نقدی بر آزادترین رسانه انتخاباتی

انتخابات دهم نقطه عطف خاصی در عرصه ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی در کشور ما بود. رسانه ها در ایام انتخابات بیش از دیگر ایام سال، به خود نمایی پرداخته و در روند انتخابات تاثیر گذار بودند. شاید مردم تا به حال اینچنین کارکرد و اهمیت رسانه را با وجود خود حس نکرده بودند. مردم در این انتخابات نقش رسانه ها را هم در سیر باورها، نگرش ها و....در دیگران و هم در خود به وضوح دیدند. در واقع هیچکس نمی تواند نقش این وسایل را در روند و نتایج انتخابات منکر شود. از جمله این رسانه ها، مطبوعات و خبرگزاری ها بودند. دو رسانه ای که در این انتخابات پستی ها و بلندی های زیادی را طی کرده و در میان سایر رسانه ها در کشور ما از آزادی بیشتری نسبت به بقیه برخوردار بودند. در این نوشتار با دیدی انتقادی برخی کارکردهای منفی این رسانه ها که همچنان ادامه دارد را بررسی خواهیم کرد.

در نظر داشته باشید که توجه و نقد این مطلب مربوط به روزنامه و یا خبرگزاری خاص و مربوط به گروه یا جریانی نیست بلکه انتقادی است دوستانه ناظر به تمامی مطبوعات با هر گرایش و جهتگیری سیاسی که در کشور فعالیت می کنند. 

عالمان علم ارتباطات در یک تقسیم بندی کارکردهای رسانه ها را به سه دسته تقسیم می کنند:

1- خبری- آموزشی

2- راهنمایی - رهبری

3- تبلیغی – تفریحی

شاید در یک انتخابات نقش های خبری آموزشی ، تبلیغی بیش از همه در کارکردهای رسانه ها دیده شود، این کارکرد ها برای این دو رسانه ای که مخاطب ما قرار گرفته اند نیز مفروض است. در واقع مطبوعات و خبرگزاری ها با انتشار اخبار مربوط به انتخابات، دادن آگاهی نسبت به جریانات سیاسی درگیر در آن، با آموزش قوانین و چگونگی فرایند رای گیری، معرفی زندگینامه کاندیداها، برنامه های آنها و....این نقش ها را ایفا میکنند.

تعریف خبرگزاری ها و مطبوعات

در قانون مطبوعات کشور ما تعریفی که از مطبوعات و خبرگزاری ها می شود تقریبا یکسان است و قانون مربوط به آنها نیز یکسان است:  مطبوعات‌ در این‌ قانون‌ عبارتند از نشریاتی‌ كه‌ بطور منظم‌ با نام‌ ثابت‌ و تاریخ‌ و شماره‌ ردیف‌ در زمینه‌های‌ گوناگون‌ خبری‌، انتقادی‌، اجتماعی‌، سیاسی‌، اقتصادی‌، كشاورزی‌، فرهنگی‌، دینی‌، علمی‌، فنی‌، نظامی‌، هنری‌، ورزشی‌ و نظایر اینها منتشر میشوند؛ البته  برای خبرگزاری ها در علم ارتباطات نیز تعریف جداگانه ای مطرح است، در این علم، خبرگزاری مجموعه است که رسالت اولیه و اصلی آن عرضه و ارایه اخبار و گزارش های خبری به روزنامه ها، مجلات و شبکه های رادیویی و تلویزیونی است.

رسالت مطبوعات

ماده 2 در قانون مطبوعات به بیان رسالت این رسانه پرداخته است که در ذیل بدانها اشاره می کنیم.

ماده‌ 2 ـ رسالتی‌ كه‌ مطبوعات‌ در نظام‌ جمهوری‌ اسلامی‌ برعهده‌ دارد، عبارتست‌ از:

الف‌ ـ روشن‌ ساختن‌ افكار عمومی‌ و بالابردن‌ سطح‌ معلومات‌ و دانش‌ مردم ‌در یك‌ یا چند زمینه‌ مورد اشاره‌ در ماده‌ 1.

