تبیان، دستیار زندگی
فرض كنید در یك روز آفتابی سرتان را از پنجره بیرون می ‌آورید تا نفس عمیقی بكشید. پرتوهای خورشید درست به چشمان شما می‌ تابند و ناگهان...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

عطسه‌ های خورشیدی

واكنش عطسه وابسته به نور

عطسه

فرض كنید در یك روز آفتابی سرتان را از پنجره بیرون می ‌آورید تا نفس عمیقی بكشید. پرتوهای خورشید درست به چشمان شما می‌ تابند و ناگهان بینی شما سوزن سوزن می‌ شود، در چشمان تان اشك جمع می ‌شود، بعد به همان سرعت كه این احساسات آمدند عطسه‌ ای می ‌كنید و همه چیز تمام می ‌شود.

شاید هر بار كه وارد آفتاب می‌ شوید این حالت به شما دست می‌ دهد.

این اتفاق فقط مختص به شما نیست و حتما تا به حال دریافته ‌اید كه دیگران نیز گاهی با این وضعیت مواجه می‌ شوند. این حالت "واكنش عطسه وابسته به نور" نام دارد و همان ‌طور كه می ‌دانید عارضه شایعی است.

نور خورشید گسترده‌ ترین محرك عجیب عطسه است ولی به هیچ‌ وجه تنها محرك عجیب نیست. چرا كه كندن پلك، خوردن شكلات یا نعناع هم می ‌توانند در بعضی‌ ها عطسه ایجاد كنند. افراد یك خانواده كویتی گزارش داده‌اند كه هر وقت شكم شان پر است دچار عطسه می ‌شوند و یك دانشجوی پزشكی هر روز صبح در ساعت 8 و 20 دقیقه دچار عطسه می‌ شود.

همه این حالت ‌های عجیب در مقالات پزشكی ثبت شده است و همواره تحقیق برای كشف علت این حالت‌ها در حال انجام بوده است. اما همیشه یك مشكل كوچك سر راه بوده است. هنوز ما به طور كامل متوجه نشده‌ایم كه چگونه سیستم عصبی برای هماهنگی یك عطسه معمولی عمل می ‌كند چه برسد به عطسه وابسته به نور.

مكانیسم عطسه وابسته به نور

عطسه یكی از شدیدترین واكنش‌هایی است كه بدن شما می ‌تواند انجام دهد، این حالت توسط یك ماده محرك در غشای تولید ‌كننده مخاط سوراخ ‌های بینی شروع می ‌شود. در این موقع پایانه‌های عصبی عصب سه قلو یا همان عصب پنجم مغزی تحریك می‌ شوند. ورودی‌ های حسی از همه نقاط صورت وارد این عصب می‌ شوند. نتیجه این كار، به راه افتادن آبشاری از واكنش‌ها در نقاط مختلف بدن است: ترشح مخاط در بینی، بسته شدن لحظه‌ای چشم‌ ها و موجی از تحریكات حركتی به سینه برای خروج ناگهانی هوا با سرعتی معادل 150 كیلومتر در ساعت، درست مانند طوفانی، كه سازنده آن بدن شما است.

نور خورشید گسترده‌ ترین محرك عجیب عطسه است ولی به هیچ‌ وجه تنها محرك عجیب نیست. چرا كه كندن ابرو، خوردن شكلات یا نعناع، پُر بودن شکم و ... هم می ‌توانند در بعضی‌ ها عطسه ایجاد كنند.

هماهنگ كردن یك مانور قوی با ترشح مخاط و بسته شدن چشم‌ ها به طور همزمان كار كوچكی نیست. هماهنگی عطسه برعهده اعصاب پاراسمپاتیك است كه یكی از سیستم ‌های كنترل‌ كننده نیمه ‌هوشیار بدن است كه فعالیت ‌های مختلف از تحریك تولید اشك و بزاق تا حركت مواد گوارشی از معده به روده‌ ها را تنظیم می ‌كند.

اعصاب سیستم عصبی پاراسمپاتیك كه عطسه‌ كردن را هماهنگ می ‌كنند وارد قسمتی از ساقه مغز می ‌شوند كه بصل‌النخاع یا پیاز مغز نام دارد. یك سری از مطالعات كه توسط محققان دانشكده پزشكی آساهیكاوای ژاپن در سال 1990 انجام شد، نشان از وجود این سیستم در گربه‌ ها داد و به نظر می ‌رسد كه این حالت برای انسان هم به همین‌ گونه است، زیرا افرادی كه بصل‌النخاع آسیب دیده داشتند توانایی عطسه كردن را از دست داده بودند.

متاسفانه، روش‌های تصویربرداری فعلی به اندازه كافی حساس نیستند كه به ما نشان دهند دقیقا كدام سلول‌ های عصبی بصل‌النخاع عطسه را كنترل می ‌كنند.

