انسان در جستجوی آزدای
بشر به عنوان فرد و متعاقب آن حقوق بشر یك مبحث و موضوع نسبتاً جدید است چرا كه تا قرن های متمادی انسان به عنوان " فرد" هیچ معنای خاصی نداشت و تنها در جمع و با قبیله تعریف می شد ، بدین لحاظ وقتی فردی از قبیله ، طایفه و یا خاندان خود رانده می شد هیچ امنیتی نداشت و این خاندان و ایل بود كه از فرد حمایت می كرد . در صورتی كه یكی از افراد طایفه و یا خاندان مرتكب خطا یا قتلی می شد كل قبیله باید درباره این خطا پاسخگو می بود و نه فقط فرد خاطی و همین مسئله جنگ های خونین بسیاری را به همراه می آورد. فرد به تنهایی معنا نداشت و تنها وقتی رسمیت می یافت كه عضوی از قبیله بوده و یا تحت حمایت طایفه ای خاص باشد. روح جمعی بر روح فردی ارجحیت داشت اگر فردی در جمله ای از ضمیر " من " استفاده می كرد مقصود فردیت وی نبود بلكه مراد قبیله یا خاندان وی بود . این مسئله به ویژه در كشورهایی كه فرهنگ شهرنشینی درآن بسیار دیر شكل گرفته است ، شایع تر است . در كشور خود ما نیز كه همواره مورد هجوم قبایلی اعم از ترك و مغول و تاتار از آسیای میانه بود و روند شهرنشینی به همین دلایل رو به نقصان نهاد بسیار مشهود بوده و هست . هم اكنون در نواحی از جنوب كشور بازهم به واسطه استمرار فرهنگ ایلیاتی این روند ادامه دارد .
ولی فردیت انسان در سایه زندگی شهرنشینی گسترش یافته و بارور شده است . انسان به عنوان " فرد آزاد" كه به تنهایی دارای حقوقی است و به دلیل برخورداری از آن حقوق موظف به انجام پاره ای از وظایف است ، حاصل زندگی شهرنشینی و جامعه مدرن است. بهتر است در ابتدا و به مناسبت فرارسیدن نوزدهم آذرماه ، سالگرد تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر، به بررسی مختصر پیشینه حقوق بشر در تاریخ كشورمان بپردازیم و سپس در ادامه به موادی از اعلامیه جهانی حقوق بشر اشاره كرده و آنها را بررسی كنیم.
" نخستین اعلامیه حقوق بشردرجهان ، درایران باستان ودر زمان كوروش بزرگ هخامنشی ، صادرشده است . كوروش دراین منشور، برده داری را ممنوع اعلام كرده وبه بازگرداندن همه اسیران وبردگان به سرزمین های متبوع اشان ، دستورداده است . بامطالعه بخش هایی از این اعلامیه كه به هنگام فتح بابل از سال 550 سال قبل ازمیلاد صادر شد می فهمیم كه كوروش بزرگ دست به سنت شكنی زده وازشیوه مرسوم آن زمان كه اعمال سیاست زمین سوخته وقتل عام مغلوبین بوده احتراز می كند ومی گوید :" سپاهان من ، بدون مزاحمت ، درمیان شهر بابل حركت كردند من به هیچ كس اجازه نمی دادم كه سرزمین سومر واكد را دچار هراس كند … من احتیاجات بابل وهمه عبادتگاه هایش را درنظرداشتم ودربهبود وضعشان كوشیدم . من یوغ ناپسند بابل را برداشتم ، خانه های مخروبه آنان را آباد كردم ، من به بدبختی های آنان ، پایان بخشیدم "(1) این اولین اعلامیه حقوق بشر در جهان است كه بر لوحی نگاشته و بر سردر شهر ثروتمند بابل نصب شد تا نشان از شیوه ای نو در جهانی سراسر خشونت و وحشی گری باشد . در دوران باستان به ویژه در دوره ساسانی این برابری انسان ها به شدت از جانب طبقه بندی های متصلب اجتماعی لطمه دید . چنانكه می دانید در دوره ساسانی جامعه به چندین طبقه تقسیم می شد كه افراد طبقه مادون اجازه راهیابی به طبقه مافوق را نداشتند و هر كس مجبور بود شغل و پیشه اجدادی خود را ادامه دهد و این طبقه بندی از جانب دستگاه حكومتی و دین دولتی به شدت مورد حمایت و تایید قرار می گرفت. ولی با ورود اسلام به ایران مجدداً برابری میان افراد جامعه فارغ از نژاد و زبان و رنگ پوست بر جامعه حاكم شد . " پس از ورود اسلام به ایران ...