عملیات كربلای 4
براساس راهبرد نظامی ارائه شده از سوی سپاه پاسداران به مسئولین كشور، برای نیل به پیروزی در جنگ می بایست در جبهه جنوب، جاده های شمالی و جنوبی بصره و نیز در جبهه شمالی، جاده های مواصلاتی كركوك به بغداد قطع و یا تهدید شوند و در نتیجه، صدور نفت عراق به خارج كاملا قطع گردد و سپس حركت اصلی به سمت بغداد آغاز شود.
بر همین اساس، محاصره و سپس تصرف شهر بصره به عنوان هدف عملیات اصلی سپاه پاسداران در سال 1365 مورد توجه قرار گرفت كه برای تحقق آن به كارگیری حدود 500 گردان و آن هم از سه محور ضرورت یافت لیكن به دلیل مشكلاتی همچون ضعف امكانات نظامی تنها یك محور – به عنوان تنها راه باقی مانده جنگ در جبهه جنوب – انتخاب شد.
به عبارت دیگر، پس از حذف دو محور احاطه ای (هور و فاو) منطقه شلمچه و ابوالخصیب به منظور انجام عملیاتی بزرگ و سرنوشت ساز برگزیده شد.
تصرف شهر بصره و تهدید جاده صفران – بصره
منطقه عملیاتی ابوالخصیب و شلمچه دارای ارزش ها و ویژگی های مهم سیاسی و نظامی است و می توان آن را مهم ترین منطقه عملیاتی در جبهه جنوب دانست.
مركز این منطقه، نخلستان های اطراف اروندرود – حد فاصل جزیره بلجانیه تا بصره است – كه عرض آن 4 تا 5 كیلومتر و طول آن حدود 15 كیلومتر می باشد.
زمین منطقه عملیاتی از دو جهت دارای خصوصیات مهمی می باشد:
1- وجود نهرها و كانال های كشاورزی كه عمق مناسبی دارد و از آن ها می توان برای پدافند استفاده كرد.
2- جناحین منطقه عملیاتی كه از شمال به آب گرفتگی شلمچه و كانال ماهی گیری و از جنوب به خور زبیر و زمین های باتلاقی اطراف آن منتهی می شود و دشمن در آن قدرت پاتك ندارد.
شمال منطقه عملیاتی در حوزه استحفاظی سپاه سوم و جنوب آن در حوزه استحفاظی سپاه هفتم عراق قرار داشت. لشكر 11 پیاده از سپاه سوم و لشكر 15 پیاده از سپاه هفتم در منطقه حضور داشتند. در ذیل اسامی كلیه یگان هایی كه قبل و حین عملیات در منطقه حضور یافتند، آورده شده است:
الف – یگان های پیاده:
تیپ های 19، 22، 104، 111، 802 ، 805، 107، 102، 702، 420، 421، 429، 45، 112، 47، 23، 238، 436، 802، 501، 402، 117 و 28
ب– یگان های زرهی:
تیپ های 16، 30 و یك گردان مستقل
ج – یگان های مكانیزه:
تیپ های 25 و 8
د– گارد ریاست جمهوری:
تیپ های 2 و 4 از لشكر1 كماندویی و تیپ های 7 و 8 از لشكر 2 پیاده
هـ – نیروی مخصوص:
تیپ های 66 و 68
و – كماندو:
تیپ4 كماندویی ستاد كل و گردان كماندویی لشكر 26
ز – جیش الشعبی:
قاطع 58 المثنی
هدایت فرماندهی عملیات بر عهده قرارگاه مركزی خاتم الانبیاء (ص) سپاه پاسداران بود و چهار قرارگاه عملیاتی نیز اجرای آن را بر عهده داشتند.
قرارگاه نجف هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
لشكر 19 فجر
لشكر 5 نصر
لشكر 17 علی ابن ابی طالب (ع)
لشكر 155 ویژه شهدا
تیپ 21 امام رضا (ع)
تیپ 57 حضرت اباالفضل (ع)
تیپ 12 حضرت قائم (ع)
+ 4 گردان توپخانه
قرارگاه قدس هدایت نیروهای زیر به عهده داشت:
لشكر 25 كربلا هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
لشكر 41 ثارالله (ع)
لشكر 10 سید الشهدا(ع)
+ 4 گردان توپخانه
قرارگاه كربلا
لشكر 27 محمد رسول الله (ص)
لشكر 14 امام حسین (ع)
لشكر 8 نجف اشرف
لشكر 31 عاشورا
تیپ 44 قمربنی هاشم (ع)
لشكر 32 انصار الحسین (ع)
+ 4 گردان توپخانه
قرارگاه نوح هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
لشكر 7 ولی عصر (عج)
تیپ 33 المهدی (عج)
تیپ 18 الغدیر
ناو تیپ امیرالمومنین (ع)
+ 4 گردان و 1 آتش بار توپخانه
هم چنین، دو تیپ توپخانه تحت امر قرارگاه مركزی بودند:
-تیپ 63 خاتم الانبیاء (ص) با 4 گردان و 2 آتش بار
-تیپ 15 خرداد با 4 گردان و 2 آتش بار
ضمناً از مجموع 352 گردان مورد نیاز، حدود 250 گردان آماده گردید كه یگان های عمل كننده هر یك بین 7 تا 24 گردان را سازماندهی كرده و در خود جای دادند.
