تبیان، دستیار زندگی
1- مقدمه 2- امید به غیر خدا 3- گناه و معصیت 4- ترك امر به معروف و نهى از منكر 5 - ستم و تجاوز به حقوق دیگران 6 - كسب حرام 7 - غفلت و بى‏خبرى 8 - مخالفت ‏با حكمت الهى 9 - انجام ندادن فرامین الهى 10 - خیانت دل مقدمه یكى از عوا...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

موانع پذیرش دعا (3)

1- مقدمه2-امید به غیر خدا3-گناه و معصیت4- ترك امر به معروف و نهى از منكر5- ستم و تجاوز به حقوق دیگران6- كسب حرام7- غفلت و بى‏خبرى8- مخالفت ‏با حكمت الهى9- انجام ندادن فرامین الهى10- خیانت دل

مقدمه

یكى از عوامل روشنایى جوامع اسلامى، دعا و نیایش است كه همواره باعث طراوت، شادابى و امیدوارى این جوامع بوده است . شناخت‏شرایط اجابت دعا از سویى و معرفت نسبت‏به موانع اجابت از سوى دیگر، در حیات این سنت ارزشمند مؤثر است .

اگر چه «نیایش‏» درهرشرایطى داراى نتیجه‏اى است، ولى اگر خواسته باشیم در حد كمال، داراى نتایج مورد نظر باشد، مى‏بایست علاوه بر در نظر داشتن شرایط و آداب آن، به موانع و امورى كه ممكن است دعا را از اثر بخشى حقیقى دور كند توجه كافى داشته، در حد امكان در رفع آن‏ها كوشش كنیم .

در بخش پیشین در مورد عوامل و شرایط استجابت دعا مطالبی را ارائه نمودیم و دراین قسمت بهموانع اجابت دعا اشاره‏اى گذرا خواهیم نمود . قبل ازشمردن موانع اجابت دعا مناسب است‏سخنى ارزشمند از كتاب شریف المیزان را نقل كنیم كه فرموده است:

«درخواست‏حقیقى - با زبان فطرت - همیشه با اجابت همراه بوده و ازآن تخطى و تخلف نمى‏كند؛ و دعاهایى كه به اجابت نمى‏رسد فاقد یكى از این دو امراست:

1- یا درخواست‏حقیقى، درآن‏ها نیست، بلكه به واسطه روشن نبودن مطلب براى دعا كننده - به اشتباه - امرى را خواستار مى‏شود و یا چیزى را مى‏خواهد كه اگر برحقیقت امرمطلع مى‏شد نمى‏خواست، براى مثال، دعا كننده كسى را مریض پنداشته و شفاى او را ازخدا مى‏خواهد، درصورتى كه عمرش تمام شده و شفاى مرض درآنجا مورد ندارد، بلكه باید زنده كردن او را از خدا خواست، و او چون از زنده شدن مرده به واسطه دعا مایوس است، به طور حقیقى آن را خواستار نمى‏شود، و البته اگر كسى مانند پیامبران چنین امیدى داشته باشد و دعا كند، مستجاب خواهد شد .

2- و یا اینكه سؤال و درخواست هست، ولى - به طور واقعى - سؤال و درخواست از خدا نیست، مثل اینكه كسى حاجتى را از خدا بخواهد ولى به سبب‏هاى عادى - یا امور وهمى كه گمان دارد كفایت امرش را مى‏كند - دل بسته باشد. دراین صورت خواستن به حسب حقیقت ازخدا نیست، زیرا خدایى كه دعاها را مستجاب مى‏كند، كارى را با شركت اسباب و اوهام انجام نمى‏دهد. پس، این دودسته ازدعا كنندگان، گرچه با زبان، دعاى خالص مى‏كنند ولى دردلشان چنین نیست.» (1)

موانع اجابت دعا

امید به غیر خدا

بزرگترین مانع پذیرش دعا این است كه به كسى یا چیزى غیرازخدا امید بسته و یا او را به صورت مستقل مورد نیایش قراردهیم .

از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است كه فرمود:

«اذا اراد احدكم ان لا یسال ربه شیئا الا اعطاه فلییاس من الناس كلهم، ولا یكون له رجاء الا عند الله، فاذا علم الله عزوجل ذلك من قلبه لم یسال الله شیئا الا اعطاه .(2)

هرگاه یكى از شما بخواهد كه هرچه ازخداوند درخواست كند به او بدهد، باید از همه مردم چشم امید قطع كرده و جز به خدا امید نبندد. پس، چون خداى عزوجل دانست كه او به راستى چنین است، هر چه از خدا بخواهد به اوعطا كند .»

