نخبگان، مردودی بصیرت!

همیشه این پرسش مهم در برابر تاریخ متمدنانه مصر وجود دارد که چگونه مصریان در برابر فرعون سر تسلیم فرود می‌آوردند؟

این پرسش جامعه‌شناسانه در واقع به رویکرد نخبگان برمی‌گردد. جامعه آن روز مصر یک بیابان لم‌یزرع نبود که بی‌سوادان و صحراگردان ساکن آن باشند و به راحتی اسیر خرافات و تبلیغات شوند.

دانش‌ آن روز مصریان چنان گسترده بوده است که هنوز ابعاد و ظرایف آن بر بشر امروزی آشکار نشده است. این دانش‌ها در زمینه های مهندسی ساختمان، پزشکی، ستاره شناسی، مدیریت شهری و علوم غریبه بوده است .

نیکو است تحلیلی گذرا از پنجره قرآن به فرعونیان داشته باشیم:

1. دروغ پنداشتن نشانه‌های خدا:

کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا فَأَخَذَهُمْ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَاللَّهُ شَدِیدُ الْعِقَابِ /آل عمران11/

‏‏[‏‏آنان] به شیوه فرعونیان و کسانى که پیش از آنان بودند آیات ما را دروغ شمردند; پس خداوند به ‏‏[سزاى] گناهانشان [‏‏گریبان] آنان را گرفت، و خدا سخت کیفر است.

2. تبلیغات کاذب و گسترده:

قَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ إِنَّ هَذَا لَسَاحِرٌ عَلِیمٌ *الاعراف109*

سران قوم فرعون گفتند: «بى شک، این ‏‏[‏‏مرد: حضرت موسی] ساحرى داناست»

یُرِیدُ أَنْ یُخْرِجَکُمْ مِنْ أَرْضِکُمْ فَمَاذَا تَأْمُرُونَ *الاعراف110*

مى خواهد شما را از سرزمینتان بیرون کند. پس چه دستور مى دهید؟

3. دستیازی به نیرنگ:

قَالُوا إِنْ هَذَانِ لَسَاحِرَانِ یُرِیدَانِ أَنْ یُخْرِجَاکُمْ مِنْ أَرْضِکُمْ بِسِحْرِهِمَا وَیَذْهَبَا بِطَرِیقَتِکُمْ الْمُثْلَى /طه63/

‏[‏فرعونیان‏]‏ گفتند: «قطعاً این دو تن ساحرند ‏[‏و‏]‏ مى خواهند شما را با سحر خود از سرزمینتان بیرون کنند، و آیین والاى شما را براندازند.»

فَأَجْمِعُوا کَیْدَکُمْ ثُمَّ ائْتُوا صَفًّا وَقَدْ أَفْلَحَ الْیَوْمَ مَنْ اسْتَعْلَى /طه64/

پس نیرنگ خود را گرد آورید و به صف پیش آیید. در حقیقت، امروز هر که فایق آید خوشبخت مى شود.»

4. سلطه بر افکار:

قَالَ فِرْعَوْنُ آمَنتُمْ بِهِ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَکُمْ إِنَّ هَذَا لَمَکْرٌ مَکَرْتُمُوهُ فِی الْمَدِینَةِ لِتُخْرِجُوا مِنْهَا أَهْلَهَا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ /الاعراف123/

فرعون گفت: «آیا پیش از آنکه به شما رخصت دهم، به او ایمان آوردید؟ قطعاً این نیرنگى است که در شهر به راه انداخته اید تا مردمش را از آن بیرون کنید. پس به زودى خواهید دانست.»

5. مقربان دربار:

وَجَاءَ السَّحَرَةُ فِرْعَوْنَ قَالُوا إِنَّ لَنَا لَأَجْرًا إِنْ کُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِینَ /اعراف113/

و ساحران نزد فرعون آمدند ‏‏]‏‏و[ گفتند: «‏‏]‏‏آیا[ اگر ما پیروز شویم براى ما پاداشى خواهد بود؟»

قَالَ نَعَمْ وَإِنَّکُمْ لَمِنْ الْمُقَرَّبِینَ /اعراف114/

گفت: «آرى، و مسلماً شما از مقربان ‏‏[‏‏دربار من] خواهید بود.»