ب‌ ـ پیشبرد اهدافی‌ كه‌ در قانون‌ اساسی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ بیان‌ شده‌ است‌.

ج‌ ـ تلاش‌ برای‌ نفی‌ مرزبندیهای‌ كاذب‌ و تفرقه‌انگیز و قرار ندادن‌ اقشار مختلف‌ جامعه‌ در مقابل‌ یكدیگر، مانند دسته‌بندی‌ مردم‌ براساس‌ نژاد، زبان‌، رسوم‌، سنن‌ محلی‌ و...

د ـ مبارزه‌ با مظاهر فرهنگ‌ استعماری‌ (اسراف‌، تبذیر، لغو، تجمل‌پرستی‌، اشاعه‌ فحشاء و...) و ترویج‌ و تبلیغ‌ فرهنگ‌ اصیل‌ اسلامی‌ و گسترش‌ فضائل‌ اخلاقی‌.

ه ـ حفظ‌ و تحكیم‌ سیاست‌ نه‌ شرقی‌ نه‌ غربی‌.

تبصره‌ ـ هر یك‌ از مطبوعات‌ باید حداقل‌ در تحقق‌ یكی‌ از موارد فوق‏الذكر سهیم‌ و با موارد دیگر به‌ هیچ‌‏وجه‌ در تضاد نبوده‌ و در مسیر جمهوری‌ اسلامی‌ باشد.

رسالت مطبوعات را در قانون برای شما ذکر کردیم، علاوه بر این همانطور که از تعریف آنها هم بر می آید، رسالت اصلی آنان اطلاع رسانی است، اطلاعات باید به صورت دقیق، صحیح و جامع و مانع به مخاطب رسانده شود . آنچه با توجه به رسالت اطلاع رسانی مطبوعات به نظر می رسد این است که هیچ جانبداری در انها صورت نگیرد بلکه آنان باید به انتقال اخبار به صورت بی طرفانه بپردازند به نحوی که مخاطب را در جریان رویدادهای جامعه بدون هیچ سو گیری قرار دهد و بهتر این است که خود مخاطب که در جریان صحیح اطلاعات قرار گرفته  و به نتیجه برسد. اگر هم جانبداری می شود که معمولا توسط رسانه های  وابسته به گروه یا افراد خاص اجتناب ناپذیر است نباید به تخریب دیگران منجر شود.امام خمینی در این زمینه رهنمودهایی دارند در جایی اینطور می فرمایند که " ...مطالب همان طور که هست گفته بشود، نمی خواهد که طرفداری از یک طرف بکنند یک چیزی را کوچک بکند، یک چیزی را بزرگ بکند... خبرگزاریها باید امین باشند."

در این ایام نه تنها چنین مشخصه ای در برخی از مطبوعات ما مشاهده نشد بلکه به جای روشن ساختن افکار عمومی، با روند خبری این رسانه ها چنان افکار عمومی جامعه دچار سرگردانی شد که دیگر تشخیص حق از باطل و خبر درست از نادرست و شایعه امکان پذیر نبود. خبرهای منتشر شده  نه تنها به وحدت و عدم ایجاد تفرقه کمکی نکرد بلکه اقشار مردم را در مقابل یکدیگر قرار داد و میان آنان تفرقه ایجاد کرد، مرزبندی هایی ایجاد شد که بسیاری از آنها کاذب و دچار افراط و تفریط بود. شایعات، اخبار دروغ، سیاه نمایی، انتشار اخبار غیر موثق، تحریف، سانسور در اخبار، عینی نبودن آنها و تناقض و تحریف و مبالغه در اخبار، دید محدود و یکجانبه، عدم صلاحدید جامعه تنها گوشه ای از بداخلاقی های این دو رسانه بود که متاسفانه هم اکنون نیز توسط برخی از آنان ادامه دارد. به طور مثال خبری در میان مطبوعات پخش می شود و در اندک زمانی بعد آن خبر توسط نهاد یا شخص مربوط به خبر تکذیب می شود و این سیر ادامه دار باعث می شود مردم هم نسبت به  این رسانه ها بی اعتماد شوند و هم نسبت به مسئولان.