نظامی مبتنی برتساوی حقوق انسان ها ، پایه ریزی شد . دراین نظام هرگونه فاصله طبقاتی نفی شد وتقوی ملاك برتری انسان ها شد . بنابراین درحقوق اسلامی ، همه افراد ، اعم از زن ومرد ،پیر و جوان ، سیاه وسپید ، دارای حقوق یكسان هستند . آیه شریفه " انا خلقنا كم من ذكر وانثی وجعلنا كم شعوبا وقبائل لتعارفوا ان اكرمكم عندالله اتقاكم " برهمین معنی تأكید می كند ."(2)
چنانكه می بینید مساله حقوق بشر از دیر باز در ایران مورد پاسداشت نه اگر همه حكومت ها كه برخی از آنها بوده است و قوانین متعالی اسلام در ارج نهادن به مقام انسان به خوبی در دسترس همگان قرار داشته است ، گرچه همواره در طول تاریخ ، اجرای قانون و نظارت بر حسن اجرای آن در كشور ما از مشكلات عدیده ای بوده كه مردم را رنج می داده است . شواهد این مدعا در لابه لای صفحات تاریخ بسیار فراوان است : آنجا كه دختران قوچانی را به جای مالیات نپرداخته به كنیزی می فروختند ،آنگاه كه محاكم برای ضعقا و اقویا دو نوع قانون داشته و ضعفا بدون هیچگونه اغماضی به جزا رسیده و اقویا به ترفندهایی از مهلكه می گریختند ،امیال حكام را عین قانون و قانون را برابربا میل حكام می انگاشتند ، همه حكایت از آن دارد كه قوانین پیشرفته همیشه متضمن حسن اجرای آن نیست.
قدرت طلبی قدرت های بزرگ ، نادیده گرفتن حقوق انسان ها و ملت ها توسط حكومت های دیكتاتوری و غیر مردمی ، تجاوزات متعدد و دهشتناك به حقوق انسان ها در طول سالیان متمادی همه و همه سبب شد كه مجمع عمومی سازمان ملل اعلامیه حقوق بشر را در یك مقدمه و 30 ماده به تصویب برساند .در مقدمه این اعلامیه تصریح شده است كهبشر یك خانواده واحد را در جهان تشكیل می دهد و حقوق یكسان و انكارناپذیر آن ها اساس و پایه سه اصل اساسی " آزادی ، عدالت و صلح " است ، همچنین بر آزادی افراد بشر در بیان عقیده و فراغت از ترس و فقر ، به عنوان بالاترین آمال بشر تصریح شدهاست، این اعلامیه هشدار داده است كه نادیده گرفتن حقوق اولیه انسان ها مبنی بر آزادی و امنیت ، منجر به راهكارهای خشونت آمیز" به عنوان آخرین علاج" از سوی آنان خواهد شد. این اعلامیه به تایید بسیاری از دولت های عضو سازمان ملل متحد رسیده است و دولت ها در ضمن امضای این منشور متعهد شده اند " كه احترام جهانی و رعایت واقعی حقوق بشر و آزادی های اساسی را باهمكاری سازمان ملل متحد تامین كنند"
از آنجا كه "حقوق اساسی بشر و مقام و ارزش فرد انسانی و تساوی حقوق زن و مرد" حقوق زیربنایی زندگی انسانند " مجمع عمومی (سازمان ملل متحد) این اعلامیه جهانی حقوق بشر را آرمان مشتركی برای تمام مردم و كلیه ملل ، اعلام می كند" در اینجا لازم است برای آشنایی با مواد اعلامیه حقوق بشر برخی از مواد و یا مهمترین آنها را در اینجا به بررسی بنشینیم:
