پرسش

لطفا راجع به مراسم چهارشنبه سوری و جزییات و آداب و رسوم و اینکه از چه زمانی و چگونه بوجود آمده توضیح دهید.

پاسخ

لازم است شما به کتاب هایی که درباره آداب و رسوم، جشن ها، مراسم ملی و سنتی ایران منتشر شده است مراجعه نمایید. در کتاب هایی که درباره تاریخ تهران و آداب و رسوم آن تالیف شده، درباره چهارشنبه سوری نکات لازم آمده است. گفته شده که محققین درباره مراسم مذکور در قبل از اسلام اطلاعات دقیقی نمی دهند و در واقع مطلبی بیان نمی شود. درباره بعد از اسلام، مربوط به مراسم زردشتیان در دوران حکومت بنی امیه و یا بنی عباس دانسته نشده، بلکه آن را مربوط به فایده و تاثیر کلی "رسانه ای آتش" دانسته اند. افروختن آتش به دلایل مختلف در میان فرهنگ و تمدن های باستانی معمول بوده و یک کاربرد آن "اطلاع رسانی" بوده است، مثلا افروختن آتش به نحو خاص که قرار شده است تا زمان حمله و یا زمان انجام کاری اساسی و پنهانی که دشمن نمی داند چه خواهد شد را بیان نموده و در واقع نوع "فرمان" انجام کار به هم پیمانان و دوستان را اطلاع می دهد. نمونه های آن را مربوط به قیام های رستایی و یا سیاسی دانسته و یک نمونه شاخص را مربوط به قرارداد میان ابومسلم و یاران خود جهت زمان حمله و فرمان حمله به بنی امیه می دانند و این که بعضی ایرانیان خراسان به آن عمل نموده اند بعضی برافروختن آتش بر بلندی و یا بام ها را ذکر کرده اند. باید بدانید که در مفهوم اصلی جشن از نظر ایرانیان از دوران باستان با مفهوم انجام عقاید و مراسم مذهبی، هماهنگی دارد. یعنی جشن بدون مراسم مذهبی، ذکر دعاها و انجام خیرات و خیر خواهی برای دیگران نبوده است. به همین نحو است جشن نوروز که به غیر از مسائل تقویم و گاهشماری مربوط به آن، نوعی شکر گزاری و سپاسگزاری مذهبی را در خود دارد و در مفهوم آن عیاشی و بی خبری از خود و دیگران و یا آزار رسانی به دگیران در اثر عشرت طلبی فردی و یا گروه دوستان نمی باشد. احتمالا زردشتیان مراسم آتش بازی را به احترام به آتش مربوط نموده اند. در دهه های قبل از انقلاب اسلامی مراسم چهار شنبه سوری که با پریدن از آتش و بیان جملات خاص و با نوعی تفریح و شادمانی همراه بوده دو نوع متمایز این مراسم انجام می شده است: یکی حکومتی، که با سیاست های فرهنگی رژیم پهلوی هماهنگ بوده، عیاشی – عدم توجه به اخلاق ملی و با آمیختگی زنان و مردان (دختران و پسران) و ... نوع دیگر که مخصوص عامه مردم بوده که با علائق ملی – شامل هم نوع دوستی، خیر خواهی، عدم آزار به دیگران، رعایت اخلاق و پرهیز از هرزه گی و بی بند و باری. اجرای مراسم توسط مردان – پدر دائی عمو فرزندان پسر انجام می شده و دختران در کنار درب منزل یا از پشت بام شاهد آن بوده اند، مگر دختران کوچک که به سن بلوغ نرسیده اند. زنان آش می پخته اند و به همسایگان داده می شد. آجیل چهارشنبه سوری آجیل مشکل گشا نامیده می شد که خود مفهوم آن را درک می کنید. بعد از پایان مراسم، هیزم ها و بوته های سوخته شده جمع آوری و خاکسترها جارو می شدند. بوته ها را از اطراف شهر می کنده اند و بوته فروشی از چند روز قبل رایج بود و یا بار شتران بوده و به شهر آورده و می فروخته اند. تقریبا بعد از پایان آتش بازی گاهی همراه با فشفشه بازی و مشابه آن بوده که خطرات آن دائما گوشزد می شد و سعی می شد تا خانه همسایه ها نیفتد. قاشق زنی آغاز می شد. پسران کوچک به صورت پنهان کرد صورت خود، گاهی چادر خواهر خود را بر سر می کرده اند تا شناخته نشوند، ظرفی بر دست گرفته و به درب منزل همسایه ها رفته و با به صدا در آوردن آن، خواهان دریافت آجیل و یا مشابه آن بودند. گاهی کمی دانه برنج در ظرف آنان ریخته می شد. به هر حال تمام جنبه ها با شادی و سرور، مردم دوستی و خیر خواهی همراه بوده است. بعد از آن مشابه مراسم شب چله که متاسفانه در سال های اخیر به شب یلدا معروف شده و مفهوم تقویمی – نجومی خود را از دست داده است، اقوام که از شامگاه – غروب به تدریج به دور هم جمع شده بودند، به خوردن تنقلات (آجیل و میوه) ادامه داده آش می خوردند و در پایان بعضی به صورت مهمانی عمل کرده، شام به اقوام خود و در خانه خود می داده اند. در واقع انجام مراسم در خانه از قسمت های ارزشی – اخلاقی آن محسوب می شده است. حکومت نیز در میدان های بزرگ شهر مراسم آتش بازی از طریق هر ماده قابل اشتعال بر تیرهای چوبی خاص که به همین مناسبت نصب موقت شده و بعدا جمع آوری می شد، انجام می داد. اجرای آن توسط نیروهای نظامی و گاهی همراه با موزیک نظامی ملایم بوده است.