تبیان، دستیار زندگی
استان فارس ( قسمت چهاردهم ) بازار جهرم این مجموعه در مركز شهر قدیمی جهرم واقع شده و قدمت آن به اواخر دوره زندیه می رسد و در سال 1256 ه. ق توسط حاكم وقت جهرم تجدید بنا شده است. بازار جهرم شامل یك رشته بازار شمالی- جنوبی است ك...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

بازارهای تاریخی استان فارس

بازار جهرم

این مجموعه در مركز شهر قدیمی جهرم واقع شده و قدمت آن به اواخر دوره زندیه می رسد و در سال 1256 ه. ق توسط حاكم وقت جهرم تجدید بنا شده است. بازار جهرم شامل یك رشته بازار شمالی- جنوبی است كه از خیابان جدیدالاحداث منوچهری شروع ، و به محله زیركنار ملاجواد ختم می شود. رشته دیگر بازار ، شرقی- غربی است و از بازار نو شروع  و به بازار و مسجد حاجی محمد حسین ختم می شود. محل تقاطع این دو رشته ، چهارسوق وسیعی را شكل می دهد.

به نظر می رسد در ساخت بازار جهرم ، شیوه ساختمان بازار وكیل شیراز مدنظر بوده ، اما عرض كم بازار جهرم آن را تا حدی شبیه بازار قیصریه لار كرده است. گنبد چهارسوق بازار جهرم به صورت نیم كره، با ارتفاع نسبتاً زیادی بنا شده و بر رأس آن بادگیر زیبایی نشسته است. گنبد با دقت طراحی و اجرا شده ، به طوری كه با وجود زلزله های شدید جهرم ، كوچك ترین خللی در اركان آن پدید نیامده است. در كنار بازار جهرم سه كاروانسرا قرار دارد كه همزمان با  بازار و به صورت بخشی از بافت آن، ساخته شده ؛ این بازار دو طبقه است و در بخش زیرین گنبد و دورتا دور آن، كتیبه كاشی نصب شده است. روشنایی بازار از طریق پنجره های وسیعی كه در بالای هر یك از مغازه ها تعبیه شده ، تأمین می شود. این پنجره ها امكان تهویه هوای داخل بازار را نیز فراهم می سازد.

بازار حاجی

این بازار در حد فاصل خیابان لطفعلی خان زند و بقعه" سید میر محمد" واقع شده و قدیمی ترین بازار شیراز است. این بازار از شمال غرب مسجد جامع آغاز می شود. تاریخ بنای اولیه این بازار به عهد دیلمیان و یا حتی قبل از آن برمی گردد. این بازار در دوره های بعد چندین بار تعمیر و بازسازی شده و امروزه به بازار حاجی معروف شده است. كف بازار سنگفرش است و سقف بازار آن را در دوره های بعد شیروانی كرده اند. مغازه های بازار در مالكیت بخش خصوصی است و تغییرات و بازسازی های اخیر صورت اولیه آن را دگرگون كرده است.

بازار قیصریه

معرفی بازارهای تاریخی

این مجموعه در شهرستان لار و جنوب استان فارس قرار گرفته و یكی از كهن ترین و ارزشمندترین بازارهای تاریخی ایران به شمار می رود. بازار قیصریه لار دارای ویژگی های جالب توجه و منحصر به فردی است كه موجب شده شیوه معماری آن به عنوان الگویی برای ساخت بازارهایی از جمله بازارچه  بلند اصفهان و سپس بازار وكیل شیراز مورد استفاده قرار گیرد. معروف است كه بازار وكیل شیراز را كریم خان زند از روی این بازار ساخته است، با این تفاوت كه بازار وكیل از آجر ،  و بازار لار همه از سنگ است.

