زیر سقف کانکس ها

مقاله حاضر نگاهی برساخت مراکز درمانی صحرایی در خطوط مقدم جنگ دارد.

بیمارستان های صحرایی در جنگ نام بسیار آشنایی است که کمتر به آن پرداخت شده است. پزشکان برای ایجاد بیمارستان در خط مقدم تلاش بسیاری کردند که مهم ترین اقدام در حفظ نیروی انسانی در جنگ در تمام دنیا به شمار می رود.
سی و یکمین روز شهریورماه سال 1359، مردم در حالی با جنگ روبه رو شدند که هواپیماهای جنگنده دشمن، فرودگاه ها و بسیاری از مراکز مهم شهری و صنعتی را بمباران کرد. خرمشهر و آبادان زیر آتش بی وقفه دشمن قرار داشت. باران گلوله بود که بر سر و روی شهر می ریخت. دانشجویان، کسبه، کارگر، کارمند و دانش آموز؛ دختر و پسر، زن و مرد در کنار هم از شهر دفاع می کردند، اما در جنگ نابلد بودند و پیش رویشان دشمنی که ماه ها تدارک جنگ دیده بود؛ تا بن دندان مسلح.

یک طرف مردم بودند و اندک نیروی نظامی و در مقابل آن لشکر زرهی، تیپ و سلاح های پیشرفته ای که از سراسر دنیا تدارک دیده شده بود. روشن است که جنگی سخت و نابرابر درمی گیرد و آمار کشته و مجروح بالاست. هر کس که پس از انفجار زخمی می شد و از پا می افتاد، همراهان او را به دوش گرفته و به بیمارستان شهر می رساندند، اما بیمارستان ها نیز طعمه بمباران می شدند؛ چراکه هر عملیات کوچک یا بزرگی با پشتیبانی و برنامه ریزی برای درمان مجروحین وابستگی داشت و این برای دشمن کافی بود تا بیمارستان ها را به عنوان اولین هدف، مطرح و بمباران کند.

در این مقاله به موضوعات زیر پرداخته است:

-تبدیل شدند خانه های شهر به بیمارستان
-مفهم بیمارستان های صحرایی
-پست امداد پیش درآمدی برساخت بیمارستان های صحرایی
-اولین بیمارستان صحرایی در عملیات طریق القدس
-کمبود بیمارستان های صحرایی و درنتیجه افزایش آمار شهدا از نقاط ضعف آن بود

-عملیات والفجر مقدماتی با پشتیبانی اولین بیمارستان های زیرزمینی (سوله ای)
-مرتفع می شدن نقاط ضعف مراکز درمانی صحرایی
-گروه های پزشکی مجرب در 39 بیمارستان صحرایی دفاع مقدس
-حضور پزشکان در خط مقدم
و در انتها می پردازد به اینکه چگونه گلدن تایم در سال های میانی و پایانی جنگ کاهش پیدا کرد.

کاهش گلدن تایم

این ابتکار عمل، یعنی حضور پزشکان در خط مقدم و انتقال مراکز درمانی و بیمارستان ها به منطقه عملیاتی تنها در ایران اجرا شد. چراکه در دیگر کشورها، خصوصاً کشورهای اروپایی و امریکا تمرکز بر تجهیز و تقویت پل هوایی یا هلی برد مجروحین قرار می گیرد. در جنگ تحمیلی چون امکان هلی برد مجروحین به دلیل ضعف و کمبود در تعداد بالگردهای موجود، وجود نداشت، نیروهای نظامی با همکاری پزشکان دست به این ابتکار عمل زدند. به طوری که در سال های میانی و پایانی جنگ رکورد رسیدن مجروحین از خط مقدم به بیمارستان های صحرایی شکسته شد.

قبل از جنگ ایران و عراق، یعنی در جنگ جهانی اول مجروحینی که نیاز به جراحی داشتند، پس از گذشت دو هفته به بیمارستان های عقبه منتقل و مداوا می شدند. در جنگ جهانی دوم این رکورد به 72 ساعت کاهش می یابد و در جنگ امریکا علیه ویتنام، گلدن تایم به 12 ساعت می رسد. برای اولین بار در ایران، این رکورد با ساخت بیمارستان های صحرایی مجهزی چون بیمارستان امام سجاد (ع) که جزو مجهزترین بیمارستان های ساخته شده در دفاع مقدس است، به کمتر از یک ساعت رسید. نکته جالب توجه در مورد بیمارستان امام سجاد که به دستور فرماندهی کل سپاه و با استتار بسیار بالایی ساخته شد، این است که بیمارستان مذکور در داخل خاک عراق و با امکاناتی به این شرح ساخته شد؛ 8 اتاق عمل، دو رادیولوژی، دو آزمایشگاه، اورژانسی با ظرفیت 24 تخت، ریکاوری با ظرفیت 18 تخت و 6 در برای ورود و خروج داشت؛ سه در ورودی و سه در خروجی. سایت مخصوص بیماران شیمیایی نیز خارج از ساختمان اصلی بناشده بود.

البته به دلیل وقوع بیمارستان در خاک عراق، سیستم انتقال مجروحین به سختی و با چهار قایق که به این امر اختصاص داده شده بود، صورت گرفت. مجروحین را سوار بر قایق ها از اروند عبور داده و پس از رسیدن به اسکله، با هلی برد به بیمارستان های شهری می رساندند. شاید در ظاهر ساده به نظر بیاید، اما در عمل، به دلیل شدت بمباران منطقه توسط دشمن، گاهی یک الی دو روز انتقال مجروحین به تعویق می افتاد.

کامل ترین بیمارستان صحرایی

آخرین و کامل ترین بیمارستان صحرایی که در طول هشت سال دفاع مقدس ساخته شد، بیمارستان امام حسن (ع) واقع در 15 کیلومتری شهر بستان بود. این بیمارستان در مسیر سوسنگرد  - بستان، پس از پل سابله ساخته شد، اما پس از پایان یافتن مراحل ساخت، قطع نامه 598 به امضاء رسید. با پایان یافتن جنگ روند ساخت بیمارستان ها نیز به پایان رسید. البته تعدادی از آن ها در نقاطی از نوار مرزی که نیاز به حضور نیروهای پدافندی بود، فعال بودند. تعدادی از آن ها نیز چون نزدیک به محل سکونت مردم ساخته شده بودند، به عشایر و مردم بومی منطقه خدمات درمانی ارائه می کردند.

نتیجه آنکه بیمارستان های صحرایی در طول سال های دفاع، نقش مهم و اساسی در تداوم دفاع در برابر دشمن و ترمیم بدنه نظامی کشور ایفاء نمود و به مثابه شُش سازمان رزم و قوای نظامی ایران عمل کرد. به طوری که سردار فتحیان در مصاحبه با ویژه نامه فتح بزرگ، در رابطه بااهمیت بیمارستان های صحرایی تنها در یک عملیات (عملیات بیت المقدس) می گوید: «اگر در عملیات بیت المقدس بیمارستان های صحرایی نبود، شاید بیش از دو، سه هزار نفر به شهدای این عملیات اضافه می شد.»