارد که همچنان بر حق مصرح خویش در NPT مبنی بر تداوم فعالیت های هسته ای خود اصرار ورزیده و 1+5 نیز همچنان بر ترک غنی سازی اورانیوم از سوی ایران پای می فشارند. ایران دامنه و وسعت فعالیت های هسته ای خویش را افزوده و در مقابل از شدت یافتن تحریم های بین المللی رنج می برد. در بخش دوم ، به برخی از عناصر جانبی پرونده ی هسته ای ایران که به نوعی تحت تاثیر این مقوله شکل گرفته اما ماهیتی مستقل از آن دارند نیز اشاره خواهد شد.
سروش آریا
بخش سیاست تبیان
