7 گیاه ضدنفخ
بسیاری از این موارد را می‌توان با رژیم غذایی مناسب یا گیاهان دارویی و داروهای گیاهی تسکین داد یا درمان کرد. گیاهان حاوی اسانس (رایحه) از مهم‌ترین گیاهانی هستند که از قدیم به عنوان طعم‌دهنده و خوشبوکننده غذاها و تسکین دهنده اختلال‌های سوءهاضمه مصرف می‌شده‌اند زیرا به علت داشتن مواد و ترکیب‌های اسانسی به سرعت جذب می‌شوند و آثار خود را ظاهر می‌کنند. این گیاهان که بیشتر به صورت ادویه‌های مختلف، به خصوص در شرق آسیا از جمله هندوستان و چین مصرف بالایی دارند شامل نعناع، گشنیز، بادرنجبویه، زیره سبز و سیاه، رازیانه، دارچین، هل، جوزبویا و... است که رایج‌ترین و مؤثرترین‌های آن‌ها در درمان نفخ عبارتند از:
1- نعناع
گیاه معروفی است که در جهان به «مینت» مشهور است. این گیاه حداقل 33 گونه دارد که بیش از 15 گونه از آن‌ها در ایران موجود است.
نعناع یکی از پرمصرف‌ترین گیاهان خوراکی دارویی جهان و اسانس (رایحه) آن از پرمصرف‌ترین‌ها در صنایع دارویی و بهداشتی از جمله خمیردندان‌هاست. از اسانس نعناع (روغن معطر آن) برای ساخت داروهای ماساژدرمانی به وفور استفاده می‌شود. 2 نوع نعناع به نام‌های «نعناع فلفلی» و «نعنای قمی» در ایران مصرف بیشتری دارند.
محصولات گیاهی نعناع به صورت تازه، خشک، عصاره، عرق گیاهی، چای کیسه‌ای و تنتور مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته این گیاه آثار قوی و ایده‌آل ضدنفخ، ضددرد (دل‌درد) و ضداسپاسم دارد و بسیار زوداثر است.
2- گشنیز
گیاهی خوراکی و دارویی است که از قسمت هوایی (برگ‌ها) و میوه آن در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی بهداشتی استفاده می‌شود.
گشنیز از خانواده جعفری و دارای رایحه خوشی است که بیشتر آثار گیاه عمدتاً به آن ارتباط دارد.
آثار این گیاه عبارتند از: مقوی معده، ضداسپاسم، ضددرد (دل‌درد)، ضدمیکروب، ضدقارچ، تقویت‌کننده قوای جنسی، هضم‌کننده غذا، صفراآور، آرام‌بخش، کاهش‌دهنده قندخون، کاهش‌دهنده چربی‌خون و کاهش‌دهنده فشارخون.
3- بادرنجبویه
گیاهی است از خانواده نعناع که از نظر شکل ظاهری شباهت زیادی به نعناع دارد ولی بوی آن متفاوت است. این گیاه که از گیاهان خوراکی- دارویی پرمصرف دنیاست به نام ملیسا هم مشهور است و از زمان‌های قدیم در بسیاری از نقاط دنیا به عنوان ضدنفخ، ضدتب و معرق مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهم‌ترین آثار بادرنجبویه که از نظر علمی به اثبات رسیده، آثار ضددرد، ضدباکتری، ضدویروس تبخال، ضدهیستامین، ضدتب، ضدنفخ، آرام‌بخش، خواب‌آور، مقوی قلب، مقوی معده و ضداسپاسم است.
4 و 5 - دارچین و سیاه دانه
نتایج یک پایان‌نامه نشان داد مصرف دارچین و سیاه دانه به صورت مخلوط و همراه با رعایت رژیم غذایی، نفخ شکم را کاهش می‌دهد.
دکتر مژگان پور با راهنمایی دکتر محمد رضا نیاکان لاهیجی و دکتر علیرضا سرکاراتی از دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پایان‌نامه‌ای به ارزیابی بالینی اثرات ضدنفخ گوارشی دو گیاه دارچین و سیاه دانه و مقایسه این داروها پرداخته است.
بر اساس این پایان‌نامه، گیاه دارچین به علت داشتن اسانس و تانن، محرک و قابض است و به عنوان تقویت کننده، اعمال هضم و جریان گردش خون به کار می‌رود و از آن برای رفع سوءهاضمه، به ویژه در مواردی که با نفخ همراه باشد، به عنوان بادشکن استفاده می‌شود. همچنین به علت داشتن تانن در رفع اسهال، ضعف عمومی بدن و انعقاد خون مصرف می‌شود و به صورت دارو، مانند گرد و تنتور به کار می‌رود. از سوی دیگر، سیاه دانه حاوی 30 تا 40 درصد ماده روغنی و 5/0 تا یک ونیم درصد اسانس با بوی نامطبوع و قندهای مختلف، مواد صنعتی و ساپونوئیدی است. از اسانس سیاه دانه، ماده‌ای به نام نیژلون استخراج می‌شود. دانه این گیاه اثر قاعده‌آور، ضد کرم، مسهل و زیاد کننده ترشحات شیر دارد از دانه های آن برای مصارف مذکور و دفع گازهای معده و بیماری‌های نزله‌ای دستگاه تنفسی استفاده می‌شود. همچنین از دانه‌های آن، اثر ضدتوموری و ضدباکتری نیز مشاهده شده و ممکن است اثر ضدنفخی آن مربوط به داشتن اثر ضدباکتریایی باشد.
