گونه شناسی تشرف (قسمت دوم)
سخن پیرامون گونه شناسی تشرف است در قسمت اول برخی از انواع تشرف راذکر کردیم وبیان شد که اولین حامی دین حق در زمانی که هیچ ملجا و پناهی و هیچ راه چاره ایی برای شیعه نمانده خود آن حضرت از طریق راههایی که مصلحت می دانند دین خدا و شیعیان را مورد حمایت قرار می دهند اما راه های دیگر..
اجماع؛ جلوة هدایت امام(ع)
از دیگر شواهدی كه مبنی بر حمایت علمی امام از جامعة تشیع در عصر غیبت میتوان ذكر كرد، اجماع است. يعني عالمى، سخنی را از امام(ع) شنیده و آن را به خاطر اینكه تكذیب نشود، در قالب اجماع بیان كرده است. محقق تستری در كشف القناع برای اثبات اجماع و گونههای آن مینویسد:
«برخی بزرگان و حاملان اسرار ائمه(ع) مسائلی را از امام عصر(ع) دریافت كردهاند و چون امكان اعلان آن نبوده با عنوان اجماع از نظر امام زمان(ع) یاد میكنند».25
5. دستور نوشتن كتاب
برخی از راهنماییهای امام(ع) در تشرفات واقع شده، سفارش و دستور به تألیف آثار مكتوب اعتقادی حول محور امامت و مهدویت است. از جمله معروفترین این موارد میتوان از تشرف مرحوم شیخ صدوق(ره) در حال استلام حجرالاسود به محضر آن حضرت(ع) یاد كرد. او، خود میگوید كه:
امام(ع) به من فرمودند: «چرا كتابی دربارة غیبت تألیف نمیكنی كه نگرانی و ناراحتی تو را برطرف كند؟»
عرض كردم: «یابن رسول الله، دربارة غیبت، كتابی نوشتهام».
امام(ع) فرمود: «آن شیوه را نمیگویم، بلكه هماكنون كتابي دربارة غیبت تأليف كن و در آن غيبتهاي انبيا را يادآور شو».
شيخ میگوید: «... وقتی روز شد، مشغول تألیف كتاب كمالالدین و تمام النعمه شدم. و امر ولیّ خدا را امتثال نمودم».26
فرمان به نویسندة كتاب ارزشمند مكیال المكارم فی فوائد الدعاء للقائم كه امام(ع) در عالم رؤیا به او امر فرمودند كه این كتاب را به عربی بنگارد و نام آن را نیز شخصاً تعیین نمودند.27 (يعنى، پیمانههای كرامت در اثر دعا برای حضرت قائم(ع)) یا دستور امام(ع) به نوشتن كتاب كلمة الامام المهدی به نویسندة آن، شهید آیتالله سید حسن شیرازی كه در زندان رژیم بعثی عراق، با آن حضرت(ع) عهد بسته بود كه اگر از زندان آزاد شود، مجموعة فرمایشات، نامهها، دعاها و زیارات حضرتشان را جمعآوری نماید.28
6. دستور بنای اماكن مقدس
از جمله فرمانهای امام زمان(ع) در دیدار با آن محبوب قلبها، فرمان به بنای اماكن خاصّ عبادی است. اماكنی كه با دلایلی كه خود از آن آگاهند، نزد خدای متعال از منزلت ویژهای برخوردار بوده، موجب تقرّب بندگان به حضرت پروردگار و محبّت او میگردد.
به عنوان نمونه، از اینگونه تشرفات میتوان به تشرّف حسن بن مثلة جمكرانی و دستور امام(ع) مبنی بر ساخت مسجد امام زمان(ع) در جمكران و همچنین فرمان ساخت مسجد امام حسن مجتبی(ع) در شهر قم29 در تشرفی دیگر اشاره كرد.
7. تعلیم اعمال و ادعیة خاص
در برخی از تشرّفات صورت گرفته به محضر امام زمان(ع)، آن حضرت، اعمال و دعاهای ویژهای را جهت توسل به پروردگار و نیز ارتباط با خویش، یا جهت حلّ مشكلات تعلیم فرمودهاند، یا آنكه برخی از دعاهای موجود را تصحیح نمودهاند.
از دستة اوّل میتوان به این موارد اشاره كرد: بیان نماز و اعمال ویژة مسجد مقدس جمكران، نماز مقام امام زمان(ع) در حلّه و نعمانیه، نماز و زیارت شریف آل یاسین(ع)، نماز و دعای ویژه جهت گشایش امور تعلیم شده به ابوحسین (ابی البغل)، كاتب، نماز و دعای معروف استغاثه به حضرت مهدی(ع)، نماز حاجت امام(ع) در شب جمعه و نمازها و دعاهای بافضیلت دیگر كه در كتب مربوطه، به ویژه صحیفة مهدیه گردآوری شده است.
