جوان و دوستی با خدا

دوستى خدا با جوانان

پروردگار عالمیان تمام بندگان خود را دوست مى‌دارد و نشانه‌هاى فراوانى از این دوستى پایدار در قرآن ‏مجید به چشم مى‌خورد قرآن با بیان این كه خداوند محسنین (1) و توابین (2) و متطهرین (3) و متقین (4) و ‏صابرین (5) و متوكلین (6) و مقسطین (7) و مطهرین (8) را دوست مى‌دارد، این حقیقت را به خوبى روشن ‏كرده اما در عین حال نسبت به جوانان، به خاطر جایگاه خاصى كه در نظام عالم هستى دارند دوستى و ‏علاقه دیگرى دارد.

خداوند متعال جوانان را به خاطر جوانى دوست داشته و احترام مى‌كند. محمد بن سلیمان از پدرش نقل ‏كرده كه در خدمت امام صادق (علیه السلام) بودم كه ابوبصیر وارد شد، در حالى كه نفس‌هاى عمیقى ‏مى‌كشید. همین كه در جاى خود قرار گرفت، امام به او فرمود: علت این نفس بلند و عمقى كه مى‌كشى ‏چیست؟

گفت : اى فرزند رسول خدا، سن من بالا رفته و استخوانهایم كوبیده گشته و مرگم فرا رسیده و این در ‏حالى است كه نمى‌دانم سرنوشت آخرتم چگونه خواهد شد.

امام فرمود: اى ابا محمد تو نیز كه چنین مى‌گویى؟

گفت : فدایت شوم، چرا چنین نگویم.

امام فرمود: اى ابامحمد، آیا نمى‌دانى كه خداوند متعال جوانان شما را اكرام مى‌كند و از بزرگسالان شرم و ‏حیا مى‌كند؟

گفت : فدایت شوم، چگونه خدا جوانان را اكرام كرده و از بزرگسان و پیرمردان شرم مى‌كند؟

حضرت فرمود: خداوند جوانان را به احترام جوانى عذاب نخواهد كرد و از پیرمردان شرم نموده، آنها را ‏حسابرسى نمى‌كند.(9)

از این رو است كه خداوند تمام پیامبران را در جوانى به پیامبرى برانگیخت (10) و به خاطر همین دوستى ‏است كه تمام بهشتیان جوان (11) خواهند بود و قرآن در روز محشر به صورت جوانى نشان داده مى‌شود(12) ‏و به همین جهت است كه اصحاب كهف با این كه بزرگسال بودند، اما قرآن آنان را جوان خطاب كرد(13) و امام ‏زمان (عج) نیز در چهره یك جوان ظاهر مى‌گردد(14) و یارانش همه جوان هستند(15) و سرانجام ملك الموت ‏در چهره جوانى سفید روى خواهد آمد.(16)

آرى، این كمال بى انصافى است كه جوان بداند خداوند متعال چه قدر او را دوست دارد به او مهر و محبت ‏مى‌ورزد، اما او با گناه در محضر خالق خود، راه دوستى متقابل را بر خود ببندد.‏

‏

فروتنى در برابر خدا

یكى از بهترین و عارفانه‌ترین حالات بنده مخلص، حالت خدا ترسى و وحشت از روز قیامت است.

این حالت مراتب و جلوه‌هاى گوناگونى دارد، اما در انبیاى الهى و معصومین (علیهم السلام) داراى بیشترین ‏جلوه است؛ چرا كه آنان در بالاترین مراتب خوف خدا قرار دارند دیگران نیز كه در مراتب پایین‌ترى هستند، به ‏گوشه‌اى از این كمالات دست یافته‌اند در این میان دانشمندان و علما بیشتر از دیگران روحیه خدا ترسى ‏داشته‌اند.

قرآن كریم مى‌فرماید: انما یخشى الله من عباده العماء(17) از میان بندگان خدا فقط دانشمندان از او ‏مى‌ترسند.

حال باید پرسید: چرا فقط دانشمندان از خدا مى‌ترسند؟

علت آن است كه هر چه معرفت و یقین انسان به خدا بیشتر شود، ترس او از پروردگار بیشتر خواهد شد.

