اخلاق مهم تراست یا گرفتن حق؟
بازخوانى حقوق خانواده در پرتو سنت نبوى (1)
امروز خانواده یكى از محورىترین نهادهاى اجتماع بشرى است كه تاكنون جانشینى براى آن یافت نشده است. نقش كلیدى خانواده در برآوردن نیازهاى عاطفى، فرهنگى، اقتصادى و غیر آن، این نهاد را به عنوان یك نهاد طبیعى بىبدیل كه از آغاز خلقت همراه بشر بوده، تبدیل نموده است.
از سوى دیگر آسیبها و آفتهایى كه موجب سست شدن بنیاد خانواده شده، توجه محققان را به مطالعه كاركردها و ابعاد گوناگون این نهاد جلب نموده است. اگر قرن حاضر را قرن فروپاشى خانواده در غرب بنامیم گزافه نگفتهایم، این سیل بنیان كن به مرزهاى كشورهاى غربى محدود نمانده و از طریق وسایل ارتباطى، مهاجرت و ... كشورهاى اسلامى و جهان سوم را نیز درنوردیده است. آمار رو به افزایش طلاق در كشورهاى اسلامى مایه نگرانى بسیارى از متفكران و دینداران گردیده است.
تأسفانگیزتر اینكه در فرایند صنعتى شدن كشورهاى جهان سوم و ورود ماشین و صنعت از كشورهاى غربى «جنبشهاى آزادى زنان» از نوع غربى آن هم وارد این كشورها شده است. ماهیت این جنبشها با فرهنگ و تمدن اسلامى ناهمگون است، چه در این ایدهها خدا جایگاهى ندارد. در جامعه و فرهنگى كه خدا حضور نداشته باشد، ایثار و فداكارى و مهر و عاطفه و سایر دستورهاى اخلاقى و دینى بىمعناست.
دستورهاى اخلاقى چون گذشت و مهرورزى اساس و بنیاد خانواده را تشكیل مىدهد. سست شدن بنیاد خانواده نیز دورنماى آینده بشر و ارزشهاى انسانى را تار و مبهم مىسازد. بر اساس این واقعیت است كه گفتهاند: «سست شدن بنیان خانواده در قرن حاضر تهدیدى براى آینده بشریت و ارزشهاى انسانى است.»(1)
این در حالى است كه متفكران مسلمان با تكیه بر تعالیم انسانساز اسلام تنها راه گریز از آثار سوء و خانمانبرانداز فرهنگ غرب را پناه بردن به معنویت و اخلاق مىدانند.
آمیختن حقوق و اخلاق از امتیازات نظام حقوقى اسلام است كه در بحث حقوق خانواده جا گرفته است. آمیختگى فقه خانواده و اخلاق خانواده در اسلام از روى حكمت و تدبیر صورت گرفته است. طبیعت خانواده اقتضاى چنین تركیبى را دارد. بلكه مىتوان گفت: نقش اخلاق در خانواده كه كانون مهر، ایثار و گذشت است بیش از حقوق مىباشد.(2)
با این وصف توجه به حقوق خانواده و ارتقاى جایگاه زن در خانواده از موضوعات مهم مورد توجه محققان، حقوقدانان و فقیهان در كشورهاى اسلامى بوده است تا شاید بتوان از این طریق جلوى سیل مخرب فرهنگ غربى كه موجودیت خانواده را در كشورهاى اسلامى تهدید مىكند، سد نمود.
از میان روشهاى گوناگون انجام اصلاحات در حوزه حقوق خانواده بىشك اصلاح معطوف به كتاب و سنت و به اصطلاح «درون دینى» مطمئنترین و بىنقصترین روشهاى اصلاح است كه ضرورت آن غیر قابل انكار مىباشد.
این تحقیق در پى آن است كه حقوق خانواده و تحوّلات آن را مطالعه كند و این حقیقت را باز نماید كه اوّلاً: تحول و تطبیق جریانات و نهادهاى اجتماعى با زمان یك ضرورت انكارناپذیر است.
ثانیاً: این وظیفه اندیشوران و محققان مسلمان است كه بهترین و سالمترین نوع اصلاح و تحول را در نهادهاى اجتماعى از جمله نهاد خانواده به كار بندند. به تعبیر دیگر در كشاكش میان سنت و تجدد، ناگزیر از اصلاح و ایجاد سازگارى میان آن دو هستیم. این اصلاح در سایه سنت نبوى باید صورت گیرد، چرا كه در سنت نبوى نه تنها اصلاحات تاریخى در حوزه حقوق خانواده و زن انجام شد كه بنیادها و روشهاى صحیح اصلاح نیز نمایانده گردیده است.