در اهمیت و آثار نماز و اعمال مسجد مقدس جمكران، از آن حضرت(ع) چنین نقل شده كه فرمودند: «هر كس این نماز را بخواند، مانند آن است كه در بیت عتیق (كعبه) نماز گزارده باشد».30
یا آنكه در مورد نماز حاجت در شب جمعه به نقل از امام(ع) چنین آمده است: «... هیچ مرد و زن مؤمنهای نیست كه این نماز را بخواند و با این دعا با خلوص نیت دعا كند مگر آنكه درهای آسمان برای اجابت به سوی او گشوده میشود و در همان وقت و در همان شب هر حاجتی داشته باشد، برآورده میشود و این از فضل خداوند برای ما و مردم است».31
همچنین دربارة تأیید و تصحیح دیگر ادعیه و زیارات میتوان به تأیید زیارت جامعة كبیره به وسیلة ایشان، به نقل علامه محمدتقي مجلسى، تصحیح این عبارت از دعای ندبه: «و عرجت بروحه إلی سمائك» به عبارت: «و عرجت به إلي سمائك» در تشرف آيتالله محمد حسن ميرجهانى. علاوه بر مواردی كه برشمردیم آن حضرت(ع) نسبت به دعای فرج نیز سفارشهای متعددی نمودهاند از جمله نویسندة مكیالالمكارم، آیتالله موسوی اصفهانی(ره)؛ مینویسد: به نقل از يكي از برادران صالح مورد اعتماد خويش مینویسد:
آن حضرت(ع) فرمودند: «من برای هر مؤمنی كه پس از ذكر مصائب سید الشهدا(ع) در مجالس عزاداری برای من دعا كند، دعا میكنم».32
از آيتالله سيد محمد هاشمي گلپايگانى، فرزند مرحوم آیتالله العظمی سید جمال هاشمی گلپایگانی نیز نقل شده كه در عالم رؤیا، در محضر پدرشان، مشرف به محضر امام(ع) میشوند و آن حضرت(ع) میفرمایند: «از علائم ظهور، فقط نشانههای حتمی مانده است و شاید آنها نیز در مدتی كوتاه به وقوع بپیوندند. پس بر شما باد كه برای فرج دعا كنید».33
8. توصیههای سلوكی به عالمان و رهبران دینی
امام زمان(ع) همچنانكه چتر حمایت اعتقادی خویش را بر سر وكلای عامّ خویش در عصر غیبت گسترانیدهاند و لحظهای از توجه به مسائل شیعیان خود غافل نیستند، شرایط و لوازمی را در خصوص نحوة سلوك عالمان و رهبران دینی با مردم لازم شمردهاند. این مهم در توقیعات و بیانات آن حضرت(ع) در برخی از تشرفات و دیدارها آشكار است.
در تشرف معروف و مشهور ابن مهزیار، آنگاه كه توفیق مییابد تا در خیمهگاه امام(ع) با آن حضرت دیدار نماید، امام(ع) از وی میپرسند: «ما شب و روز منتظر تو بودیم، چه چیزی دیدارت را از ما به تأخیر انداخت؟»
هنگامی كه عرض میكند: كسی كه راهنمای من به سوی شما باشد را نیافتم. امام(ع) فرمودند: «نه، بلكه شما مشغول مالاندوزی شدید، بر مؤمنان مستضعف ستم روا داشتید، صلة رحم را كنار نهادید و چه عذری دارید؟»34
امام(ع) در توقيعي به وسيلة شيخ محمد كوفي شوشترى، خطاب به مرجع وقت شیعیان، آيتالله سيد ابوالحسن اصفهانى ميفرمايند: «به او بگو: خودت را برای مردم در دسترس قرار بده. محل نشستنت را در دهلیز خانهات انتخاب كن [تا مردم سریع و آسان با تو ارتباط داشته باشند] و نیازهای مردم را برآور. ما یاریات میكنیم».35
مرحوم آخوند ملاعلي همداني(ره) نيز نقل كردند كه پس از انجام عملي جهت شرفيابي به محضر امام(ع) در عالم رؤيا شيخ عبدالكريم حائرى(ره) را ميبيند كه در يكي از خيابانهاي شهر راه ميرفت و فقراي زيادي به دنبال ايشان ميرفتند و از وي پول ميگرفتند. در آن حال، نگاه شيخ به آخوند همداني ميافتد و میگوید: «من از طرف حضرت بقیـت الله، امام زمان(ع) دستور میدهم كه به فقرا توجه نموده، آنها را دست خالی برمگردان».