ترس از خدا اگر چه علل گوناگونى دارد، اما موثرترین آنها، به یاد آوردن عظمت پروردگار و وعده‌هاى تخلف ‏ناپذیر او و به خاطر آوردن عظمت روز قیامت است كه تمام این حالات، انسان را به ترس از خدا و روز قیامت ‏وا‌مى‌دارد.

در دوران جوانى كه دورانى حساس و پرفراز و نشیب است و جوان قادر است همه چیز را در خود بیازماید، ‏این مساله كاملا آشكار است؛ چرا كه جوان ممكن است با آزاد گذاردن نفس اماره و طغیانگر و پیروى از ‏وسوسه‌هاى شیطان، خود را از قید همه چیز رها كرده، به حیوانى درنده و خون آشام تبدیل شود و ممكن ‏است با مهار كردن آن، خود را به بالاترین مراتب كمال انسانیت و عالى ترین مراحل معرفت برساند.‏

‏

خدا ترسى، بهترین راه سازندگى

جوانان مى‌توانند با صفاى دل و فكر و اندیشه بیش تر كه در عظمت خدا و جهان آخرت دارند، نه تنها بر ‏مشكلات زندگى پیروز شوند، بلكه بر بیمارى‌هاى روحى از قبیل پوچى، بى هدفى، دین‌گریزى و گرایش به ‏مفاسد اجتماعى و اخلاقى چیره گردند و گاهى همین حالات عرفانى، آن چنان آن ها را متحول مى‌كرد كه ‏نه تنها مورد تشویق و تقدیر پیامبر (صلى الله علیه وآله) و معصومین (علیهم السلام) قرار مى‌گرفتند؛ بلكه ‏یادشان نیز در تاریخ جاوید مانده است.‏

‏

اینك توجه شما را به نمونه هایى از این بیدارى جلب مى‌كنیم:

‏1. اسحاق بن عمار گوید از امام صادق (علیه السلام) شنیدم كه روزى پیامبر (صلى الله علیه وآله) پس از ‏نماز صبح، در مسجد چشمش به جوانى افتاد كه از شدت بى خوابى پیوسته سر خود را بالا و پایین مى‌برد ‏او كه رنگش زرد گشته و اندامش لاغر و چشمانش فرو رفته و پوست بدنش به استخوانش ‍ چسبیده بود، ‏در مقابل پپامبر قرار گرفت.

حضرت به او فرمود، اى حارث، چگونه صبح كردى؟

گفت: اى رسول خدا (صلى الله علیه وآله)، صبح كردم در حالى كه به یقین رسیده‌ام.

پیامبر كه از سخنش شگفت زده شده بود فرمود: بدان كه براى هر یقینى حقیقتى است، پس نشانه ‏حقیقت یقین تو چیست؟

گفت: اى رسول خدا (صلى الله علیه وآله)، همو است كه اندوهگینم كرده و شبم را به بیدارى كشانده... ‏به همین جهت از دنیا و آن چه در آن هست بیزار گشتم گویا مى‌بینم عرش پروردگارم براى حسابرسى ‏برقرار شده و تمام بندگان براى این جهت زنده شده اند و من در میان آنان هستم و همچنین مى‌بینم كه ‏اهل بهشت از نعمت‌هاى بهشتى بهره مى‌برند و با یكدیگر در جایگاه خود آشنا مى‌شوند و مى‌بینم كه ‏جهنمیان در جهنم گرفتار عذابند و به شدت نعره مى‌زنند. هم اكنون صداى گرفتن آتش را مى‌شنوم كه در ‏گوش ‍ من طنین انداز است.

پیامبر (صلى الله علیه وآله) با شنیدن این سخنان از این جوان فرمود این بنده‌اى است كه خداوند قلب او را ‏به نور ایمان روشن فرموده است. سپس ‍ فرمود اى جوان چه آرزویى در دل دارى؟

جوان گفت: دعا كن كه در كنار تو شهید بشوم.