گناه و معصیت

یكى دیگر از موانع مهم پذیرش دعا، نافرمانى و سرپیچى از دستورات خداوند است. بندگان خدا با هر قدمى كه به سوى گناه برمى‏دارند یك قدم از خداوند فاصله مى‏گیرند و موجبات محرومیت‏خویش از اجابت الهى را فراهم مى‏آورند .

امام باقر علیه السلام در این‏باره فرموده است:"ان العبد یسال الله الحاجة فیكون من شانه قضاؤها الى اجل قریب او الى وقت‏بطى‏ء فیذنب العبد ذنبا فیقول الله تبارك وتعالى للملك: لا تقض حاجته واحرمه ایاها، فانه تعرض لسخطى واستوجب الحرمان منى ."(3)

بنده ازخداوند حاجتى را مى‏خواهد و از شان خداست كه آن را درآینده‏اى نزدیك یا با تاخیر برآورده سازد، اما بنده مرتكب گناهى مى‏شود، پس، خداوند تبارك و تعالى به فرشته مى‏گوید: حاجت او را برمیآور و او را از آن محروم گردان؛ زیرا كه او خود را در معرض خشم من نهاد و مستوجب محرومیت ازسوى من شد .»

در روایات به برخى از گناهانى كه از پذیرش دعا جلوگیرى مى‏كنند اشاره شده است . به عنوان نمونه یك مورد از این روایات بیان مى‏شود .

امام سجاد علیه السلام فرموده است: «الذنوب التى ترد الدعاء، سوء النیة وخبث السریرة والنفاق مع الاخوان وترك التصدیق بالاجابة وتاخیرالصلوات المفروضات حتى تذهب اوقاتها وترك التقرب الى الله عزوجل بالبر والصدقة واستعمال البذاء والفحش فى القول.(4)

گناهانى كه موجب رد شدن دعا مى‏شوند عبارتند از: نیت ‏بد، پلیدى باطن، دو رویى با برادران دینى، باور نداشتن اجابت دعا، به تاخیر انداختن نمازهاى واجب تا آن زمان كه وقتش بگذرد، دورى جستن از نزدیك شدن به خداى بزرگ با كار خیر و دادن صدقه، و به كارگیرى كلمات زشت و ناسزا درگفتار.»

امیرمؤمنان علیه السلام تاثیر گناه درعدم اجابت دعا را این گونه بیان مى‏فرماید:

«لا تستبطى اجابة دعاؤك وقد سددت طریقه بالذنوب.(5)

اجابت دعایت را كند نخوان درحالى كه راهش را با گناهان بسته‏اى .»

 ترك امر به معروف و نهى از منكر

كسانى كه این دو فریضه الهى را ترك مى‏كنند دعایشان مستجاب نخواهد شد. چنانكه پیامبرگرامى اسلام دراین‏باره فرموده است: «لتامرن بالمعروف ولتنهن عن المنكر او لیسلطن الله شراركم على خیاركم ویدعوا خیاركم فلا یستجاب لهم.(6)

[یا] امر به معروف و نهى از منكر كنید، و یا [این نتیجه پیش مى‏آید كه ] خداوند، بدترین شما را بر بهترین شما مسلط مى‏كند، و خوبترین شما دعا مى‏كنند، ولى مستجاب نمى‏شود.»

ستم و تجاوز به حقوق دیگران

یكى دیگر ازموانع پذیرش دعا، تجاوز به حقوق دیگران است كه در روایات فراوانى براین مطلب تاكید شده است .

على علیه السلام فرمودند: «ان الله عزوجل اوحى الى عیسى بن مریم علیه السلام: قل للملاء من بنى اسرائیل . . . انى غیر مستجیب لاحد منكم دعوة - ولاحد من خلقى - قبله مظلمة.(7)

خداوند به عیسى بن مریم وحى فرمود: به اشراف [و بزرگان ] بنى‏اسرائیل بگو: ... من هرگز دعاى كسى از شما یا دیگر آفریدگانم را كه برگردنش حقى ازدیگران است، اجابت نخواهم كرد.»

