نخستین فردی که در تاریخ تحول آفرید
محمد بن جریر طبری در سال ۲۲۴ هجری قمری برابر با ۲۱۸ هجری شمسی در آمل چشم به جهان گشود وی در عین مورخ بودن مفسری پرتوان نیز بود، وی کتاب تاریخ طبری را نگاشت که در آن وقایع به ترتیب سال تنظیم شده و تا سال ۳۰۲ هجری را در بر می گیرد.
وی از سنین پیش از نوجوانی در زادگاهش طبرستان به فرا گرفتن فنون و دانش از جمله مبحث علم و عرفان مشغول گردید. پس از فرا گرفتن مقدمات علوم در ۱۲ سالگی آمل را ترک گفت و به ری رو آورد. طبری پس از مدتی بین النهرین را ترک کرد و برای آشنایی با اصحاب ری عازم مصر شد. او سه سال در آن دیار ماند و نزد پاره ای از دانشمندان آن دیار شاگردی کرد.
طبری طی سفرهای بسیار خود بیش‌تر سفرنامه هایی را که حاوی تاریخ و جغرافیای پیش از زمان خود بود، مطالعه کرد. هم چنین، طی آن سفرها سیره نویسان گوناگونی را در جهان دیدار کرد و اطلاعات زیادی از آن ها به دست آورد. او پس از زندگی سه ساله در مصر از راه شام به بغداد بازگشت .
شیوه ی او در نگارش تاریخ ، شیوه‌ی محدثان است، یعنی هرگاه مطلبی را از کتابی برداشت کرده است، نام کتاب را به روشنی می آورد و سند خود را نام می برد.
طبری در بغداد ضمن آن که دانش خود را در فقه، تاریخ، حدیث تکمیل می کرد، شاگردانی نیز تربیت نمود و زمانی که در محلهٔ قنطره البردان بغداد زندگی می کرد، نگارش تاریخ خود را با نام تاریخ الرسل و الملوک که با نام تاریخ طبری شناخته می شود، آغاز کرد.
او نزدیک به چهل سال به نوشتن تاریخ طبری پرداخت. به این ترتیب که از ۴۸ سالگی شروع به گردآوری نسخه های پراکنده سفرنامه ها نمود و از ۶۵ سالگی به طور مستمر در بغداد یادداشت های پراکنده خود را به مدت ۲۳ سال تنظیم کرد تا آن که پیش از مرگش آن را به پایان رساند. طبری طی آن سال ها کتاب جامع البیان عن تاویل را نیز در تفسیر قرآن نوشت که به تفسیر طبری شهرت پیدا کرد.[۵]
تاریخ طبری
از آثار مهم دیگر وی تاریخ طبری است. تاریخ طبری مطالب عظیمی از اطلاعات را به دست مردم می دهد و یکی از قدیمی ترین تواریخ عمومی در جهان است. البته دیدگاه کلامی وی در تدوین تاریخش تأثیر گذاشته و تاریخ وی را به عدم بی طرفی در نقل تاریخ متهم کرده است.
کتاب تاریخ طبری، شرح زندگی بشر از خلقت آدم تا زمان نگارنده ی آن اوست. هدف طبری از نگارش تاریخ، عرضه ی تاریخ جهان از آغاز آفرینش تا زمان خود او بوده است. از دیدگاه او، سیر رویداهای تاریخ جهان از زمان معینی آغاز شده و به رویدادهای زمان زندگی نویسنده انجامیده است.
از نظر طبری تاریخ در حکم جریان واحدی است که در آن هر یک از قوم ها، نقش ویژه ی خود را بازی کرده اند و عنایت الهی با فرستادن پیامبران و فرستادن کتاب های آسمانی با مردم همراه بوده و همه ی مردم را در رودخانه ای که نامش تاریخ است به سوی مقصدی معلوم که روز رستاخیز است رهنمون می شود.
طبری تاریخ را درس عبرت در دبستان معرفت می داند. برای نمونه، هنگامی که سرگذشت خسرو پرویز را می گوید، به کارها و رفتارهای او می پردازد و این که از گذشتگان خود عبرت نگرفته و به چه سرنوشتی دچار شده است. شیوه ی او در نگارش تاریخ ، شیوه‌ی محدثان است، یعنی هرگاه مطلبی را از کتابی برداشت کرده است، نام کتاب را به روشنی می آورد و سند خود را نام می برد.
تاریخ طبری گنجینه ای سرشار از آداب و رسوم قوم ها و ملت ها نیز هست و از لحاظ بررسی وضعیت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در دوران اسلامی از منبع های مهم برای اهل پژوهش و مطالعه است. با این حال باید گفت جنبه های اعتقادی، انگیزه ی اصلی طبری در تدوین تاریخ عمومی او بوده است. از آن رو، تاریخ طبری سرشار از ملاحظه های فقیهانه است و پیوسته بر سر آن است که از شرع دفاع کند و با گمراهی به نبرد بپردازد.
طبری نخستین کسی است که تاریخ را از سیره نویسی به تاریخ عمومی کشاند. او وقتی تاریخ الرسل و الملوک را می نویسد به طور کامل از اسطوره های دوره باستان ایران آغاز می کند، هم چنان که هرودوت دریونان از میتولوژی(اسطوره شناسی) آغاز کرد. او تاریخ پیش از اسلام را با اطلاعات سودمندی که از خدای نامه و ترجمه ی عربی آن، یعنی سیرالملوک الفرس، به دست آورده و به نگارش در آورده است.(خدای نامه مجموعه ای از گزارش های اسطوره ای و تاریخی درباره ی سرزمین و مردم ایران و پادشاهان فارس تا پایان دوره‌ی ساسانی بوده است).
طبری نخستین کسی است که تاریخ را از سیره نویسی به تاریخ عمومی کشاند. او وقتی تاریخ الرسل و الملوک را می نویسد به طور کامل از اسطوره های دوره باستان ایران آغاز می کند، هم چنان که هرودوت دریونان از میتولوژی (اسطوره شناسی) آغاز کرد. او تاریخ پیش از اسلام را با اطلاعات سودمندی که از خدای نامه و ترجمه ی عربی آن، یعنی سیرالملوک الفرس، به دست آورده و به نگارش در آورده است.
طبری اسطوره های ایران را از کیومرث، که در اوستا از او یاد شده است، آغاز می کند و از او به عنوان نخستین آدم در تاریخ ایران باستان یاد می کند، سپس به تاریخ روم ، قوم یهود ، عرب های پیش از اسلام و سیره ی نبوی پرداخته است.
طبری چون به تاریخ هجرت پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) می رسد، شیوه ی تاریخ نویسی را به سال نگاری(کرونولوژی) تغییر می دهد و رویدادهای هر سال را از سال های دیگر جداگانه نوشته شده اند و چون رخدادهای سالی به پایان رسید به پیش آمدهای سال پس از آن می پردازد.
به همین ترتیب پیش می رود تا به سال ۳۰۲ قمری می رسد. در فاصله ی بین بیان سیره‌ی نبوی تا سال ۳۰۲ قمری از غزوه های پیامبر، رویدادهای پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله)، جنگ های جمل و صفین، تاریخ امویان و سرانجام عباسیان را تا زمانی که در‌ان بوده است، می نگارد.منابع:
بیانات حجت الاسلام والمسلمین حسینی قمی
سایت ویکی پدیا
سایت تاریخ ماندگار