پیامبر برایش دعا فرمود و چیزى نگذشت كه در یكى از جنگ ها به شهادت رسید...(18)‏

‏

‏2. روزى سلمان فارسى در شهر كوفه از بازار آهنگران گذر مى‌كرد، نگاهش ‍ به جوانى افتاد كه نقش بر ‏زمین شده و از هوش رفته است و مردم اطراف او را گرفته‌اند تا چشمشان به سلمان فارسى افتاد، گفتند: ‏اى ابا عبدالله این جوان بیمارى صرع گرفته، اگر ممكن است چیزى در گوشش بخوان، تا به هوش آید ‏سلمان نزد آن جوان آمد، تا او چشمش به سلمان افتاد، از جاى برخاست و گفت: اى اباعبدالله، آن چه این ‏مردم درباره من مى‌گویند درست نیست، چرا كه من لحظاتى پیش، از كنار همین آهنگران مى‌گذشتم و ‏دیدم كه آنان با پتك‌هاى آهنین مشغول كوبیدن هستند كه ناگهان به یاد پروردگار افتادم كه مى‌فرماید: و ‏لهم مقامع من حدید(19) از ترس عذاب و عقاب خداوند بى اختیار عقل و هوش از سرم رفت.

سلمان چون چنین دید، به آن جوان علاقه‌مند شد و او را برادر دینى برگزید و همچنان با او بود تا آن كه آن ‏جوان بیمار شد سلمان فارسى به عیادتش ‍ رفت، اما او را در حال جان كندن یافت. سلمان ملك الموت را ‏خطاب كرده فرموده: اى فرشته مرگ با برادرم ارفاق كن.

پاسخ شنید كه اى ابا عبدالله، من نسبت به هر مومنى ارفاق خواهم كرد.(20)‏

‏

‏3. عبایة بن ربعى گوید: جوانى از انصار بود كه گاهى نزد عبدالله بن عباس ‍ مى‌رفت و بسیار مورد احترام ‏وى بود.

به او گفته شد: چرا به این جوان این گونه احترام مى‌كنى، در حالى كه او جوان شایسته‌اى نیست و شبها ‏به گورستان رفته، نبش قبر مى‌كند.

عبدالله گفت: هرگاه چنین چیزى از او دیدید مرا خبر كنید.

در یكى از شبها كه آن جوان به سوى قبرستان رفته بود و در بین قبرها قدم مى‌زد ابن عباس را خبر كردند.

عبدالله به قبرستان رفت تا از نزدیك شاهد ماجرا باشد؛ از این رو خود را در گوشه‌اى پنهان ساخت و از دور ‏نظاره گر او شد.

جوان داخل قبرى شد كه از پیش براى خود آماده كرده بود و در آن خوابید و با صداى بلند فریاد زد: واى بر ‏من و تنهایى من داخل قبر؛ واى بر من اگر زمین از زیر من به سخن درآید و بگوید: چرا به این جا آمدى، من ‏كینه تو را داشتم در حالى كه بر پشتم بودى، پس چه بدتر حال كه به درونم آمدى؛ واى به حال من اگر ‏بنگرم كه انبیاء و فرشتگان در روز قیامت همه صف بسته باشند؛ چه كسى از عدل تو مرا نجات مى‌دهد و ‏چه كسى مرا از مظلومین رهایى مى‌بخشد و چه كسى مرا از آتش جهنم پناه مى‌دهد از كسى نافرمانى ‏كردم كه سزاوار نبود كسى به نافرمانى او بپردازد؛ پیوسته با خداى خود عهد و پیمان بستم اما او هرگز ‏نشانه‌اى از صدق و وفا به عهد و پیمان در من ندید.

این جملات را پشت سر هم تكرار مى‌كرد و مى‌گریست و وقتى كه مناجات او به پایان رسید از قبر بیرون ‏آمد.

ابن عباس نزدیك رفت و دست به گردن جوان انداخته، گفت: چه خوب نبش قبر مى‌كنى و چه زیبا گناهان را ‏بیرون مى‌آورى و از خداى خود طلب بخشش مى‌كنى.(21)‏

‏

چند نكته آموزنده

‏1. از گفت و گوى پیامبر (صلى الله علیه وآله) و حارث این نكته به دست مى‌آید كه گاهى جوانان در دوران ‏جوانى زنگار قلب خود را كنار زده آن را جلا میدهند و جلا دادن قلب، یعنى این كه دل نورانیت خاصى ‏مى‌یابد كه تمام حجاب ها از مقابل او كنار مى‌رود و آن چه را كه شنیده، گویا به چشم خود مى‌بیند كه ‏همین معنا را یقین مى‌نامند دلى كه به نور ایمان روشن شد، زندگى در این دنیا براى او دیگر چندان ارزشى ‏ندارد جوانى كه به یقین رسیده، دیگر فریفته دنیا نمى‌شود؛ به سراغ گناه و كارهاى زشت نمى‌رود جوانى ‏كه نعمت‌هاى بهشتى را مى‌بیند نعمتهاى دنیوى هرگز در چشمش ‍ جلوه نمى‌كند؛ از این روى او در انتظار ‏عبور از این دنیا است بدین جهت مى‌بینیم كه در پاسخ پیامبر (صلى الله علیه وآله) كه از او پرسیده بود: ‏چه آرزویى در دل دارى گفته بود فقط شهادت آن هم در ركاب تو.‏