كسب حرام

پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه وآله فرمود: «ان العبد لیرفع یده الى الله ومطعمه حرام، فكیف یستجاب له وهذا حاله.(8)

همانا بنده دستش را [براى دعا] به درگاه خدا بالا مى‏برد در حالى كه خوراكش حرام است . با چنین حالى، چگونه دعایش مستجاب مى‏شود؟»

همچنین در حدیث قدسى خداوند فرمود:«فمنك الدعاء وعلى الاجابة فلا تحجب عنى دعوة الا دعوة آكل الحرام.(9)

از تو دعا كردن و از من اجابت نمودن، پس هیچ دعایى از من محجوب نماند مگر دعاى حرامخوار .»

 غفلت و بى‏خبرى

رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله فرمود:«اعلموا ان الله لا یستجیب دعاء من قلب غافل لاه.(10)

بدانید كه خداوند دعایى را كه ازدلى غافل و بى‏خبر باشد اجابت نمى‏كند .»

مخالفت ‏با حكمت الهى

در برخى از موارد، انسان به خاطر نداشتن آگاهى، چیزى را از خدا مى‏خواهد كه با حكمت الهى سازگارى ندارد و به مصلحت او نیست، از این رو دعایش مستجاب نمى‏شود .

امام على علیه السلام در این‏باره مى‏فرماید: «ان كرم الله لا ینقض حكمته؛ فلذلك لا تقع الاجابة فى كل دعوة.(11)

به راستى كه كرم [و بزرگوارى ] خداى سبحان، حكمت او را نقض نكند؛ و از این رو هر دعایى اجابت نشود .»

خداوند متعال این مصلحت اندیشى و حكمت‏خود را این گونه یادآورى مى‏فرماید: «عسى ان تكرهوا شیئا وهو خیر لكم وعسى ان تحبوا شیئا وهو شر لكم والله یعلم وانتم لا تعلمون.‏» (12)

«بسا چیزى را خوش نمى‏دارید درحالىكهآن براى شما خوب است؛ و بسا چیزى را دوست مى‏دارید درحالى كه آن براى شما بد است؛ و خدا مى‏داند و شما نمى‏دانید.»

انجام ندادن فرامین الهى

احادیث و روایاتى دراین زمینه وارد شده است كه به برخى از آن‏ها اشاره مى‏كنیم:

در حدیثى از امام صادق علیه السلام مى‏خوانیم:«اربعة لا یستجاب لهم دعاء: رجل جالس فى بیته یقول: یا رب ارزقنى فیقول له: الم آمرك بالطلب ؟ ! ورجل كانت له امراة فدعا علیها؛ فیقول: الم اجعل امرها بیدك ؟ ! ورجل كان له مال فافسده فیقول یا رب ارزقنى، فیقول له: الم آمرك بالاقتصاد ؟ ! ورجل كان له مال فادانه بغیر بینة؛ . . . فیقول: الم آمرك بالشهادة ؟ (13)

چهار گروهند كه دعایى از آن‏ها مستجاب نمى‏شود: كسى كه درخانه خود نشسته و مى‏گوید: خداوندا ! مرا روزى ده، [خداوند] به او مى‏فرماید: آیا به تو دستور تلاش و كوشش ندادم ؟ و كسى كه زنى  دارد و آن  زن  نفرین مى‏كند؛ [خداوند ] مى‏فرماید: مگر امر او را به دست  تو قرار ندادم؟ و كسى كه مالى داشته و آن را بیهوده  تلف كرده و مى‏گوید: خداوندا ! به من روزى مرحمت كن [خدا] به او مى‏فرماید: مگر دستور میانه ‏روى به  تو ندادم ؟!  و كسى كه مالى داشته و بدون شاهد و گواه به دیگرى وام داده [اما وام گیرنده منكر شده است، خدا به او] مى‏فرماید: مگر به تو دستور ندادم كه [به هنگام وام دادن] شاهد و گواه بگیرى ؟» خیانت دل

فردى از امام على علیه السلام سؤال كرد: با اینكه خداوند فرموده است: «ادعونى استجب لكم‏» چرا دعاى ما مستجاب نمى‏شود؟

آن حضرت فرمود: «به خاطر این كه دل‏هاى شما در هشت مورد خیانت كرد:

اول: شما خدا را شناختید ولى حق او را به جا نیاوردید، پس این شناخت‏سودى به حال شما نداشت .

دوم: شما ایمان به پیامبر او آوردید، سپس با سنت او به مخالفت‏برخاستید و شریعت او را نادیده گرفتید، پس چه شد ثمره ایمان شما؟!

سوم: شما كتابى را كه نازل شد خواندید، ولى به آن عمل نكردید . گفتید: «سمعنا واطعنا» ، سپس مخالفت ورزیدید .