مرحوم آخوند از همان وقت، به هر فقیری كه از ایشان درخواست كمك میكرد، كمك میكردند و در پاسخ كسانی كه از تأمین بودجة آن میپرسیدند، میگفتند: «من مطمئنم كه امام زمان(ع) خودشان مسئول این بودجه هستند و این از بركت وجود آن حضرت است».36
همچنین آن حضرت(ع) در خلال تشرفات عالمان به محضر گرامیشان، آنان را از تمسك به شیوهها و روشهای علمی غیر از طریق اهلبیت(ع) منع نمودهاند. از آن جمله در مكاشفهای كه در بیداری برای عالم جلیلالقدر مرحوم آیتالله میرزا مهدی اصفهانی پس از توسّلات فراوان، در مورد پرسش از روشها و مسلكهای مختلف فلسفی و عرفانی واقع شد، چنین پاسخ فرمودند كه: «جستجوی معارف، جز از راه ما خاندان [پیامبر]، مثل انكار نمودن ماست و خداوند مرا برپا داشته است و من حجت خدا ـ پسر حضرت عسكری(ع) ـ
هستم».37
آن مرحوم، بعد از آن، خود بر مبناي قرآن و اهلبيت(ع) روش علمى، سلوكی جدیدی را پایهگذاری كردند كه محتوای آن نزد برخی از شاگردان وی موجود است.38
9. واگذار كردن برخی از مأموریتهای ویژه
در جریان برخی از تشرفات و دیدارهای علما با امام(ع)، آن حضرت، علاوه بر مواردی كه تاكنون بیان شد، مأموریتهای ویژهای را به ایشان واگذار نمودند. از جملة این مأموریتها میتوان موارد زیر اشاره كرد:
الف ـ فرمان به شیخ مرتضی انصاری مبنی بر ماندن در كربلا و انجام فرمان امام(ع): ناقل اين جريان مرحوم آيتالله سيد علي شوشترى، استاد اخلاق و عرفان شیخ است. وی نقل میكند كه در یكی از سفرهایی كه از نجف اشرف به كربلای معلّا مشرف شدند، به ترتيبي كه خود میگوید، متوجه تشرف شیخ مرتضی به محضر امام زمان(ع) میشود و حضرت، ایشان را مأمور امری میفرمایند و تا آن امر به انجام نمیرسد، اجازة خروج شیخ را از كربلا صادر نمیفرمایند.
امّا پس از آنكه سید شوشتری از او دربارة آن امر سؤال میكند، ایشان پاسخ میدهد كه از اسرار است.39
ب ـ فرمان به مرحوم آيتالله العظمي سيد ابوالحسن اصفهانى(ره) براي جلوگيري از خلع لباس روحانيان: مرحوم آیتالله حاج مرتضی حائری نقل كردند: زماني كه رضا شاه پهلوى، دستور داده بود همه لباس متحدالشكل (:كت و شلوار و كلاه پهلوی) بپوشند، و روحانیان به شرط ارائة مدرك، از این قانون معاف میشوند؛ مرحوم سيد ابوالحسن اصفهانى(ره) تا حدّ امكان از دادن مدرك دريغ نميكرد. از این رو، یكی از علما در مورد این امر، به آن مرحوم اعتراض كرد و گفت كه این كار باعث سست شدن اجازههای شما میشود. مرحوم اصفهانی در جواب میگویند:
دستور كتبی از امام زمان(ع) آمده است.
ج ـ نمونههای دیگر: همچنین دربارة موارد دیگر از این قبیل میتوان به دستور امام عصر(ع) نسبت به احداث مسجد مقدس جمكران در عالم بیداری به حسن بن مثله جمكرانی و دستور مجدد آن حضرت(ع) به مرحوم قدرتالله لطیفی نسب، ـ مدیر هیئت امنای مسجد ـ در خصوص بازسازی و توسعة آن مسجد مقدس اشاره كرد. بنا به نقل مرحوم لطیفی(ره)، خود در این باره، امام(ع) ضمن دادن نقشة توسعه مسجد، از وی میخواهند كه كار بازسازی را آغاز كند. همچنین در تشرفی دیگر، آن حضرت(ع) به مرحوم لطیفی امر میفرمایند كه از مشهد به تهران بیاید و به تأسیس آموزشگاههای اسلامی اقدام كند.40
در مجموع، راهنماییها و ارشادات امام(ع) در ملاقاتها و دیدارها به گونههایی كه برشمردیم؛ جملگی مصادیقی از نحوة بهرهگیری از وجوه امام غایب در عصر غیبت است و از طریق بررسی و تحلیل جامع آنها، معنای «خورشید پشت ابر» كه در روایات بیان شده، آشكارتر میشود. چنانچه مشاهده میشود، رهنمودهای امام(ع) در تشرفات، همچون دیگر فرمایشات آن حضرت(ع) در توقیعات و پیامهای مكتوب، نیازمند تحلیلهای اجتهادی و فقهی ـ در سطوح فردی و اجتماعی ـ است.
تنظیم برای تبیان حسن رضایی گروه حوزه علمیه
منبع: حوزه نت