پرسش

باعرض سلام معنای لغوی واصطلاحی شوق چیست و بامثال برایم توضیح دهید. شوق دراصطلاح عرفاوصوفیان به چه چیزی اطلاق میشود؟ رابطه شوق با عشق ومحبت واراده چیست؟ امام صادق(ع)پیرامون مشتاق چه می فرمایندوبرای مشتاق چند خصوصیت وویزگی ذكر می نمایند؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
"شوق" در لغت به معنای رغبت و اشتیاق، و منتهای آرزوی نفس و میل خاطر است؛ اما در اصطلاح عرفا به آن حالت از آشفتگی كه در طلب محبوب بعد از یافتن او و فقدان او، به شرط آن كه اگر آن را بیابد آرام و ساكن شود، گفته می شود. مراد از شوق همان انگیزه لقاء محبوب است.
این اصطلاح نزد صوفیان به معنای آرزومندی دل به لقای محبوب می باشد؛ و اهل سلوك در تعریف آن گفته اند: شوق عبارت است از هیجان و اضطراب قلب هنگامی كه نام محبوب را بر زبان آورند. هر كه را شوق لقای حق در دل باشد به حق انس گیرد، و هر كه انس به خدا گرفت در طرب باشد، و هر كه طرب یافت واصل شود، و هر كه واصل شد به خدا پیوست.
در برخی بیانات عرفا در فرق بین شوق و اشتیاق آمده است كه آتش شوق به دیدار فرونشیند، اما هیچ آبی آتش اشتیاق را نمی تواند فرونشاند، بلكه هر چه آب بر او بریزند، آتش اشتیاق شعله ورتر خواهد شد. از طرفی حاصل شدن شوق برای هر فردی ممكن است ولی اشتیاق مرحله ای است كه هر كس نمی تواند به آن برسد.
اما در مورد ارتباط بین محبت و شوق گفته شده است كه یكی از احوال محبت، شوق است؛ و حدوث شوق بعد از محبت، از مواهب الهیه است و كسب انسان را در آن دخالتی نیست.
رابطه شوق با محبت، مانند رابطه زهد با توبه است، وقتی توبه قرار گرفت و واقع شد، زهد آشكار و ظاهر می گردد، و وقتی محبت قرار گرفت، شوق ظاهر می شود، در واقع شوق میوه محبت است.
اما عشق به معنای شدت علاقه قلبی است؛ و شاید بتوان گفت كه پس از محبت نوبت به شوق و انگیزه، و سپس اراده، و در نهایت عمل و فعل خواهد بود.
از امام صادق(ع) نقل شده است كه: "مشتاق به هیچ خوردنی رغبت نمی كند، از هیچ آشامیدنی لذت نمی برد، هیچ خوابی گوارای او نیست، با هیچ كسی غیر از محبوبش انس نمی گیرد، و در خانه ای سكنی نمی گزیند، در هیچ آبادی آرام نمی گیرد، جامه نرم نمی پوشد و قرار و آرامش نمی یابد، جز این كه شب و روز خداوند را عبادت می كند و امیدوار است به آن چه كه مشتاق آن است، برسد و با زبان شوق با او راز و نیاز كند و از آن چه در ضمیر دارد، پرده بردارد... مشتاق مانند غریقی است كه هدفی جز رهایی خود ندارد و آن چه را كه غیر از این است فراموش كرده است."(المحجةالبیضاء، فیض كاشانی، ج8، ص62)
برای مطالعه بیشتر می توانید به كتاب "المحجةالبیضاء"، اثر فیض كاشانی ـ كه بزرگترین مجموعه تدوین یافته اخلاقی است و با عنایت تام به احیاء العلوم غزالی نوشته شده ـ و توسط محمدصادق عارف، به زبان فارسی ترجمه، و به "راه روشن" نام گذاری شده است، مراجعه نمایید.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.