چهارم: شما گفتید كه از آتش مى‏ترسید، درحالى كه همواره با گناهان خود به آن نزدیك مى‏شوید، پس چه شد ترس شما؟!

پنجم: شما گفتید كه علاقمند به بهشت هستید، درحالى كه همواره با كارهایتان از آن دور مى‏شوید، این چه علاقه‏اى است كه دارید؟!

ششم: شما نعمت‏هاى پروردگار را استفاده كردید ولى سپاسگزارى نكردید .

هفتم: خداوند شما را به دشمنى با شیطان فرا خواند و فرمود: «ان الشیطان لكم عدو فاتخذوه عدوا» (14)درحالى كه شما در حرف با او مخالفت و دشمنى كردید ولى درعمل با او طرح دوستى ریختید .

هشتم: شما همواره عیب‏هاى دیگران را درنظر آوردید و عیب‏هاى خود را پشت‏سر انداخته و فراموش كردید، آن‏ها را ملامت كردید، درحالى كه خود به ملامت‏سزاوارتر بودید .

پس با این وضع كدام دعا از شما مستجاب شود، درحالى كه با این كارها درهاى اجابت پروردگار را بر روى خود بسته‏اید .» (15)

عدم اجابت دعاى صالحان

گاهى دعاى انسان‏هاى خوب نیز به اجابت نمى‏رسد درحالى كه هیچ یك از موانع مذكور نیز وجود ندارد. این دعاها به عنوان اندوخته‏اى گرانقدر در قیامت‏به آن‏ها مى‏رسد .

از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت‏شده است كه فرمود:«یدخل الجنة رجلان كانا یعملان عملا واحدا فیرى احدهما صاحبه فوقه فیقول: یا رب ! بما اعطیته - وكان عملنا واحدا - فیقول الله تبارك وتعالى: سالنى ولم تسالنى ! (16)

دو نفر در بهشت وارد مى‏شوند كه هر دوى آن‏ها یكسان عمل كرده‏اند، ولى یكى از آن دو، دیگرى رامى‏بیند كه جایگاهش از او بالاتر است؛ پس مى‏گوید: پروردگارا ! به خاطر چه این جایگاه را به او دادى، با اینكه عمل ما یكسان بود؟ خداى متعال پاسخ مى‏دهد: [به این سبب كه] او از من درخواست كرد و تو درخواست نكردى .»

در روایت دیگرى، از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه فرمود: «ان المؤمن لیدعوا الله عزوجل فى حاجته فیقول الله عزوجل اخروا اجابته، شوقا الى صوته ودعائه. (17)مؤمن، خداى عزوجل را در مورد حاجت‏خود مى‏خواند، پس خداوند عزوجل [به ملائكه] مى‏گوید: اجابتش را به تاخیر اندازید، به خاطر اشتیاق به [شنیدن ] صدا و دعاى او .»

. . .

اى بسا مخلص كه نالد در دعا

تا رود دود خلوصش بر سماء

پس  ملائك  با خدا  نالند  زار

كاى مجیب هر دعاى  مستجار

بنده   مؤمن  تضرع  مى‏كند

و نمى‏داند به  جز  تو  مستند

تو عطا بیگانگان  را  مى‏دهى

از  تو دارد آرزو  هر  مشتهى

حق بفرماید: نه از خوارى اوست

عین  تاخیر عطا  یارى  اوست

خوش  همى  آید  مرا  آواز  او

وان  خدایا  گفتن  وآن  راز  او (18)

پى‏نوشت‏ها:

1- المیزان، ج‏2، ص‏43، با تصرف .

2-كافى، ج‏2، ص‏48 .

3- بحارالانوار، ج‏73، ص‏329، ح‏11.

4- همان، ص‏376 .

5- غررالحكم، ج‏6، ص‏302 .

6- بحارالانوار، ج‏75، ص‏311 .

7- الخصال، ص‏337، ح‏40 .

8- ارشاد القلوب، ص‏149 .

9- بحارالانوار، ج‏93، ص‏373، ح‏6 .

10- همان، ص‏321، ح‏31.

11- غررالحكم، ح3478 .

12- بقره/216 .

13-اصول كافى، ج‏2، ص‏511 .

14- فاطر/35 .

15- سفینة البحار، بخش دعا .

16- بحارالانوار، ج‏93، ص‏302 .

17- اصول كافى، ج‏3، ص‏479 .

18- مثنوى معنوى .

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.