معرفی بازارهای تاریخی

مجموعه بازار قیصریه مشتمل بر دو رشته بازار شمالی- جنوبی و شرقی- غربی است و در محل تقاطع آنها چهار سوق خوش طرحی ایجاد شده كه در سایر بازارهای ایران نظیر ندارد. وسعت این چهارسوق هشت ضلعی حدود 5/13×5/13 متر است و دورتا دور آن، مغازه هایی بنا شده است. این چهارسوق با گنبدی از سنگ های تراشیده شده میخكی پوشش یافته است. ارتفاع رأس گنبد تا كف بازار به بیش از 18 متر می رسد. در هر چهار گوشه چهارسوق ، چهار باب مغازه ، و در اطراف آن ، مغازه های بیشتری ایجاد كرده اند. بر رأس گنبد نیز هواكشی برای تهویه هوای فضای زیرین و خنك كردن آن تعبیه شده است. پوشش طاقی بخش های دیگر بازار نیز از ارتقاع زیادی برخوردار است كه این امر در وضعیت دما و هوای بازار تأثیر مثبتی برجای گذاشته است. كتیبه ای به خط نستعلیق به طور برجسته در سنگ نـَقر ( حك ) شده است.

بازار كازرون

این مجموعه كه به " بازار نو" شهرت دارد، ظاهراً در دوره قاجار به جای بازاری از دوره صفویه ساخته شد. بازار قدیمی از میدان مدرسه تا میدان خیرات در محله بازار، كشیده شده و زیباتر و استادانه تر از بازار كنونی ساخته شده بود.

بازار نو كه با سنگ و گچ ساخته شده، با احداث خیابان " بواسحق" به دو قسمت تقسیم شده است.

بازار مشیر

معرفی بازارهای تاریخی

این مجموعه ارزشمند در كنار بازار وكیل شیراز، در انتهای جنوبی آن قرار گرفته و از آثار دوره قاجاریه است كه در حدود سال 1282 ه. ق توسط" میرزا ابوالحسن خان مشیرالملك" بنا و عواید آن وقف حضرت سیدالشهدا ( ع ) شد. این مجموعه متشكل از یك رشته بازار و یك سرای بزرگ است. بازار از شمال به جنوب كشیده شده و در جنوب تا " اردوبازار" امتداد می یابد. شیوه معماری بازار شباهتی به بازار وكیل دارد اما از آن كوچك تر است. بازار مشیر از دو بخش شمالی و جنوبی كه توسط چهارسوق وسیع و زیبایی به یكدیگر مرتبط هستند ، تشكیل شده است. چهارسوق پوشش گنبدی مرتفعی دارد كه در رأس آن بادگیر بزرگی تعبیه شده است . مدخل ورودی بازار از جانب چهارسوق، درهای چوبی بزرگی دارد. سردر ورودی بازار از جانب اردو بازار دارای تزئینات  كاشی كاری زیبایی است. دالان نیز كوتاه و دارای كف سنگفرش و پوشش عرق چینی است. بازار مشیر دارای مختصر تزئینات  كاشی كاری است و با طاق های ضربی مسقف شده است. "سرای مشیر" یا "سرای گلشن" در بخش شمالی بازارمشیر قرار گرفته و از طریق درگاه و دالانی با آن مرتبط است. این سرا دارای درگاه و سردری مرتفع و زیبا با تزئینات  كاشی كاری و مقرنس كاری است. بالای سردر ، پنجره زیبایی از آجر مشبك قرار دارد كه به عنوان نورگیر یكی از حجره های طبقه دوم عمل می كند. بر بالای ورودی ، لوح مرمری نصب شده كه بر آن تاریخ ساخت، بانی و چگونگی وقف بنا حك شده است.

سرای مشیر در میانه دارای صحن وسیعی است. در وسط این صحن ، حوضی بزرگ و در طرفین حوض ، چهار باغچه ساخته شده است. در اطراف صحن حجره ها، راهروها و تالاری در دو طبقه شكل گرفته است. هر یك از حجره ها دارای ایوانی در جلو است. تعدادی از درهای چوبی و زیبای حجره ها به همان صورت اولیه باقی مانده و تعدادی دیگر تعمیر و مرمت شده است. در ضلع شمالی سرا، تالار وسیع هشت ضلعی وجود دارد كه مهم ترین و زیباترین بخش بناست. این تالار دارای پوشش گنبدی بلندی است كه سطح زیرین این پوشش به زیبایی كاشی كاری و مقرنس كاری شده است. بر فراز گنبد نیز بادگیری تعبیه كرده و بر دهانه آن اشعاری متضمن نام دوازده امام با كاشی نوشته اند. در میانه تالار، حوضی قرار دارد كه لبه ها و پاشویه های آن از سنگ یكپارچه است. اطراف تالار نیز چهار مغازه و چهارشاه نشین وسیع ساخته شده كه پیشانی و لچكی ( طرحی به شكل سه گوش ) های آنها دارای كاشیكاری است. این بخش دارای درها و پنجره های چوبی نفیسی است كه تعمیر و مرمت شده است.