راه‌ حل ‌هایی برای كشف معمای عطسه های خورشیدی

معمای عطسه وابسته به نور ردپای طولانی در تاریخ دارد. در قرن چهارم قبل از میلاد، ارسطو این پرسش را مطرح كرد كه چرا حرارت خورشید موجب عطسه می ‌شود، در حالی كه حرارت آتش این طور نیست. دو هزار سال بعد برای این پرسش یك جواب نسبی پیدا شد، درست وقتی كه یك فیلسوف انگلیسی به نام فرانسیس باكن نشان داد كه عطسه وابسته به نور او هیچ ارتباطی با حرارت ندارد. وقتی او با چشمان بسته وارد جایی كه آفتاب می‌ تابد شد، عطسه نكرد با وجود این‌ كه حرارت همچنان وجود داشت. او به این نتیجه رسید كه علت عطسه رسیدن حرارت به بینی نیست.

نور خورشید

هنری اورت، روان‌شناس دانشگاه جان هاپكینز در بالتیمور مریلند اولین كسی بود كه تلاش گسترده ‌ای را برای شناخت این حالت آغاز كرد.

از بین 75 بیماری كه مورد مطالعه قرار گرفتند 18 درصد آن ها عطسه وابسته به نور داشتند. البته به علت حجم کم نمونه، او نتوانست شیوع این حالت را پیش‌ بینی كند. اورت از افرادی كه عطسه وابسته به نور داشتند خواست كه در مورد وجود این حالت در خانواده خود نیز توضیحاتی بدهند. 80 درصد افرادی كه عطسه وابسته به نور داشتند گفتند كه این حالت در بستگان نزدیك آن ها نیز وجود دارد و فقط 20 درصد آنهایی كه خود، عطسه وابسته به نور نداشتند عنوان كردند كه این حالت را در بستگان نزدیك شان مشاهده كرده‌اند.

با توجه به نتایج آزمایش‌ها به نظر می‌ رسد عطسه وابسته به نور یك پاسخ ارثی برای پاسخ به وضعیت های محیطی باشد تا یك پاسخ اكتسابی. مطالعات بعدی‌ نشان داد كه این حالت توسط یك ژن غالب به ارث می ‌رسد بنابراین هر كس با داشتن فقط یك نسخه از آن دچار این حالت می ‌شود. به این روش به ارث رسیدن خصوصیات از یك فرد به فرد دیگر، اتوزومی غالب گفته می ‌شود.

فرضیه‌ های متفاوت دانشمندان چه می ‌گویند؟

برای یافتن علت عطسه وابسته به نور مطالعات مختلفی انجام شد. بعضی از دانشمندان به این نتیجه رسیدند كه سرعت و طبیعت غیرارادی پاسخ به این معنی است كه یك علت عصبی پشت قضیه است.

این حالت ممكن است در نتیجه اختلال پیام رسانی توسط عصب سه‌ قلو كه در وضعیت بیش ‌فعالی قرار گرفته است ایجاد شود. احتمال دارد در نقطه‌‌ ای در طول عصب، پیام‌ هایی كه از پایانه‌های عصبی مختلف چشم و بینی می ‌آیند درهم آمیخته شوند و موجب شوند مغز نتواند به درستی منشاء پیام‌ های ورودی را شناسایی كند. از آنجایی كه اعصاب پلك نیز به عصب سه ‌قلو مربوط می‌ شوند اتفاق مشابهی در عطسه به دنبال برداشتن ابرو رخ می ‌دهد.

اورت پیشنهاد كرد كه عطسه وابسته به نور را می‌ توان توسط ارتباط ویژه بین عصب سه قلو و عصب بینایی توصیف كرد. البته هنوز یك نكته ناخوشایند در مورد این توضیحات وجود دارد و آن این است كه هنوز هیچ كدام موفق به توضیح انواع دیگر عطسه مانند نوعی كه پس از احساس پر شدن شكم رخ می دهد نشده‌‌اند.

البته دانشمند دیگری به نام بوتا علت همه انواع عطسه را مشابه دانست، با این توضیح كه همه محرك‌ ها به نوعی باعث تحریك عصب پاراسمپاتیك شده كه توسط بصل‌النخاع كنترل می‌ شود. وقتی نور خورشید به چشمان شما می‌ تابد، مردمك ‌های تان بی ‌اختیار تنگ می‌ شوند كه این یك پاسخ پاراسمپاتیكی است. وقتی معده شما پر می ‌شود، سیستم پاراسمپاتیك فعال می ‌شود تا موجب خروج غذا از معده شود. همه این پیام‌ های عصبی از نزدیكی مركز عطسه در بصل ‌النخاع عبور می ‌كنند. بعضی وقت ‌ها وقتی نور خورشید به چشم می ‌رسد، سیستم پاراسمپاتیك به طور مناسب پاسخ می‌ دهد و مردمك ‌ها تنگ می ‌شود. اما در بعضی از مردم كه بصل‌النخاع متفاوتی دارند، نورخورشید موجب تحریك پاسخ دیگری می ‌شود، مانند عطسه كردن.

البته همه این موارد هنوز فرضیه‌ هایی هستند كه بر پایه تحقیقات انجام شده تا كنون استوارند و تحقیقات آتی می ‌تواند مطالب جدیدتری را برای ما روشن كند.

2009 New Scientist /April

ترجمه: دكتر امیر شیروانی

* مطالب مرتبط:

موقع عطسه جلوی دهانتان را بگیرید

عطسه کردن مفید است

ما چه طور عطسه می کنیم؟

بخش تغذیه و سلامت تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.