«گرافیتی» در رودخانه خشک شیراز

«گرافیتی» یکی از انواع هنرهای خیابانی است که این روزها بر پیکره شهر شیراز خودنمایی می کند و رودخانه خشک نیز بستری مناسب برای هنرمندان این بخش شده است.

هنر شهری و گرافیتی امروزه  در تاریخ دنیای مدرن ریشه دوانیده است و  تنه ای نسبتا تنومند  یافته. به طوری که شاخه های آن در تمامی دنیا  گسترش یافته است . این هنر در طی سالیان به شکل های گوناگون دچار تغیر و پیشرفت شده  و در مسیر خود تجربه های فراوانی را ثبت کرده است.

در نقاشی گرافیتی هنرمندان معمولا لقب خود ویا اسم گروه خود را با فونت و با شکلی بعضا ناخوانا و البته فوق العاده زیبا و جذاب و با معمولا اسپری با رنگ های جالب توجه ، به روی دیوار می کشند. آنها معمولا دارای نوعی امضای هنر هستند که هم در پایین اثر هنریشان دیده می شود و هم امضایشان را جداگانه هرجای ممکن است بزنند!

گرافیتی مدرن ترین نقاشی دنیا به شمار می رود. در نقاشی گرافیتی هوش هنرمند و فکر باز اوست که باعث می شود رنگها در کنار هم حالتی حیرت برنگیز پیدا کنند.در کشور های مثل امریکا ، انگلیس ، فرانسه ، آلمان ، استرالیا و … گرافیتی بسیار نقش مهمی در زندگی روزمره مردم دارد. در بعضی کشورها از نقاشی های گرافیتی به عنوان جذابه های توریستی استفاده می کنند مثلا در آلمان ودر استرالیا.

حال در ایران نیز آرام آرام هنر گرافیتی در حال جا افتادن است. اولین گرافیتی ها در تهران پایتخت ایران آغاز شد اما امروزه دیگر شهرها، مانند شیراز نیز پذیرای هنر گرافیتی است.

شیراز به واسطه وجود فضای گسترده ای همچون رودخانه خشک که دست کم بخش بزرگی از شهر را به دو نیم تقسیم کرده و سال هاست آبی از میان آن عبور نمی کند، فضای مناسبی است تا هنرمندان  دیوارهای سنگی این رود را که که در گذشته های دور «خرم رود» نامیده می شد و گاهی به خشک از آن یاد می شود به هنر بیارایند.

گرافیتی به عنوان شاخه ای از «هنر خیابانی» در همه شهرهای بزرگ و شناخته شده دنیا هنری است که خاستگاه اجتماعی و اقتصادی دارد و در اوج خیزش های مردمی در گوشه و کنار این کره خاکی اوج و افول می یابد.

در یونان نیز چنین هنری به خصوص در دهه اخیر دیده شده که هنرمندان آثاری را بر پیکره شهر خلق کرده بودند.

البته در پایتخت تمدن یونان هستند مشاغلی که خود دیوار یا کرکره های اماکن تجاری را به این هنرمندان سپرده تا با رنگ و اسپری به جان آن بیفتند.

در آتن یکی دیگر از پدیده هایی که حاصل کار گرافیتی آرتیست های این شهر به شمار می رود خلق آثاری بر روی دیوار مسیر قطار شهری است که گاهی به این بخش شهر هم کفایت نمی کند و هنرمندان روی بدنه واگنهای مترو هم هنر خود را بروز می دهند.

این درحالیست که هنر گرافیتی در ایران از دو دهه پیش در شهرهای بزرگی مانند تهران و شیراز به خاطر گسترش فضای مجازی و دسترسی به اطلاعات پیرامون این رویداد هنری اوج گرفته و حتی شهرداری تهران برای ساماندهی آن دست به ابتکاری زد که در جای خود انتقادهایی هم در پی داشت چراکه هنرمندان گرافیتی معتقدند این هنر زیرزمینی است و آنگاه که از حالت پنهان خارج شود اصالت خود را از دست داده و دیگر گرافیتی به شمار نمی رود.

در سال های اخیر با دستیابی آسان نسل جوان به اطلاعات، گرافیتی رواج بیشتری در میان جوانان علاقه مند به هنر یافت و اکنون در شیراز شاید بیش از انگشتان دو دست گروه ها و گرافرهایی مشغول به کار هستند گرچه برای دستیابی به اطلاعاتی از این افراد و گروه ها باید فقط به شبکه های پیام رسان و فضای سایبری بسنده کرد.