ماده 1
تمام افراد بشر آزاد به دنیا می آیند و از لحاظ حیثیت و حقوق با هم برابرند.همه دارای عقل و وجدان می باشندو باید نسبت به یكدیگر با روح برادری رفتاركنند .ماده 2
هر كس می تواند بدون هیچ گونه تمایز ، خصوصا از حیث نژاد ، رنگ ، جنس ، زبان ، مذهب ، عقیده سیاسی یا هر عقیده دیگر و همچنین ملیت ، وضع اجتماعی ، ثروت ، ولادت یا هر موقعیت دیگر ، از تمام حقوق و كلیه آزادی هایی كه در اعلامیه حاضر ذكر شده است ، بهره مند گردد.ماده 3
هر كس حق زندگی ، آزادی و امنیت شخصی دارد .متاسفانه مجامع بین المللی كه بنا بود برای دستیابی به یك دموكراسی جهانی تلاش كنند خود آلت دست قدرت های بزرگ اقتصادی ، سیاسی و نظامی شده اند . ( در این زمینه درمقاله سازمان ملل یك بام و دو هوا به تفصیل سخن گفته ایم) و دراین میان اعلامیه حقوق بشر به ابزاری در دست آنان بدل شده است كه در مواقع لازم از آن به عنوان اهرم فشار بر دولت ها و ملت های مستقل فشار وارد آورند . به عنوان مثال امریكا به همراهی اتحادیه اروپا به دفعات كره شمالی ، چین ، كوبا و ایران را به نقض مواد این اعلامیه متهم كرده اند و از این اعلامیه كه در ابتدا به منظور احقاق حقوق مردم و ملل جهان تنظیم و تصویب شده بود ، به نفع منافع سیاسی خود بهره گرفته اند. بحث بر سر این نیست كه آیا این اتهام درباره این كشورها صدق می كند یا خیر ؟ بحث بر سر آن است كه چرا قانونی چنین جامع در مرحله اجرا تاحد یك اهرم فشار تنزل می یابد ؟ .
اگر ایران به نقض حقوق بشر محكوم می شود،بخشی به این دلیل است كه از عمر دموكراسی در كشور ما تنها 25 سال می گذرد و هنوز آثار استبداد در اعمال و افكار برخی از مردم و مسئولان مشهود است و دستیابی به این مهم یعنی جامعه ای مبتنی بر آراء مردم و برای مردم مستلزم گذشت زمان و نهادینه شدن روح مردم سالاری در میان همه افراد ملت است ، بخش دیگری از این ادعا نیز چنانكه گفته شد برای محدود ساختن ایران و یا افزایش فشار بر كشور ماست تا استقلال این كشور و مردم در هم شكسته شود.این ادعاها در حالی صورت می پذیرد كه متاسفانه بند اول تا سوم این قانون حتی از سوی مدعیان آن - كشورهای غربی- به درستی و به صورت كامل به اجرا در نمی آید . هم اكنون آیا در یك كشور اروپایی یك سیاه پوست ، یك شرقی و یا شهروندی از آمریكایی جنوبی از حقوق ، شان و احترامی برابر با یك اروپایی برخوردار است ؟ آیا برابری ادیان به راستی در این كشورها به اجرا در می اید آیا یك مسلمان از حقوق و اعتباری برابر با یك یهودی یا مسیحی برخوردار است . ؟ و یا آن زمان كه دژخیمان امریكایی در زندان های ابوغریب و گوانتانامو، زندانیان عراقی و افغانی را به بدترین شیوه های ممكن شكنجه می كردند چرا اعلامیه حقوق بشر دم بر نمی آورد.؟ چرا این منادیان حقوق بشر چشم بر جنایاتی كه هر روزه در مناطق اشغالی فلسطین و در عراق می گذرد بسته اند. ؟ چرا وقتی سربازان امریكایی بر روی مجروحان عراقی كه به مساجد پناه آورده اند ، آتش می گشایند ، مدعیان حقوق بشر سكوت اختیار می كنند ؟ چرا وقتی ارتش صربستان گورهای دسته جمعی را از اجساد مردم بوسنی و هرزگوین می انباشت خبری از ناظران حقوق بشر نبود ؟ و یا آن زمان كه دادگاه فرانسه روژه گارودی نویسنده مسلمان فرانسوی را به جرم انتشار آخرین كتابش " اسطوره های صهیونیسم " به محاكمه كشاند و به پرداخت جریمه سنگین نقدی محكوم كرد یكی از دیده بان های حقوق بشر دم از آزادی بیان و امنیت آزادی بیان بر نیاورد؟ آیا در این گونه مواقع نمی توان به خود این حق را داد كه اعلامیه حقوق بشر تنها و تنها برای مردمان جوامع صنعتی و ثروتمند و پیروان ادیان مسیح و یهود نگاشته شده است .؟
برای آنكه با مواد قانونی را كه در موارد پیش گفته از سوی قدرت های بزرگ نقض شده اند ، بیشتر آشنا شوید بهتر است ادامه مواد این اعلامیه را مطالعه كنید:
ماده 4
احدی را نمی توان در بردگی نگه داشت و داد و ستد بردگان به هر شكلی كه باشد ممنوع است.ماده 5
احدی را نمی توان تحت شكنجه یا مجازات یا رفتاری قرار داد كه ظالمانه و یا بر خلاف انسانیت و شئون بشری یا موهن باشد .ماده 6
هر كس حق دارد كه شخصیت حقوقی او در همه جا به عنوان یك انسان در مقابل قانون شناخته شود .ماده 7
همه در برابر قانون ، مساوی هستند و حق دارند بدون تبعیض و بالسویه از حمایت قانون برخوردار شوند.همه حق دارند در مقابل هر تبعیضی كه ناقض اعلامیه حاضر باشد و بر علیه هر تحریكی كه برای چنین تبعیضی به عمل آید به طور تساوی از حمایت قانون بهره مند شوند.ماده 8
در برابری اعمالی كه حقوق اساسی فرد را مورد تجاوز قرار بدهد و آن حقوق به وسیله قانون اساسی یا قانون دیگری برای او شناخته شده باشد ، هر كس حق رجوع به محاكم ملی صالحه دارد.ماده 9
احدیرا نمی توان خود سرانه توقیف ، حبس یا تبعیدكرد.ماده 10
هر كس با مساوات كامل حق دارد كه دعوایش به وسیله دادگاه مساوی و بی طرفی ، منصفانه و علنا رسیدگی بشود و چنین دادگاهی درباره حقوق و الزامات او یا هر اتهام جزایی كه به او توجه پیدا كرده باشند، اتخاذ تصمیم بنماید.ماده12
احدی در زندگی خصوصی ، امور خانوادگی ، اقامتگاه یا مكاتبات خود نباید مورد مداخله های خودسرانه واقع شود و شرافت و اسم و رسمش نباید مورد حمله قرار گیرد . هر كس حق دارد كه در مقابل این گونه مداخلات و حملات ، مورد حمایت قانون قرار گیرد.پس چگونه است كه پس از حادثه 11 سپتامبر دولت امریكا زندگی تمام مسلمان مقیم آن كشور را تحت نظر گرفت و آنان را وادار كرد كه هر بیست و چهار ساعت یك بار خود را به مراكز امنیتی معرفی كنند؟
ماده13
1- هر كس حق دارد كه در داخل هر كشوری آزادانه عبور و مرور كند و محل اقامت خود را انتخاب نماید.2- هر كی حق دارد هر كشوری و از جمله كشور خود را ترك كند یا به كشور خود باز گردد.ماده15
1- هر كس حق دارد ، كه دارای تابعیت باشد.2- احدی رانمی توان خود سرانه از تابعیت خود یا از حق تغییر تابعیت محروم كرد.
ماده16
1- هر زن و مرد بالغی حق دارند بدون هیچ محدودیت از نظر نژاد ، ملیت ، تابعیت یا مذهب با هم دیگر زناشویی و هنگام انحلال آن ، زن و شوهر در كلیه امور مربوط به ازدواج دارای حقوق مساوی می باشند.2- ازدواج باید با رضایت كامل و آزادانه زن ومرد واقع شود .
3- خانواده ركن طبیعی و اساسی اجتماع است و حق دارد از حمایت جامعه و دولت بهره مند شود.