6. عوامفریبی:

وَقَالَ فِرْعَوْنُ یَا أَیُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیْرِی فَأَوْقِدْ لِی یَا هَامَانُ عَلَى الطِّینِ فَاجْعَل لِی صَرْحًا لَعَلِّی أَطَّلِعُ إِلَى إِلَهِ مُوسَى وَإِنِّی لَأَظُنُّهُ مِنْ الْکَاذِبِینَ /قصص38/

و فرعون گفت: «اى بزرگان قوم، من جز خویشتن براى شما خدایى نمى شناسم. پس اى هامان; برایم بر گل آتش بیفروز و برجى ‏[‏بلند‏]‏ براى من بساز، شاید به ‏[‏حال‏]‏ خداى موسى اطّلاع یابم، و من جداً او را از دروغگویان مى پندارم.»

وَقَالَ فِرْعَوْنُ یَا هَامَانُ ابْنِ لِی صَرْحًا لَعَلِّی أَبْلُغُ الْأَسْبَابَ /غافر36/

و فرعون گفت: «اى هامان، براى من کوشکى بلند بساز، شاید من به آن راهها برسم:

وَنَادَى فِرْعَوْنُ فِی قَوْمِهِ قَالَ یَا قَوْمِ أَلَیْسَ لِی مُلْکُ مِصْرَ وَهَذِهِ الْأَنْهَارُ تَجْرِی مِنْ تَحْتِی أَفَلَا تُبْصِرُونَ /زخرف51/

و فرعون در ‏‏[‏‏میان] قوم خود ندا درداد ‏‏[‏‏و] گفت: «اى مردم ‏‏[‏‏کشور] من، آیا پادشاهى مصر و این نهرها که از زیر ‏[‏کاخهاى‏]‏ من روان است از آنِ من نیست؟ پس مگر نمى بینید؟

أَمْ أَنَا خَیْرٌ مِنْ هَذَا الَّذِی هُوَ مَهِینٌ وَلَا یَکَادُ یُبِینُ /الزخرف52/

آیا ‏[‏نه‏]‏ من از این کس که خود بى مقدار است و نمى تواند درست بیان کند بهترم؟

7. اشرافی‌گری:

وَقَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّکَ آتَیْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلَأَهُ زِینَةً وَأَمْوَالًا فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا رَبَّنَا لِیُضِلُّوا عَنْ سَبِیلِکَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَلَا یُؤْمِنُوا حَتَّى یَرَوْا الْعَذَابَ الْأَلِیمَ /یونس88/

و موسى گفت: «پروردگارا، تو به فرعون و اشرافش در زندگى دنیا زیور و اموال داده اى، پروردگارا، تا [‏‏خلق را] از راه تو گمراه کنند، پروردگارا، اموالشان را نابود کن و آنان را دل سخت گردان که ایمان نیاورند تا عذاب دردناک را ببینند».

8. درجه‌بندی شهروندی:

إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِی الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِیَعًا یَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ یُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَیَسْتَحْیِ نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ کَانَ مِنْ الْمُفْسِدِینَ /قصص4/

فرعون در سرزمین ‏[‏مصر‏]‏ سر برافراشت، و مردم آن را طبقه طبقه ساخت; طبقه اى از آنان را زبون مى داشت: پسرانشان را سر مى برید، و زنانشان را ‏[‏براى بهره کشى‏]‏ زنده بر جاى مى گذاشت، که وى از فسادکاران بود.

9. شکست باطل و پیروزی حق:

وَأَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَمَا هَدَى /طه79/

و فرعون قوم خود را گمراه کرد و هدایت ننمود.

فَوَقَعَ الْحَقُّ وَبَطَلَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ /اعراف118/

پس حقیقت آشکار گردید و کارهایى که مى کردند باطل شد.