نمونه آثار گرافیتی در شیراز افزون بر آنچه گاهی در دیوارهای بلوار شهید چمران دیده می شوند که پاکسازی می گردند، آنچه بیش از همه مورد استفاده قرار می گیرد فضای گسترده و محصور رودخانه خشک است که به ویژه در زیر پلها و تقاطع های آن دیواری نیست که حاوی این نقاشی ها و خطوط شکسته نباشد.

در پیوند با این پدیده هنری معاون سیما و منظر شهری شهرداری شیراز به خبرنگار مهر می گوید: برای ساماندهی گرافیتی های سطح شهر و گرافیک شهری با استادان دانشگاه در ارتباط هستیم.

البته علی اکبر حسینی تفاوتی میان گرافیک و گرافیتی نمی بیند و پیرامون ساماندهی گرافیتی ها و نقاشی های دیواری شهر شیراز عنوان می کند: در نشست های مشترک ضمن اخذ مشاوره از چهره های علمی و دانشگاهی رشته گرافیک هریک از طرح هایی که قرار است در شیراز اجرا شود با کسب نظر از آنهاست، سپس اقدامات اجرایی آن انجام می گیرد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا شهرداری شیراز هم مانند شهرهای بزرگ و شناخته شده دنیا که دیوار در اختیار گرافیتی آرتیست ها قرار می دهند تاکنون چنین کاری انجام داده می گوید: دیواری به این کار اختصاص ندادیم، اما برای استفاده از نظرات و ایده ها، بخشی از هنرمندان به بحث و تبادل نظر با سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری شیراز می پردازند.

گرافیتی در ذات خود روحیه ای انتقادی دارد

از سویی کارشناسان هنر به ویژه طراحان و هنرمندان رشته گرافیک معتقدند مادامی که گرافیتی از حالت پنهانی بیرون نیامده اصالت این هنر بهمخفی بودن آن است و چنانچه مانند جشنواره ها و رقابت های سازمان یافته به این هنر پرداخته شود، دیگر گرافیتی نیست و بلکه شکل جدیدی از هنر سفارشی در قالب نقاشی های دیواری توسط سازمان ها و نهادها به هنرمندان نقاش سفارش داده می شود تا موضوعی خاص را به روی دیوار بیاورند.

این درحالیست که یکی از کارشناسان رشته گرافیک معتقد است: گرافیتی در ذات خود روحیه ای انتقادی دارد اما گاهی اوقات به شیوه ای ظریف مفاهیمی فرهنگ ساز و حتی طنز گونه را نیز می تواند به مخاطب خود ارائه دهد.

امین غازیانی می گوید: هنرمند گرافیتی کار یکی از بی واسطه ترین رویکردها را برای ارتباط با مخاطب بر می گزیند و آن چیزی جز حرکت به سمت مردم و نقش زدن روی دیوارهای شهر نیست.

او عنوان می کند: گرافیتی ریشه ای تاریخی دارد و با کمی اغماض می توان دیوارنگاری غارها را نمونه ای از نخستین گرافیتی های بشر محسوب کرد.

گرافیتی معاصر ایران، از سال ۱۳۸۵ با حضور هنرمندان جوان موج جدیدی را تجربه کرده و ویژگی های نویی از خود به نمایش گذاشته است. البته این هنر هم مانند دیگر نمونه های هنر وارداتی تحت تاثیر گرافیتی دیگر کشورها قرار دارد و برای نمونه کمتر دیده می شود گرافیتی حاوی فونت فارسی باشد.

گرافرها در شیراز نیز بیکار ننشسته و با اوج گرفتن موضوعات به روز گاهی در نقش و نگارهای خود شخصیتی را کلیشه کرده و روی دیوارها به یادگار می گذارند و آن گاه که موضوع های اجتماعی در نقطه جوش قرار می گیرند دیوارها پناهی برای آثارشان می شوند. چراکه آنان دوست دارند بدون واسطه و نظارت آثار خود را در اختیار شهروندان قرار دهند و جدا از گفتمان رایج در داخل گالری ها و موزه ها این آثار را به شهر هدیه کنند.

اغلب گرافرها و آنان که گرافیتی را هنر خود قرار داده اند معتقدند که هیچ بومی به اندازه دیوار محکم و در دید همگانی نیست.

منابع: مهر/ ایران گرافیتی/ آسمونی