ماده 18
هر كس حق دارد كه از آزادی فكر ، وجدان و مذهب بهره مند شود . این حق متضمن آزادی تغییر مذهب یا عقیده و ایمان می باشد و نیز شامل تعلیمات مذهبی و اجرای مراسم دینی است . هركس می تواند از این حقوق یا مجتمعاً به طور خصوصی یا به طور عمومی بر خوردار باشد.ماده 19
هر كس حق آزادی عقیده وبیان دارد و حق مزبورشامل آن است كه از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در كسب اطلاعات و افكار و در اخذ و انتشار آن ، به تمام وسایل ممكن و بدون ملاحظات مرزی، آزاد باشد .ماده20
1- هركس حق دارد آزادانه مجامع و جمعیت های مسالمت آ میز تشكیل دهد.ماده21
3- اساس و منشا قدرت حكومت ، اراده مردم است . این اراده باید به وسیله انتخاباتی ابراز گردد كه از روی صداقت و به طور ادواری ، صورت پذیرد .انتخابات باید عمومی و با رعایت مساوات باشد و با رای مخفی یا طریق های نظیر آن انجام گیرد كه آزادی رای تامین نماید .ماده22
هر كس به عنوان عضو اجتماع حق امنیت اجتماعی دارد و مجاز است به وسیله مساعی ملی و همكاری بین المللی ، حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی خود را كه لازمه مقام و نمو آزادانه شخصیت اوست با رعایت تشكیلات و منابع هر كشور به دست آورد.ماده23
هر كس حق دارد كه برای دفاع از منافع خود با دیگران اتحادیه تشكیل دهد و در اتحادیه ها نیز شركت كند.ماده25
1- هركس حق دارد كه سطح زندگی او ، سلامتی و رفاه خود و خانواده اش را از حیث خوراك ومسكن ومراقبتهای طبی و خدمات لازم اجتماعی تامین كند و همچنین حق دارد كه در مواقع بیكاری ، بیماری ، نقص اعضا ، بیوگی ، پیری یا در تمام موارد دیگری كه به علل خارج از اراده انسان ، وسایل امرار معاش از بین رفته باشد از شرایط آبرومندانه زندگی برخوردار شود.2- مادران وكودكان حق دارند كه از كمك و مراقبت مخصوصی بهره مند شوند . كودكان چه براثر ازدواج و چه بدون ازدواج به دنیا آمده باشند ، حق دارند كه همه از یك نوع حمایت اجتماعی برخوردار شوند.
ماده26
1- هر كس حق دارد كه از آموزش و پرورش بهره مند شود . آموزش و پرورش لااقل تا حدودی كه مربوط به تعلیمات ابتدایی و اساسی است باید مجانی باشد . آموزش ابتدایی اجباری است .2- آموزش و پرورش باید به طوری هدایت شود كه شخصیت انسانی هر كس را به حد اكمل رشد آن برساند و احترام حقوق و آزادی های بشری را تقویت كند .آموزش و پرورش باید حس تفاهم ، گذشت و احترام عقاید مخالف و دوستی بین تمام ملل و جمعیت های نژادی یا مذهبی و همچنین توسعه فعالیت های ملل متحد را در راه حفظ صلح ، تسهیل نماید.
3- پدر و مادر در انتخاب نوع آموزش و پرورش فرزندان خود نسبت به دیگران اولویت دارند.
ماده28
هر كس حق دارد برقراری نظمی را بخواهد كه از لحاظ اجتماع و بین المللی ، حقوق و آزادی هایی راكه در این اعلامیه ذكر گردیده ، تامین كند و آنها را به مورد عمل بگذارد.ماده29
1- هركس در مقابل آن جامعه ای وظیفه دارد كه رشد آزاد كامل شخصیت او را میسر سازد.2-هر كس در اجرای حقوق و استفاده از آزادی های خود ، فقط تابع محدودیت هایی است كه به وسیله قانون ، منحصرا به منظور تامین شناسایی و مراعات حقوق و آزادی های دیگران و برای مقتضیات صحیح اخلاقی و نظم عمومی و رفاه همگانی ، در شرایط یك جامعه دموكراتیك وضع گردیده است.
3- این حقوق و آزادی ها ، در هیچ موردی نمی تواند بر خلاف مقاصد و اصول ملل متحد اجرا گردد.
بر كسی پوشیده نیست كه كشور ما به نام اسلام در داخل و خارج شناخته می شود و اسلام به طور خاص و همه ادیان الهی به صورت عام اولین پاسداران حقوق ، شرافت و آزادی های انسانی هستند و قرآن وتعالیم اسلام بر این حقوق تصریح كرده و منادی آن بوده اند. به ویژه در اسلام بر آزادی انسان از بند طاغوت و بر حق تك تك افراد جامعه اسلامی چه مسلمان و چه غیر مسلمان تاكید فراوان شده است و به جاست كه جوامع اسلامی و جمهوری اسلامی پیش و بیش از سایر ملل به آزادی های بشری و حقوق بشر احترام گذاشته و آن را به اجرا در آورند . شایسته است در امور قضایی كه اسلام و ائمه اطهار بر برقراری عدل در محكمه ها پای فشرده اند بر عمل به عدل و پاسداری از آبرو و احترام متهمان دقت بسیار مبذول گردد چنانكه اسلام نیز آبروی انسان را در مقامی برابر با جان وی قرار می دهد و اعتباری یكسان برای آن قائل است .
منابع :
1و2 – مقاله " حقوق شهروندایرانی از عهد باستان تا امروز" تالیف " سید محمد زمان دریا باری" از سایتمواد اعلامیه حقوق بشر از سایتwww.unic-ir.org دیافت شده است .
