پرسش

با سلام خسته نباشید اگر میشه کامل باشه و اگر آیه برای جواب سوالتم هست بگید ممنون
در مورد نفس و شناخت آن توضیح کامل دهید

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
ابتدا نمونه ای از آیاتی که در مورد "نفس" آمده است، برمی شماریم.
1. آیاتی داریم که به انواع نفس اشاره می کند. اول نفس اماره است که در آیه 53 سوره یوسف به آن اشاره شده است.« ... إن النفس لأمارة بالسوء» یعنی همانا نفس به بدی بسیار امر می کند.
دوم نفس لوامه(نفس سرزنشگر و یا وجدان) که در آیه 2 سوره قیامت به آن می پردازد.
سوم نفس مطمئنه است که در آیه 27 از سوره فجر به آن اشاره شده است: «یا ایتها النفس المطمئنة ...» یعنی ای نفس به آرامش رسیده.
2. در آیه «ولاتکونا کالذین نسوا الله فأنساهم أنفسهم» یعنی مانند کسانی بناشید که خدا را فراموش کردند، آنگاه خداوند آنها را دچار خودفراموشی کرد.(حشر/19)
در اینجا آمده است که خود آگاهی نسبت به نفس انسانی ارتباط با خدا آگاهی دارد. این برداشت حاکی از آن است که در شاکله نفس انسانی جوهره ای از خدا وجود دارد که اگر خدا فراموش شود، آن بعد وجودی در انسان که متعلق به خداست(روح الله)، دچار فراموشی می شود، و آن وقت خود فراموشی حاصل می گردد. در آیه ای از قرآن آمده است که خداوند از روحی که به او اختصاص دارد و منزلتی ویژه در نزد او دارد، در انسان دمیده است. «ونفخت فیه من روحی ...» یعنی در او از روح خود دمیدی.(حجر/29)
3. در مورد ویژگی های نفس انسانی هم آیاتی داریم. به طور مثال داریم که نفس انسان دستخوش وسوسه و تأثیرات خارج می گردد؛ مانند آیه دوم سوره قیامت که می فرماید: «لقد خلقنا الإنسان ونعلم ما توسوس به نفسه» یعنی ما انسان را آفریدیم و می دانیم که نفس او انسان را به چه چیزهایی وسوسه می کند. و یا در سوره شمس آیه هفتم به تغییرپذیری و انحطاط و ارتفاع آن اشاره می کند؛ آنجا که می فرماید: «ونفس وما سویها فألهمها فجورها وتقویها قد أفلح من زکیها وقد خاب من دسیها» یعنی قسم به نفس انسانها و آن که او را سامان داده، وسپس به او نابکاری و تقوی را الهام کرد، پس کسی که نفس خود را اصلاح کند، رستگار است و کسی که آن را آلوده کند، تباه می شود.
4. در مورد شناخت نفس هم در موارد زیادس روایات رسیده است؛ و به موجب آن معرفت نفس برترین معرفت ها شناخته شده است. به مثالهایی توجه کنید:
"أفضل المعرفة معرفة الإنسان نفسه" یعنی برترین معرفت ها، معرفت انسان نسبت به نفس خود است؛ و یا روایت مشهور "من عرف نفسه فقد عرف ربه" یعنی هر کسی که خود را شناخت، در حقیقت خدا را شناخته است.
برای بررسی بیشتر "معرفت نفس" می توانید "به میزان الحکمة" ماده "عین" فصل 346 که موارد فوق هم از آن استخراج شده است، مراجعه کنید.
معمولا مباحث مربوط به "نفس" و شناخت آن بیشتر تحت عنوان "انسان شناسی" در کتاب های مربوط آمده است. بنابراین برای بررسی بیشتر مسائل مورد نظر، می توانید به طور نمونه از کتاب "انسان در قرآن" و "فلسفه اخلاق"، تألیف استاد مرحوم مطهری(ره)، و "انسان در اسلام" اثر آیت الله جوادی آملی استفاده نمایید. ضمنا در تفسیر نمونه، ذیل آیات مربوط به نفس و انسان به توضیح این امر پرداخته است.
کامروا باشید.
موسسه ذکر ـ قم.
باستانی.