این پایان‌نامه می‌افزاید: بیماری نفخ، بسیار شایع است بیشتر مردم جامعه به دلیل بی توجهی و رعایت نکردن رژیم غذایی مناسب و زیاده‌روی در غذا دچار آن می‌شوند. با بررسی اثر 2 گیاه دارچین و سیاه دانه بر روی نفخ معده، نتایجی که به دست آمد، نشان داد:60 درصد افرادی که سیاه دانه، 90 درصد افرادی که مخلوط دارچین و سیاه دانه و 10 درصد افرادی که دارچین استفاده کردند، بهبود یافتند.
از طرف دیگر درصد بهبود یافتگان با داروی مخلوط، در زنان و مردان یکسان بوده است. لازم به ذکر است که درصد بهبود یافتگان با داروی مخلوط دارچین و سیاه دانه، بیشتر از داروی سیاه دانه و دارچین به تنهایی بوده و تأثیر دارچین بر روی بیماران، همانند پلاسبو است. با توجه به این که 38 درصد افرادی که دارچین دریافت کرده‌اند، بدتر شده‌اند و عده‌ای نیز دچار سوزش معده، کهیر و حساسیت گردیده‌اند، نتیجه گرفته‌اند که دارچین به تنهایی اثرات همراه با عوارض جانبی دارد.
با مصرف داروی سیاه دانه، 3 نفر از بیماران که یبوست داشتند، بهبود یافتند و یک نفر از بیماران دچار بی نظمی در سیکل قاعدگی شده و 2 نفر از بیماران سوزش معده‌شان رفع شد، که البته پس از قطع دارو مراجعه کرده و یک نفر از بیماران نیز ترش کردن معده‌اش بهتر شد. همچنین 2 نفر از بیمارانی که ناراحتی قلبی داشته و داروی مخلوط دارچین و سیاه دانه را مصرف کردند، نفخ‌شان رفع شد؛ اما این داروها روی سوءهاضمه اثر چندانی نداشت. البته تجویز دو داروی دارچین و سیاه دانه با گیاهانی نظیر ریحان، شوید و نعناع اثر را افزایش می‌دهد و می‌تواند به عنوان جانشین داروهای شیمیایی درباره این دسته از بیماران مطرح باشد.
6- زیره سبز
زیره‌ی سبز گیاهی بوته‌ای و علفی به ارتفاع 0،5 متر است که خاصیت‌های زیادی دارد. از خواص زیره سبز می‌توان به بادشکن، مقوی معده، ضد اسپاسم، افزایش دهنده شیر مادران شیرده اشاره کرد و همچنین خاصیت آنتی اکسیدانی قوی‌ای دارد.
زیره سبز ضد تشنج، ضد صرع، مقوی معده، و عرق آور، ضد سم، ضد صفرا، تقویت کننده قوای جنسی، قابض، ضد نفخ، ضد احتقان، هضم کننده غذا و ادرار آور نیز می‌باشد.
7- هل
هل گیاهی است که در مناطق حاره و گرم می‌روید. دانه‌های هل بویی قوی و طعمی مطبوع دارد از مغز و پوستش برای درمان و معطر ساختن غذاها و پختن شیرینی استفاده می‌شود.
هل از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است. جویدن دانه‌های هل پس از صرف غذا به هضم و گوارش بهتر غذا کمک می‌کند و می‌تواند بوی نامطبوع دهان را از بین ببرد.
مصرف هل تب را پایین می‌آورد، برای تسکین درد رماتیسم مفید است و ترشی معده را برطرف می‌کند. هل خواص گرمابخشی دارد و معده و روده‌ها را تقویت می‌کنند. همچنین عمل هضم غذا را بهبود می‌بخشد و تقویت کننده قلب است. هل بادشکن است و گاز معده و روده را از بدن خارج می‌کند و تقویت کننده بدن است.
فرآوری: مریم مرادیان نیری
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منابع:
هفته نامه سلامت – شماره 339 - دکتر محمدحسین صالحی سورمقی، متخصص فارماکوگنوزی
جام جم آنلاین
فارس – مرتضی صفوی، کارشناس تغذیه
مطالب مرتبط:
اگر نفخ می‌کنید این‌ها را نخورید
مشکلات ناشی از عدم هضم غذا و درمان آن