‏

‏2. نكته دوم این كه چگونه مى‌شود انسان از حادثه اى كه مى‌بیند، ناگهان نورى در دل او بتابد و واقعیات را ‏آن چنان كه هست ببیند و از دیدن پتكى كه آهنگر براى كوبیدن آهن به كار مى‌برد، روز قیامت در مقابل ‏چشمانش ‍ مجسم مى‌شود و به یاد فرشتگانى كه در دستشان چنین گرزهایى هست كه بر سر ‏انسان‌هاى عصیانگر مى‌كوبند، مى‌افتد و این نكته اى است بسیار مهم كه از ماجراى دوم بدست مى‌آید.‏

‏

‏3. سومین نكته‌اى كه از ماجراى‌هاى گذشته به دست مى‌آید این كه آن جوان حسابگرى را از خود آغاز ‏كرده بود، پیش از آن كه دیگران به حساب او برسند او در برخى شب ها به اقامت گاه اجبارى آینده‌اش ‏مى‌رفت و به عمران و آبادى آن مى‌پرداخت او از نافرمانى‌ها و پیمان شكنى هایش در آن خانه تنگ و تاریك ‏و وحشتناك پرده برداشته و در برابر گناهان خود از خدا طلب عفو و بخشش مى‌كرد آرى همین محاسبه ‏است كه انسان را از عمكردهاى ناشایست و گناهان نابخشودنى باز مى‌دارد و در نتیجه، یك بازنگرى در ‏گذشته‌هاى خود خواهد داشت و همین است معناى فرمایش ‍ پیامبر بزرگ اسلام (صلى الله علیه وآله) كه ‏فرمود: حاسِبوا اَنفُسَكُم قَبلَ اَن تُحاسِبوا(22) حساب خویشتن را دریابید پیش از آن كه به حسابتان برسند.

شاید برخى از جوانان چنین فكر كنند كه این حالات با زندگى طبیعى و عادى یك انسان منافات دارد؛ چرا كه ‏با چنین كارى جوانان به انزوا و گوشه نشینى دعوت مى‌شوند.

پاسخ آن است كه این تصورى بیش نیست؛ چرا كه هدف، تجدید نظر در گذشته است و از این به خود ‏آمدن، توجه جوان به خدا و روز قیامت و سختى آن روزها بیشتر مى‌شود، نه این كه از او خواسته شود تا ‏همانند آنان چنین كارهایى انجام دهند؛ زیرا در آن روز تشخیص برخى براى بیدارى خود آن چنان بوده و امروز ‏براى بیدارى، راه‌هاى دیگرى نیز وجود دارد كه مى‌باید از آن ها استفاده شود.‏

‏

نكته دوم آن كه آیا اشكالى دارد كه گاهى انسان سرى به محل اسكان دائمى خویش زده، از آن جا عبرت ‏بگیرد تا فشار گناه در او شكسته شود؟ آیا معصومین (علیهم السلام) ما را سفارش ننموده‌اند كه گاهى ‏سراغ اهل قبور برویم تا ضمن زوده شدن غم و غصه از خانه‌هاى تنگ و تاریك و وحشتناك، درس عبرت ‏بیاموزیم و آیا رفتن به چنین مكان هایى با زندگى منافات دارد در حالى كه انسان را به فكر آینده و تلاش ‏براى آن جهت وامى دارد.‏

‏

سوم آن كه هیچ گاه پیامبر (صلى الله علیه وآله) و معصومین (علیهم السلام) از كسى نخواسته‌اند تا ‏دست از تلاش و زندگى برداشته، از زن و فرزند فاصله بگیرد و یا در حال انزوا و گوشه نشینى و رهبانیت به ‏سر برد بلكه ضمن رد چنین رفتارى همگان را به تلاش و كوشش براى زندگى شرافتمندانه دعوت كرده‌اند ‏البته با در نظر گرفتن فراز و نشیب‌هاى زندگى از همگان به ویژه جوانان خواسته اند تا براى فائق آمدن بر ‏مشكلات و دشوارى‌هاى زندگى، پیوسته خدا را در نظر بگیرند و او را در همه حال حاضر و ناظر بر اعمال و ‏افعال و كارهاى خود بدانند و در اثر این توجه به خداى بزرگ، براى زندگى بهتر، كمتر خود را به گناه آلوده ‏سازند.

