تربیت زکریا بن آدم توسط امام رضا علیه السلام

از دوره امام صادق و کمی پیش تر از آن در دوره امام باقر علیهماالسلام، ارتباط مردم با امامان بزرگوار محدودیت هایی جدی پیدا کرد. این محدودیت ها باعث شد تا ائمه معصومین با تربیت شاگرد و استفاده از پتانسیل علمی افراد، طریقه ارتباط با مردم را به شیوه ای نوین طراحی کنند.

راویان نور از آن نظر که انسانهایی غیرمعصوم، ولی بلندمرتبه اند و از آن رو که در محضر ائمه(علیهم السلام) تربیت یافته و اعمال و رفتارشان در دیدگاه امامان مورد نقد و بررسی قرار می گرفته است، می توانند معلمانی نیکو برای ره جویان حقیقت باشند و راه و رسم «مسلمان زیستن » را نشان دهند.

از سوی دیگر زنده نگهداشتن یاد و نام «راویان حدیث » وظیفه ای بزرگ و رسالتی مذهبی است که هر فرد دینداری خود را وامدار آنان می داند، مطالب فوق، نگارنده را بر آن داشت تا با اطلاعات اندک خویش به ترسیم زندگی یکی از چهره های درخشان قرن دوم هجری نشیند و سیمای تابناک «زکریابن آدم اشعری » قمی را در برابر دیدگان نسل جوان قراردهد.

زکریا بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعری قمی

پس از آنکه  امام رضا(علیه السلام) سکاندار کشتی هدایت و ولایت گردید، دوران امامت بیست ساله آن سلاله پاک مصادف با مشکلات فراوانی بود. در همین دوران بود که توفانهای شدیدی گلستان باصفای شیعیان را در معرض آسیبهای خطرناکی قرارداد. پیدایش فرقه هایی از قبیل «غلات » و «مفوضه » بخشی از این توفانها بود. «واقفیه » نام گروهی دیگر بود که چون ابری سیاه در آسمان تشیع پدیدارگشت و با زمزمه های شوم خود، جمعی از ساده دلان را با خود همراه ساخت. واقفیان چنین می پنداشتند که امام کاظم(علیه السلام) رحلت نکرده بلکه همانند عیسی بن مریم زنده است ولی از نظرها پنهان شده است. آنان می گفتند آخرین امام ما، موسی بن جعفر است و پس از وی امامی دیگر نخواهیم داشت.

آنان از این طریق امامت «علی بن موسی الرضا(علیه السلام)» را منکرشده و با پراکندن غبار، موجی از شک و دودلی در میان شیعیان ایجادکردند. در این اوضاع و احوال بحرانی تنها کسانی استوار و ثابت قدم ایستادند که ایمانی عاشقانه به ائمه معصومین(علیه السلام) داشتند. زکریای اشعری در این دوران توانست در منطقه قم، با هرگونه کجروی و انحراف اعتقادی مبارزه کرده و جامعه را از آن بلای خانمان سوز درامان نگهدارد، زکریابن آدم به نقل از استادش - داوود رقی - حدیثی را درباره امامت امام رضا(علیه السلام) نقل کرده است که خود بهترین دلیل بر موضعگیری سیاسی و اعتقادی آن ستاره اشعری است.

وی و برادرانش اسماعیل و اسحاق از چهره های بنام شهر قم بودند. اسحاق حضور امام رضا (علیه السلام) رسید، اما اسماعیل توفیق حضور به پیشگاه هیچ یک از امامان را نیافت. اگرچه وی حضور امامان را نیافت. اگرچه وی حضور امامان را درک نکرد. با این همه از نظر شیعیان مورد اعتماد بود. از آن میان زکریا محضر امام صادق(علیه السلام) را درک و از حضرتش روایت کرد. وی در دوره امامت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) برجستگی و تشخیص بیشتری یافت. به گونه ای که نمایندگی آن حضرت در شهر قم به او واگذار گردید و حوزه مأموریتش تا شهر همدان گسترش داشت.

سخنان امام رضا (علیه السلام) نیز بیانگر همین موضوع است. امام (علیه السلام) در پاسخ «علی بن مسیّب» که از همدان خدمت آن حضرت رسیده و عرض کرده بود که شهر من دور است هر زمان که نیاز باشد نمی توان خدمت شما رسید، پس از چه کسی مبانی اعتقادی را فراگیرم؟ امام می فرمایند: از زکریا بن آدم که بر دین و دنیا امین است.

این حدیث نشان می دهد که مسؤولیت زکریا بن آدم تنها به شهر قم محدود نمی گردید، اما این که دقیقاً قلمرو مسؤولیت وی تا چه شهرهایی گسترش داشته است روشن نیست. از آنجا که قم و همدان جزو شهرهای ولایت جبال بودند و تاریخ نمایندگی زکریا نیز دریغ شده است. به هر حال همان طور که گفته شد زکریا در زمان امام رضا (علیه السلام) نمایندگی قم را بر عهده داشت و با نا آرامیهایی روبرو بود که خود بیانگر ناکامیهای یونس و شاگردش ابراهیم بن هاشم می تواند باشد.

وی به یکی از دوستانش می گوید: خدمت امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: می خواهم از خاندانم جدا شوم، زیرا نابخردان در میان قوم زیاد شده اند، امام در پاسخ فرمود: این کار را نکن زیرا وجود تو خاندانت را پاس می دارد همان گونه که وجود ابی الحسن کاظم (علیه السلام) مردم بغداد را پاس می داشت.

متذکر می شود که منظور از قلمرو همان سیطره و طریقه پوشش شهر های مختلف و نزدیک به هم است که مسئولیت های علمی و فقهی آنها توسط امام رضا علیه السلام به این افراد واگذار می شد و این افراد به نمایندگی از حضرات معصومین علیهم السلام، به نشر دانش و علوم اسلامی اهتمام می ورزیدند و فعالیت آنها به امور بود.

1. کتاب نگاهی بر زندگی دوازده امام ( علیهم السلام )

2. کتاب گوشه ای از فعالیت های شیعیان امام رضا و امام جواد ( علیهما السلام ) در قم

3. کتاب امام رضا علیه السلام