نگاهی به آمار انتخابات ریاست جمهوری نهم
دور نخست
در دور نخست انتخابات اکبر هاشمی رفسنجانی و محمود احمدی نژاد با بیشترین آرا به مرحله دوم راه یافتند
نتیجه انتخابات 27خرداد (مرحله نخست) بسیاری از ایرانیان را شگفت زده کرد. . نگاهی به آمار مرحله نخست انتخابات ریاست جمهوری نهم، شاید، جزئیات بیشتری را در این زمینه روشن کند.
در دور اول انتخابات، از حدود 30میلیون رای به صندوق ریخته شده، آقای اکبر هاشمی رفسنجانی با 6میلیون و 100هزار رای نفر اول شد. پس از او محمود احمدی نژاد با 5میلیون و 700هزار و مهدی کروبی با 5میلیون رای، به ترتیب دوم و سوم شدند. نکته جالب اینجاست که آقای هاشمی تنها در 3استان رای اول را کسب کرد در حالی که آقای احمدی نژاد در 9استان و آقای کروبی (نفر سوم) در 11استان بیشترین رای را داشتند.
رای شرکت کنندگان در مرحله نخست انتخابات چنان میان نامزدها تقسیم شد که با اندک تغییری حتی تا نفر پنجم از هفت نفر هم شانس راه یابی به مرحله دوم را داشت. در حقیقت هیچ یک از گزینه های موجود، اکثریتی از ایرانیان را نمایندگی نمی کرده است.
رییس جمهور یا استاندار؟
شاید روشن ترین وجه رفتار سیاسی شرکت کنندگان در مرحله نخست انتخابات را بتوان اقبال عمومی ایشان به نامزد بومی خود دانست. به جز آقای معین، همه نامزدها در استانی که زادگاه و بعضا خاستگاه سیاسی شان بوده است، نفر اول شده اند: آقای هاشمی در کرمان، آقای احمدی نژاد در سمنان، آقای کروبی در لرستان، آقای قالیباف در خراسان رضوی، آقای لاریجانی در مازندران و آقای مهرعلیزاده در آذربایجان شرقی. تنها استثنا در این میان مصطفی معین است که نه تنها در استان اصفهان مقامی بهتر از پنجمی به دست نیاورده، بلکه در شهر نجف آباد نیز – پس از احمدی نژاد - نفر دوم شده است. می توان گفت که جذابیت هیچ یک از نامزدها آنقدر نبوده که بر احساس قومی، در استانی که خودش نامزد بومی داشته، غلبه کند.
رییس جمهور یا رییس منطقه؟
در نتایج به ظاهر شگفت انگیز انتخابات 27خرداد، دست کم نظمی جغرافیایی – نه سیاسی اجتماعی– به چشم می خورد. مساحت ایران به 4منطقه نامساوی تقسیم شده که در هریک نامزدی حکمرانی می کند: در شمال غربی کشور محسن مهرعلیزاده، در غرب و جنوب کشور مهدی کروبی و در استان های مرکزی ایران، محمود احمدی نژاد. در شرق ایران روی هم رفته اکبر هاشمی رفسنجانی بیشترین آراء را کسب کرده، اگرچه در خراسان شمالی و رضوی محمدباقر قالیباف نفر اول بوده است. سه استان شمالی کناره دریای خزر (گلستان، مازندران و گیلان) با آرایی نسبتا مغشوش، جایی در این تقسیم بندی نمی یابند.
خاکستری: اکثریت آرا با اکبر هاشمی
سبز روشن: اکثریت آرا با مهدی کروبی
سبز تیره: اکثریت آرا با محسن مهرعلیزاده
سیاه: اکثریت آرا با محمود احمدی نژاد
سفید: محدوده ای که هیچ یک از نامزدها اکثریت قاطع ندارند
رای قومی هر یک از نامزدها جای تعجبی ندارد. اما گسترده شدن آرای هر نامزد در یک منطقه، بدون هیچگونه گسست (تصویر روبرو)، محل درنگ است. در هر یک از این مناطق گروه های مذهبی، غیرمذهبی، فقیر یا مرفه و بالاخره تحصیل کرده یا بی سواد وجود دارد. بنابراین توزیع جغرافیایی آرا بر اساس هیچ یک از این عوامل – دست کم به تنهایی– قابل توضیح نیست. اما آمار چه می گوید؟
ویژگیهای آماری مرحله نخست انتخابات
• در مرحله اول، آقای کروبی بیش از نیمی از کل آرای خود را در 10استان جنوبی و غربی کشور به دست آورد.
• آقای احمدی نژاد بیش از نیمی از کل آرای خود را در 8استان مرکز ایران به دست آورد.