مسئول این فضای مسموم کیست؟

 اما مطبوعات در کشور ما نیز حدودی دارند که این خود نیز توسط قانونگذاران در قانون مطبوعات بیان شده است، که به ذکر چند مورد از این حدود که در ماده 6 این قانون عنوان شده، می پردازیم:

ماده‌ 6 ـ نشریات‌ جز در موارد اخلال‌ به‌ مبانی‌ و احكام‌ اسلام‌ و حقوق عمومی‌ و خصوصی كه‌ دراین‌ فصل‌ مشخص‌ میشوند آزادند:

1 ـ نشر مطالب‌ الحادی‌ و مخالف‌ موازین‌ اسلامی‌ و ترویج‌ مطالبی‌ كه‌ به‌ اساس‌ جمهوری‌ اسلامی‌ لطمه‌ وارد كند.

4 ـ ایجاد اختلاف‌ مابین‌ اقشار جامعه‌، بویژه‌ از طریق‌ طرح‌ مسائل‌ نژادی‌ و قومی‌.

5 ـ تحریص‌ و تشویق‌ افراد و گروهها به‌ ارتكاب‌ اعمالی‌ علیه‌ امنیت‌، حیثیت‌ و منافع‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ در داخل‌ یا خارج‌.

8 ـ افترا به‌ مقامات‌، نهادها، ارگانها و هر یك‌ از افراد كشور و توهین‌ به‌ اشخاص‌ حقیقی‌ و حقوقی‌ كه‌ حرمت‌ شرعی‌ دارند، اگرچه‌ از طریق‌ انتشار عكس‌ یا كاریكاتور باشد.

11 ـ پخش‌ شایعات‌ و مطالب‌ خلاف‌ واقع‌ و یا تحریف‌ مطالب‌ دیگران‌.

12 ـ انتشار مطلب‌ علیه‌ اصول‌ قانون‌ اساسی‌. .

تبصره2ـ متخلف‌ از موارد مندرج‌ در این‌ ماده‌ مستوجب‌ مجازاتهای‌ مقرر درماده  698 قانون‌ مجازات‌ اسلامی‌ خواهد بود و در صورت‌ اصرار مستوجب‌ تشدید مجازات‌ و لغو پروانه‌ می‌باشد.

متاسفانه پخش موارد خلاف واقع، شایعه وتحریف گفتار دیگران به کرات در  برخی از رسانه ها دیده شده و می شود که پا را از حدودی که برایشان معین شده، بیرون گذاشته و در میان قشرهای مردم اختلاف ایجاد کردند. به برخی اشخاص و سازمانها افترا زده شد و مطالبی علیه امنیت کشور منتشر شد . بسیاری از حرکات افراطی و احساسی بوسیله گروه های مختلف به خصوص در درگیری های خیابانی توسط ایجاد جو احساسی نادرست و پخش اخبار تحریک آمیز و غیر صحیح توسط برخی مطبوعات و خبرگزاری ها بود.

جرائم مطبوعات

در قانون مطبوعات فصلی هم به جرائمی که ممکن است توسط مطبوعات انجام بگیرد اختصاص داده شده، برخی از این جرائم که با موضوع ما مرتبط است به شرح زیر می باشد:

ماده‌ 25 ـ هر كس‌ بوسیله‌ مطبوعات‌، مردم‌ را صریحاً به‌ ارتكاب‌ جرم‌ یا جنایتی‌ بر ضد امنیت‌ داخلی‌ یا سیاست‌ خارجی‌ كشور كه‌ در قانون‌ مجازات‌ عمومی‌ پیش‌بینی‌ شده‌ است‌، تحریص‌ و تشویق‌ نماید در صورتی‌ كه‌ اثری‌ بر آن‌ مترتب‌ شود، به‌ مجازات‌ معاونت‌ همان‌ جرم‌ محكوم‌ و در صورتی‌ كه‌ اثری‌ بر آن‌ مترتب‌ نشود، طبق‌ نظر حاكم‌ شرع‌ براساس‌ قانون‌ تعزیرات‌ با وی‌ رفتار خواهد شد.

