مسجد الاقصی در گذر زمان

به لحاظ تاریخی، بیت المقدس از کهنترین شهرهای جهان به شمار می رود بطوریکه عمر آن از 45 قرن فراتر است، و مهد سه آئین آسمانی (یهودی، مسیحی، اسلام ) می باشد. قدس در ادوار و اعصار به نام های متعددی شناخته شده و معروفترین آن: یبوس، إیلیا، کابتولینا، إیلیاء، بیت المقدس، القدس، القدس الشریف است.

یبوس همان نامی است که قدس قریب به 4500 سال پیش بدان شناخته شد و منسوب به یبوسیهایی بوده که از تبار عربهای اولیه جزیره العرب هستند، یبوسیها ساکنان اصلی قدس به شمار می روند، آنان نخستین ساکنان قدس هستند که در حدود (2500 ق.م) به همراه قبایل عرب کنعانی به این منطقه آمدند و با تپه های مشرف بر شهر قدیمی قلعه ای را بر تپه جنوب شرقی یبوس ساختند که به دژ یبوس معروف گشت، (این دژ از قدیمی ترین بناهای قدس به شمار می رود)، هدف از ساخت این دژ دفاع از شهر و محافظت از آن در برابر حملات و تهاجمات عبرانی ها و مصری ها (فراعنه) بوده است.

یبوسی ها همچنین نسبت به تأمین آب دژ و شهر خود همت گماشتند، آنان قناتی را حفر کردند تا آب چشمه جیحون ( نبع العذرا ) واقع در دره قدرون (امروزه به چشمه سلوان معروف است) را به درون دژ و شهر انتقال دهند.

قدس به نام“ اور شالم” نیز معروف بود. شالم خداوند صلح کنعانی هاست. این نام در کتب مصری معروف به لوح های تل العمارنه که تاریخ آن به قرنهای هیجدهم و نوزدهم قبل از میلاد باز می گردد، ذکر شده است.

یبوس در دست یبوسی ها و کنعانی ها بود تا اینکه در سال (1409 ق.م) به تصرف داوود پیامبر (ع) در آمد و از آن هنگام به شهر داوود موسوم گشت، داوود نبی این شهر را به پایتختی برگزید. این شهر پس از حضرت داوود به فرزندش سلیمان (ع) رسید و در عهد ایشان به اوج شکوفایی معماری رسید، در همین مقطع دین یهود رواج یافت. در سال 586 ق.م قدس به حکمروایی ایرانیان در آمد، این شهر پیشتر توسط بخت النصر اشغال و کاملاً ویران شده و ساکنان یهودی به بابل انتقال یافته بودند. شهر قدس در حکمرانی ایرانیان بود تا اینکه به سال 332 ق.م توسط اسکندر مقدونی به اشغال در آمد. قدس در عصر یونانی دوره بی ثباتی را سپری کرد به ویژه پس از مرگ اسکندر مقدونی که بحرانها و اختلافات میان بطلمیان (پیروان بطلمیوس که مصر را تصرف کرده و دولت بطلمیان را تأسیس کرد) و سلوکیان (منسوب به فرمانده سلوکس که با تصرف سوریه حکومت سلوکیان را بر پا نمود) بود، این دو سعی در تصرف و حکمرانی بر این شهر را داشتند.

در سال 63 ق. م رومیان به فرمانده ی “ بومب ی ” قدس را اشغال کردند، در سال 135 م هادریانوس امپراطور روم شهر قدس را کاملاً ویران ساخت و به جای آن مستعمره ای جدید بنام (ایلیا کابتولینا ) دایر نمود.

قدس در دوران بیزانسی (330ـ 636 ) به ایلیاء نامیده می شد، در این برهه با گرویدن قسطنطین امپراطور به دین مسیحیت، آئین مسیحیت دین رسمی امپراطوری بیزانسی گشت. در این دوره همچنین هیلانا ملکه مادر کلیسای قیامت را در سال 335 م بنا نهاد.

در سال 614 م ایرانیان مجددا قدس را اشغال کرده و بخش عمده کلیسا ها و دیر های آن را از میان بردند. قدس تا سال 627 م جزء قلمرو ایرانیان بود تا اینکه هرکول آن را باز پس گرفت و این شهر تا فتح اسلامی در حکمرانی بیزانسی ها بود.

از آنجائیکه اسلام آئینی جهانی بوده و به عرب ها محدود نمی شد، لذا عرب ها و مسلمان ها موظف شدند آن را در همه کشورها منتشر سازند، و نتیجه آن فتوحات اسلامی بود که فلسطین از جمله نخستین کشورهایی که سپاهیان اسلامی به سوی آن رهسپار شدند. با شکست رومیان در نبرد یرموک موضوع دستیابی مسلمانان به قدس و گشودن آن دیگر امر ساده ای گشت و در سال 15 هجری / 636 میلادی خلیفه عمر بن الخطاب (رض) صلح جویانه وارد قدس شد و بواسطه امان نامه ای که به اسم ایشان معروف گشت، برای مردمانش امنیت به ارمغان آورد. با ورود مسلمانان به قدس دوره جدیدی از تاریخ این شهر آغاز می شود و سلسله های خلافت اسلامی، حکمرانی بر این منطقه را پی در پی تداوم بخشیدند، بطوریکه پس از خلفای راشدین، اموی ها، عباسی ها، اخشیدیون، فاطمیون و سلاجقه حکمروائی کردند. در طول این مدت وبه عبارتی از زمان فتح عمری تا سال 217 هجری قدس بنام ایلیاء و بیت المقدس موسوم و نامیده می شد تا اینکه کم کم و برای اولین بار در تاریخ اسلامی یعنی دقیقاً از سال 216 هجری که مأمون خلیفه عباسی دستور انجام بازسازی لازم بر روی قبه الصخره را صادرکرد، این شهر قدس نام گرفت‌.

به سال ( 492 هـ /1099 م ) صلیبی ها قدس را اشغال و بدون توجه به قداست و جایگاه دینی اش،‌دست به فساد و ویرانی زدند و در این رهگذر مرتکب قتل عام های و حشیانه ای در صحن حرم شریف شدند. صلیبی ها به این اعمال ددمنشانه بسنده نکرده و علاوه بر تاراج و چپاول، مسجد الاقصی را به کلیسا و اصطبل برای اسب ها و احشام خود مبدل ساختند. این رفتار صلیبی ها با آن روح تسامح اسلامی که در عملکرد عمر بن الخطاب به هنگام ورودش به شهر قدس تجلی یافته بود کاملاً متناقض و مغایر بود. سر انجام حق هویدا و باطل زدوده گشت و نصرت الهی بر سلطان صلاح الدین ایوبی نازل و ایشان را در نبرد معروف حطین ( سال 583 هـ / 1187 م ) بر صلیبی ها پیروز گردانید. سلطان صلاح الدین فلسطین را آزاد و قدس را از چنگال صلیبی ها رهانید و آن را به ‎ آغوش اسلام و مسلمانان بر گردانید.

قدس پس از ایوبی ها همچنان در ید مسلمانان بود و عاقبت در سال 1917 م خلافت عثمانی بر قدس توسط انگلیسی ها سرنگون شد و انگلیسی ها که قیمومیت این شهر را بر عهده داشتند آن را به یهودیان بخشیدند.

منبع: سایت فجر (با اندکی تلخیص)