ایران در زمان پادشاهی شاه شاهان به تاراج رفت

در روز 2 بهمن 1176 هجری شمسی برابر با 1212 هجری قمری، فتحعلی شاه قاجار در تهران بر تخت پادشاهی نشست. پس از قتل آقا محمدخان قاجار هرکدام از سرداران و فرماند هان سپاه او برای تسخیر بخشی از ایران عازم مناطق مختلف شدند....

بعد از فوت آقامحمدخان قاجار ، بابا خان کلانتر بر تخت شاهی نشست

در این میان باباخان پسر حسینقلی خان جهانسوز با درک شرایط و اوضاع حساس کشور به سرعت به سوی تهران حرکت کرد و در چنین روزی به کمک حاج ابراهیم خان کلانتر بر تخت شاهی تکیه زد و اعتمادالدوله را به عنوان صدراعظم خود برگزید.

فتحعلی شاه در سال های اول حکومت برای تثبیت قدرت خود به سرکوب و دفع مخالفین پرداخت و خوانین، بازماندگان خاندان صفوی و برخی از هم رتبه های خود را در قوم قاجار از بین برد. در دوره فتحعلی شاه قدرت های استعماری در پی کسب مواد اولیه برای پیشبرد مطامع خود به دست اندازی به نقاط مختلف جهان مشغول بودند. در این میان انگلیس از یک سو و فرانسه و روسیه از سوی دیگر هر یک سعی می کردند با اعتمادسازی در برابر شاه  قاجار با پرداخت مبالغی اندک، امتیاز کلانی را از شاه ایران بگیرند. در این میان ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه سوق  الجیشی و قرار گرفتن در راه سه قاره طمع سه قدرت را بیشتر به سوی خود جلب کرد.

بریتانیا، ایران را راهی برای رسیدن به هند می دانست، فرانسه نیز همین میسر را طی می کرد و قصد داشت که انگلستان را در این زمینه مغبون کند. روسیه نیز بر اساس آرمان همیشگی خود می خواست از راه ایران به آب های گرم خلیج فارس برسد.

دستور فتحعلی شاه برای همراهی با انگلیسی ها

انگلیسی ها از طریق امضای قرارداد 1800 به برخی مطامع خود دست یافتند. در جریان این واقعه سرجان ملکم دیپلمات بریتانیایی در پائیز سال 1179 (1800 میلادی)، وارد بوشهر شد، سپس به تهران آمد و در ژانویه 1801 میلادی، یک قرارداد سیاسی و تجاری را از طرف دولت انگلیس با دولت ایران منعقد کرد. به موجب مفاد این قرارداد، فتحعلی شاه دستور داد در تمام کشور باید با عمال دولت انگلیس همراهی شود و اجازه ورود فرانسوی ها به نواحی جنوبی ایران و بنادر خلیج فارس گرفته شود.

چند ماه پس از امضای قرارداد 1800 میلادی، پل اول امپراتور روسیه به قتل رسید و الکساندر اول پسر او، به حکومت رسید. با شروع حکومت وی، سیاست روسیه تغییر کرد و بر مبنای دوستی با انگلیس و دشمنی با فرانسه قرار گرفت. روسیه در شهریور1181(سپتامبر 1802) به گرجستان حمله کرد و الکساندر اول اعلام کرد که گرجستان بایستی به وصیت جرج سوم پادشاه گرجی، به روسیه الحاق گردد.

فتحعلی شاه همچنین در اردیبهشت 1186 (می  1807)، عهدنامه فین کن اشتاین را با دولت فرانسه منعقد کرد. مطابق این عهدنامه، دو کشور ایران و فرانسه علیه دولت انگلیس متحد شدند و ایران پذیرفت تا ارتش فرانسه را برای حمله به هند یاری دهد و دولت فرانسه قول داد ایران را برای باز پس گیری ایالات از دست رفته توسط روسیه یاری دهد. ژنرال گاردان با تعدادی قشون، سواره و توپخانه و افسران فرانسوی به سوی ایران حرکت کرد تا سپاه ایران را برای جنگ با روس ها و حمله به هندوستان تعلیم دهد.

در دوره فتحعلی شاه اوضاع قشون ایران رو به زوال گذاشت و شرایط امنیتی کشور به مخاطره افتاد. محمود محمود در کتاب «تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس» در مورد دوره سلطنت فتحعلی شاه می نویسد: «دریاهای شمالی و جنوبی ایران که یک وقتی وسیله امنیت و حفاظت ایران بود، در این زمان اسباب ضعف و وسیله خطرناکی برای این کشور شده  است. چنان که در بحر خزر، فرمانروایان مسکو و در خلیج فارس بریتانیای کبیر، اسباب مزاحمت شده و صادرات و واردات نیز به دست روس و انگلیس افتاده  است.»

انگلیسی ها قصد داشتند در ممالک آسیای مرکزی نفوذ بیشتری داشته باشند لذا امنیت خراسان و سرحدات هندوستان را هدف قرار دادند. آن ها تلاش می کردند تا نشان دهند علت اقدامات نظامی ایران در خراسان، تسخیر هرات به تحریک روس هاست تا مشترکا به هندوستان حمله کنند لذا در اواخر سلطنت فتحعلی شاه، حکومت بریتانیایی هند، هیات مفصلی از ماموران نظامی خود را به ایران فرستاد. فتحعلی شاه این هیات را پذیرفت و ارتش ایران را در اختیار ایشان قرارداد.

در اواخر سلطنت فتحعلی شاه همچنین رفت و آمد ایل های کرد چادرنشین در مناطق مرزی ایجاد اشکال کرد و عباس میرزا برای تثبیت اوضاع به غرب لشکرکشی و تا بغداد پیشروی کرد. دولت عثمانی تقاضای صلح کرد و در شهر ارزنه الروم در سال 1209 (1831 میلادی) عهدنامه ارزنه الروم اول مشهور به «ارز روم» بین ایران و عثمانی به امضا رسید.

گفته می شود که فتحعلی شاه 158 همسر و 260 فرزند داشته است. ولیعهد وی، پسرش عباس میرزا بود که در جریان جنگ های ایران و روس از خود دلاوری نشان داد. او و مشاورش قائم مقام فراهانی سعی کردند به اصلاحاتی به ویژه در نیروهای نظامی بپردازند اما این اقدامات کافی نبود. عباس میرزا پیش از رسیدن به سلطنت درگذشت. پس از مرگ او، پسرش محمد میرزا ولیعهد شد که پس از مرگ فتحعلی شاه با نام محمد شاه بر تخت نشست.