ماده‌ 30 ـ انتشار هر نوع‌ مطلب‌ مشتمل‌ بر تهمت‌ یا افتراء یا فحش‌ و الفاظ‌ ركیك‌ یا نسبتهای‌ توهین‌آمیز و نظایر آن‌ نسبت‌ به‌ اشخاص‌ ممنوع‌ است‌، مدیرمسئول‌ جهت‌ مجازات‌ به‌ محاكم‌ قضایی‌ معرفی‌ میگردد، و تعقیب‌ جرائم‌ مزبور موكول‌ به‌ شكایت‌ شاكی‌ خصوصی‌ است‌ و در صورت‌ استرداد شكایت‌ تعقیب‌ در هر مرحله‌ای‌ كه‌ باشد متوقف‌ خواهد شد.

تبصره‌ 1 ـ در موارد فوق شاكی‌ ( اعم‌ از حقیقی‌ یا حقوقی‌ ) میتواند برای‌ مطالبه‌ خسارتی‌ كه‌ از نشر مطالب‌ مزبور بر او وارد آمده‌ به‌ دادگاه‌ صالحه‌ شكایت‌ نموده‌ و دادگاه‌ نیز مكلف‌ است‌ نسبت‌ به‌ آن‌ رسیدگی‌ و حكم‌ متناسب‌ صادر نماید.

ماده‌ 31 ـ انتشار مطالبی‌ كه‌ مشتمل‌ بر تهدید به‌ هتك‌ شرف‌ و یا حیثیت‌ و یا افشای‌ اسرار شخصی‌ باشد ممنوع‌ است‌ و مدیرمسئول‌ به‌ محاكم‌ قضائی‌ معرفی‌ و با وی‌ طبق‌ قانون‌ تعزیرات‌ رفتار خواهد شد.

این جرائم نیز به وفور توسط برخی مطبوعات و خبرگزاری ها در این ایام دیده شد که جا دارد برای جلوگیری از این روند سازمان ها و مسئولان مرتبط به طریق درست و قانونی نه طریق صلاح دید خود رسیدگی کنند

و اما گفتار آخر:

آنچه بیان شد مربوط به برخی از خبرگزاری ها و مطبوعات داخلی است که باید در نظر داشت که در سیر این بی اخلاقی ها و حرکات غیر حرفه ای رسانه های غربی نقش داشتند.

همانطور که در متن اشاره شد این حرکات ادامه دارد. پیشنهاد این نوشتار به مسئولین رسانه های مذکور این است در جهت عمل به رسالت حرفه ای خود و ایجاد وحدت و جلوگیری از تفرقه در میان اقشار مردم و همینطور در جهت رفع این فضای بی اعتمادی، هر چه زود تر در عملکرد خود اصلاح کنند. ادامه این روند به ضرر هم خود این رسانه ها و هم مردم و مسئولین تمام خواهد شد و هیج نفع و سودی برای شخصی نخواهد داشت جز اینکه جو جامعه را ملتهب خواهد کرد و به دشمنان در روند جنگ رسانه ای و پیشبرد اهدافشان کمک خواهد نمود. در اصلاح روند این رسانه ها، هیچ نهاد، سازمان و ... به اندازه خود آنان تاثیر گذار و کارامد نخواهد بود و این یک وظیفه است به دوش آنها.

شایان ذکر است تخریب، شایعه، اخبار دروغ و تهمت مصادیق آزادی بیان نیستند بلکه مخل آن نیز می باشند و شرایط را برای بودن چنین شرطی در میان مطبوعات محدود خواهند کرد. ازادی بیان در اسلام دارای شرایط خاصی است که در قانون و هم در افکار امام خمینی و بیانات ایشان به وضوح قابل مشاهده می باشد.

ازادی نه تنها موجب اختلاف و ایجاد فضای مسموم در جامعه نمی شود بلکه موجب رشد و تعالی جامعه و همینطور تعاون و دوستی میان اقشار مختلف خواهد شد. آزادی به جای شایعه و تخریب، به انتقاد درست و دوستانه تاکید دارد. امید است رسانه های ما با عمل به این آزادی هم به رسالت خود به درستی عمل کنند و هم به وحدت بیشتر در میان جامعه.

گروه جامعه و سیاست