گالری عكس بازار مشیر

بازار نو شیراز

این بازار از سمت دروازه اصفهان و در امتداد بازار وكیل ساخته شده و بانی آن" میرزا یوسف اشرفی مازندرانی" از وزرای شیراز بود. این بازار ابتدا به " بازار میرزا یوسفی" شهرت داشت ولی از اواخر دوره قاجار به دلیل تازه ساز بودن آن به "بازار نو" معروف شد.

بازار وكیل

معرفی بازارهای تاریخی

این مجموعه ارزشمند ، در شرق میدان شهرداری شیراز، كنار مسجد جامع واقع شده و از ساخته های كریم خان زند است. ساخت این مجموعه باید بعد از سال 1187 ه. ق آغاز شده باشد. به اعتقاد برخی، كریم خان زند در ساخت این بازار،  بازار قیصریه لار را مد نظر داشت ، و به روایت دیگر، كریم خان بازار وكیل را از روی بازار صفوی كازرون ساخته است. علی رغم شباهت معماری بازار به معماری دوره صفوی ، این بازار چون دیگر آثار كریم خان زند دارای ویژگی ها و خصوصیات منحصر به فرد است و از نظر وسعت، عرض و تزئینات  بر مجموعه بازارهای قبلی رُجحان ( برتری ) دارد.

در ساخت و شالوده ریزی بازار، دقت زیادی شده ، چرا كه بعد از گذشت سالیان دراز و وقوع زلزله های متعدد ، هیچ خللی در ساختمان آن، به ویژه در طاق بزرگ چهارسوق پدید نیامده است. مصالحی كه در ساختمان بازار به كار رفته در بنیان، سكوها و ازاره ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان كه از كف طاقچه تا روی زمین بود) ها ، سنگ های تراشیده در قطعات نسبتاً بزرگ ، و در بدنه و طاق ها آجر است. از دیگر نكات قابل توجه بازار مسئله تأمین روشنایی و تهویه هوای داخل آن است كه با تعبیه بادگیر و روزنه هایی ، به مناسب ترین شكل صورت گرفته است. پوشش راهروهای میانه بازار گنبدهای خوش طرحی است كه بر روی طاق یا قوس های جناغی قرار گرفته اند. ارتفاع این طاق ها از كف بازار حدود 11 متر است كه بعد از بالا آوردن كف بازار- حدود یك متر- به 10 متر كاهش یافت. بالای هر یك از حجره ها ، پنجره هایی تعبیه شده كه روشنایی مركز بازار را فراهم می سازد. نقطه مركزی بازار، چهارسوق زیبای آن است كه در محل تقاطع دو رشته بازار ساخته شده است. این بخش به شكل هشت ضلعی است و گنبد بزرگ  و مرتفعی بر روی آن بنا شده است. سطح زیرین این گنبد به شیوه زیبایی آجرچینی و تزیین شده و بر فراز آن بادگیری ساخته اند. در گذشته در میانه چهارسوق ، حوض مرمرین زیبایی وجود داشت كه آب آن از مجرایی كه از زیر كف بازار تركش دوزها می گذشت، تأمین می شد. با بالا آمدن كف بازار ، این حوض در زیر سطح كنونی بازار قرار گرفت.از بخش هایی كه در دوره قاجار در كنار بازار وكیل ساخته اند می توان به بازار مسگرها و اردو بازار اشاره كرد كه اولی به سال 1298 ه. ق و توسط " حاجی میرزا معتمدالدوله" ساخته شده است. همزمان با ساخت بازار وكیل ، بناهای دیگری نیز در كنار آن ساخته شد كه از آن جمله می توان به ضرابخانه ، گمرك و تعدادی سرا اشاره كرد.

گالری عكس بازار وكیل

ضرابخانه:

این بنا در میانه راسته اصلی بازار و تقریباً رو به روی مدخل كاروانسرای روغنی واقع شده و محل ضرب سكه حكومت زندیه و معاملات پولی و تجاری ، و به منزله بانك بود.

کتاب میراث فرهنگی استان فارس

زهره پری نوش - سایت تبیان