ضمنا این را بدانند كه در سایه رعایت قوانین الهى، مى‌توان به زندگى بهترى دست یافت، زیرا چه بسیار ‏جوانانى بوده و هستند كه با فاصله گرفتن از این حقیقت روشن، خود را در دام بدترین انسان ها انداخته و ‏گرفتار كرده‌اند و چه بسیار جوانانى كه بر اثر نداشتن ترس از خدا و روز قیامت، زندگى شان به یأس و ‏ناامیدى مبدل گشته است.‏

‏

چه كنیم تا چنین باشیم؟

‏1. طبق سفارش معصومین (علیهم السلام) جوانان قرآن را با تدبیر بیشترى بخوانند اگر به آیات قیامت و ‏بهشت و جهنم و عذاب الهى رسیدند درنگى كرده در آن آیه بیشتر بیندیشند.

‏2. حالات پیامبر (صلى الله علیه وآله) و معصومین (علیهم السلام) را در حال نماز، به ویژه به مناجات آنان با ‏پروردگار خویش، بیشتر مطالعه كنند با توجه به مضامین بسیار عالى دعاى كمیل، خواندن این دعا، هر ‏لحظه انسان را به خدا نزدیكتر مى‌كند.

‏3. به هشدارهاى معصومین (علیهم السلام) كه در قالب پند و اندرز و نصیحت آمده بیشتر توجه داشته ‏باشیم امام صادق (علیه السلام) به اسحاق بن عمار كه ظاهرا در آن روزها جوان بوده، چنین سفارش ‏مى‌كند: یا اسحاق، خِف اللهَ كََأنَّكَ تَراهُ، فَاِن شَكَكتَ فِى أنَّهُ یَراكَ فَقَد كَفرتَ وَ اِن تَیقَّنتَ أَنَّهُ یَراكَ ثُم بَرَزتَ لَهُ ‏بالمَعصِیةِ فَقَد جَعلتَهُ فِى حَد اَهوَنِ الناظِرینَ اِلیكَ (23) اى اسحاق از خدا به گونه‌اى بترس كه گویا او را ‏مى‌بینى. پس اگر شك داشته باشى كه او تو را مى‌بیند بدان كه كافر گشته‌اى، و اگر یقین داشته باشى ‏كه او تو را مى‌بیند و در عین حال با گناه و نافرمانى‌ات در برابرش قرارگیرى، بدان كه پروردگار را در حد ‏كوچكترین بینندگان خویش ‍ به شمار آورده‌اى.‏

‏1- سوره بقره، آیه 195.

‏2- سوره بقره، آیه 222

‏3- سوره بقره، آیه 222.

‏4- سوره آل عمران، آیه 167

‏5- سوره آل عمران، آیه 146

‏6- سوره آل عمران، آیه 159.

‏7- سوره مائده آیه 42

‏8- سوره توبه، آیه 108

‏9- كافى، ج 8، ص 34

‏10- میزان الحكمة، ج 4: ص 3020، كنز العمال، ج 11، ص 475

‏11- بحارالانوار، ج 43، ص 292.

‏12- كافى، ج 3، ص 603

‏13- كافى، ج 8، ص 395

‏14- بحارالانوار، ج 52، ص 287 و ج 44، ص 19

‏15- بحارالانوار، ج 52، ص 344.

‏16- كافى، ج 8، ص 392

‏17- سوره فاطر، آیه 28

‏18- مشكاة الانوار، ص 14؛ كافى؛ ج 2، ص 53

‏19- سوره حج، آیه 21

‏20- بحارالانوار، ج 22، ص 385

‏21- امالى شیخ صدوق، ص 294

‏22- محاسبة النفس، ص 13

‏23- معجم رجال الحدیث، ج 3، ص 51‏