• آقای هاشمی به شکل نسبتا یکنواختی در تمام سطح کشور رای خود را جمع کرد.
• بالاترین درصد مشارکت مربوط به استان های ایلام، خراسان جنوبی، کیگیلویه و بویراحمد، کرمان، قم و هرمزگان بود. (بین 70تا 80درصد)
• پایین ترین درصد مشارکت مربوط به استان کردستان (37 درصد) و استان آذربایجان غربی (44 درصد) بود. در همه استانهای دیگر دست کم نیمی از واجدین رای دادند.
• تفاوت آرای نفر اول و پنجم چیزی حدود 7درصد تعداد شرکت کنندگان بود. به بیان دیگر، رای مردم ایران با اختلاف کمی بین هر پنج نامزد پخش شده است.
• در بسیاری از استانها، در مرحله نخست، از شهری به شهر مجاور نتایج به صورت غیر قابل توضیح متغیر بود. برای نمونه توجه کنید به نفرات اول در چند شهر استان گیلان:
رشت: مهدی کروبی (قالیباف پنجم)
آستارا: مصطفی معین (کروبی چهارم)
بندر انزلی: اکبر هاشمی (معین چهارم)
طوالش: مصطفی معین (قالیباف چهارم)
رودسر: محمدباقر قالیباف(کروبی پنجم)
• به عنوان نمونه ای دیگر آقای لاریجانی که در شهر های استان کهکیلویه و بویراحمد غالبا رتبه ششم را داشت (رتبه اول کروبی)، در شهر کوهرنگ پس از محمود احمدی نژاد با فاصله بسیار کمی رای دوم را آورد
دور دوم انتخابات:
در دور دوم انتخابات،حدود 28میلیون ایرانی شرکت کردند. محمود احمدی نژاد با حدود 62درصد کل آرا در مقابل اکبر هاشمی رفسنجانی با 36درصد، به آسانی پیروز شد. ریز آمار به تفکیک استان و شهرستان حاوی نکات در خور توجه ای است.
• در 29استان از کل 30استان کشور، رای آقای احمدی نژاد بیشتر از آقای هاشمی است.
• تنها استانی که آقای هاشمی بیش از آقای احمدی نژاد رای آورده، سیستان و بلوچستان است. در دور اول، مصطفی معین فقط در همین یک استان رتبه اول را کسب کرده بود.
• استان های قم، قزوین، اصفهان و سمنان بیشترین رای را به آقای احمدی نژاد داده اند. (حدود 72درصد)
• در بسیاری از شهرستان ها، رای آقای احمدی نژاد از حدود 5-6درصد در دور اول، به بیش از 60درصد در دور دوم افزایش پیدا کرده است.
• میزان افزایش آرای آقای احمدی نژاد در دور دوم، تقریبا برابر است با مجموع آرای مهدی کروبی، محمدباقر قالیباف، علی لاریجانی و محسن مهرعلیزاده در دور اول.
انتخاب سخت
تنها استانی که اکبر هاشمی بیش از محمود احمدی نژاد در دور دوم رای آورد، سیستان و بلوچستان است
با نگاهی به این آمار، به نظر می رسد تحلیل جامعه شناختی از آرای مرحله دوم – اگر امکان پذیر باشد – چندان دقیق نیست. در حقیقت، در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری، رفتار انبوه رای دهندگانی که نامزد منتخب آنها به دور دوم راه نیافته، الزاما نسبتی با منطق رفتاری ایشان در دور اول ندارد. در انتخابات روز سوم تیر، در 18استان کشور، رای دهندگان ناچار به انتخاب میان دو گزینه ای بودند که هیچ یک، منتخب اصلی آنها در دور اول نبوده است. نگاه به ریز آمار نشان می دهد که در مرحله اول، در 10استان آقای احمدی نژاد حتی در بین چهار نفر اول هم نبوده است (پنجم و پایین تر). حال آنکه در همه این استان ها، آقای هاشمی نفر دوم، سوم و در یک مورد (گیلان) نفر اول بوده است.
در واقع برپایه آمارهای منتشر شده می توان گفت که آقای هاشمی تقریبا تمامی ظرفیت جذب رای خود را در همان دور اول به نمایش گذاشت. شاید تنها حامیان جدی آقای هاشمی در دور دوم، بخشی از طرفداران آقای معین بودند که در برابر آقای احمدی نژاد رای خود را – آنطور که گفته شد، با حفظ موضع انتقادی – به آقای هاشمی دادند.اما بسیاری از مردم با توجه به خاطرات برجای مانده از دوران تعدیل اقتصادی و مطرح شدن چهره آقای احمدی نژاد به عنوان شهردار قهرمان ویاور مستضعفان به او رای دادند وشگفتی سوم تیر 1384 این گونه خلق شد.