چهار منطقه شلمچه، ابوالخصیب، مقابل ام الرصاص و جزیره مینو – به این دلیل كه به لحاظ مانور، آتش، عقبه و پشتیبانی به هم وابسته اند – برای انجام این عملیات بزرگ انتخاب گردید. بر همین اساس، هر یك از چهار منطقه فوق به عنوان خط حد یك قرارگاه عملیاتی تعیین شد:
-قرارگاه نجف: از شمال پنج ضلعی شلمچه تا جزایر بوارین و ام الطویله پیشروی در محور شلمچه
-قرارگاه قدس: انجام حركت اصلی عملیات با عبور از تنگه ام الرصاص – بوارین و پیشروی در محور پتروشیمی و ابوالخصیب.
-قرارگاه كربلا: مقابله با پاتك دشمن از مقابل جزیره ام الرصاص، تامین كل منطقه و پیشروی تا جاده دوم و سوم.
-قرارگاه نوح: تامین جناح چپ و پیشروی در مقابل جزیره مینو.
هم چنین، یگان های تحت امر این قرارگاه ها می بایست طی شش مرحله به اهداف نهایی خود – از شمال به تنومه و از جنوب به پشت كانال بصره – برسند.
عملیات می بایست در ساعت 22:30 مورخ 3/10/1365 آغاز شود. به همین خاطر غواص های خودی ساعاتی قبل به درون آب رفته و به سمت خط دشمن حركت كردند. در این میان، نیروهای دشمن كه كاملا آماده و هوشیار بودند ضمن پرتاب منور، با تیربار و خمپاره به طرف نیروهای خودی شلیك می كردند. در مجموع، عملیات خارج از كنترل و هدایت فرماندهی قرار گرفته بود و قبل از هر دستوری یگان ها با توجه به نوع وضعیت و هوشیاری و عكس العمل دشمن به محض رسیدن به ساحل، درگیری را آغاز می كردند. در این حال، رمز عملیات (یا محمد) حدود ساعت 22:45 اعلام شد و نیروهای عمل كننده فقط توانستند در جزایر سهیل، قطعه، ام الرصاص، ام البابی و بلجانیه نفوذ كنند و در بعضی مناطق نیز به صورت موضعی رخنه نمایند.
در مقابل، نیروهای دشمن با پرتاب پی در پی منور و اجرای چند مورد بمباران كنار نهر عرایض (عقبه برخی از یگان ها) و هم چنین اجرای آتش موثر روی رودخانه اروند، عملا سازمان غواص ها و نیز نیروهای موج دوم و سوم را به هم زد. به طوری كه نیروهای یگان های مجاور بعضا پراكنده شده و اغلب نمی توانستند روی هدف عمل نمایند.
یكی از مناطق حساس عملیات، جزیره ام الرصاص و نوك بوارین بود كه به رغم تلاش بسیاری كه برای تصرف آن انجام شد، به خاطر هوشیاری دشمن امكان ادامه درگیری از میان رفت. دشمن با شلیك پرحجم تیربار روی آب، از عبور نیروها از تنگه ام الرصاص – بوارین جلوگیری كرد. مضافا به این كه به خاطر حساسیتی كه دشمن نسبت به ام الرصاص داشت، در پدافند آن از 9 رده مانع طبیعی و مصنوعی بهرهمی برد، به طوری كه هرگاه از هر خط عقب رانده می شد، در خط بعدی كه نسبت به خط قبلی اشراف و تسلط داشت، مقاومت می كرد.
در این حال، با توجه به هوشیاری دشمن، امكان ادامه عملیات میسر نبود، لذا به منظور حفظ قوا و طراحی مجدد عملیات آتی، از ادامه نبرد اجتناب شد.
میزان تلفات و ضایعات وارده بر دشمن به شرح ذیل می باشد:
حدود 8000 كشته و زخمی
حدود 60 اسیر
انهدام حدود 70 دستگاه زرهی، مكانیزه و خودرو
انهدام تعداد زیادی سلاح سبك و نیمه سنگین