خانواده از دیدگاه پیغمبر اكرم(ص)
وحى و سنت نبوى اساساً جدایىناپذیرند؛ آنچه در كتاب خدا بر پیغمبر نازل شده است با تبلیغ در جامعه گسترش مىیابد و هر چه پیغمبر اكرم(ص) براى مردم مىگوید ، به حكم « ما ینطق عنالهوى ان هو الا وحى یوحى» مورد تأیید و حمایت خداوند جهانیان است.
در اینكه نكاح مورد توصیه و سفارش اسلام است هیچ تردیدى وجود ندارد.
فقیهان بر استحباب نكاح در اسلام سه دلیل اقامه كردهاند: اجماع، كتاب و سنت.(3)
بر اساس سنت قطعیه تمام مذاهب اسلامى، ازدواج نهاد مقدسى است كه سیره رسول خدا(ص) بر آن تأكید بسیار دارد. روایات زیادى از پیامبر در مجامع و منابع روایى شیعه و اهل سنت وارد شده است(4) كه به تعدادى از آنها اشاره مىكنیم. پیامبر(ص) فرمود:
«ما بنى فى الاسلام احب الى اللَّه عزّ و جل من التزویج؛(5)
هیچ نهادى محبوبتر از ازدواج نزد خداوند بزرگ نیست.»
نیز فرمودهاند:
كه هر كس ازدواج كند نصف دینش را حفظ نموده،(6)
ازدواج كنید كه در روز قیامت به شما مباهات مىكنم(7)
و تأهل گزینید كه روزىرسانتر است.(8)
از حضرت على(ع) روایت شده است:
ازدواج كنید كه سنت رسول خداست
و نیز فرمود:
هر كس خواهد از سنت من پیروى كند ازدواج كند و فرزند بخواهد.(9)
امام صادق(ع) در پاسخ سؤالى كه از رفتار شخصى پرسیده بودند كه عبادت مىكند و غذا و زن و بوى خوش را كنار گذاشته مرقوم فرمود:
زن داشتن سنت رسول خدا بود (10)
همچنین فرمود:
هر كس دوست دارد كه خدا را پاك و پاكیزه ملاقات كند، باید زن بگیرد.(11)
دو ركعت نماز متأهل برابر با هفتاد ركعت نماز فرد بىهمسر است.(12)
در مقالات بعد به دیگر مسائل مربوط به ازدواج در سنت پیامبر می پردازیم.
پی نوشت ها:
1) شوك آینده، الوین تافلر، 139 به نقل فاطمه فكور، كتاب نقد، ش12، پاییز1378، ص40.
2) حقوق مدنى خانواده، ناصر كاتوزیان، شركت سهامى انتشار، تهران، چاپ سوم، 1371، ج1، صفحه ب.
3) اجماع مستند به كتاب و سنت است و اصطلاحاً اجماع مدركى است و بسیارى از فقیهان اعتبار آن را وابسته به اعتبار مدرك آن دانستهاند. برخى فقیهان آن را به عنوان دلیل مستقل ذكر نمودهاند. نیز آیات صریحى از قرآن كریم مؤمنان را به نكاح تشویق مىكند (سوره نور، آیه 32، سوره نساء، آیه 3).
براى تفصیل مطلب، ر. ك: كتاب النكاح، شبیرى زنجانى، مؤسسه پژوهشى رأىپرداز، 1378- 1377، (تقریرات درس خارج فقه)؛ العروة الوثقى، سیدمحمد كاظمطباطبایى یزدى، تهران، دارالكتب الاسلامیه، ص 622.
4) وسایل الشیعه، 14/3؛ من لایحضره الفقیه، محمد بنعلى بابویه قمى، دارصعب، بیروت 1401/ 1981، 3/17، سنن، محمد بنیزید القزوینى ابنماجه، دار احیاء التراث العربى، 1395/1975، 1/592.
5) وسایل الشیعه، 14/3.
6) همان، 5.
7) همان، 3.
8) همان.
9) همان.
10) همان، 4.
11) همان، 6.
12) من لایحضره الفقیه، 3/242.
منبع: گفتمان
تنظیم برای تبیان :داوودی
مقالات مرتبط :
