تبیان، دستیار زندگی
آیا این حدیث از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و یا ائمه(علیه السلام) نقل شده و صحت دارد: «در هنگام معامله یا خرید، جهت گرفتن تخفیف، آن قدر چانه بزنید که عرق کنید»؟
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نظر اسلام در مورد چانه زدن در معاملات چیست؟

آیا این حدیث از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و یا ائمه(علیه السلام) نقل شده و صحت دارد: «در هنگام معامله یا خرید، جهت گرفتن تخفیف، آن قدر چانه بزنید که عرق کنید»؟

فرآوری حجت السلام تیموری - بخش احکام تبیان
خرید

جمع بندی روایات موجود در این زمینه، ناظر به آن است که افراد باید تلاش کنند تا در معاملات خود ضرر فاحش نکرده و اموال خود را به سادگی در اختیار افراد گران فروش و کلاه بردار قرار ندهند. در همین راستا اگر خریدار، قیمت اعلام شده از سوی فروشنده را - بویژه در کالاهای ارزش مند و گران قیمت - بالاتر از حد معمول بداند، بهتر است با چانه زدن، قیمت اعلامی را جهت منافع خود کاهش دهد، اما با این وجود، در مورد کالاهای کم ارزش و یا آن دسته از کالاهایی که قیمت اعلامی آنها عرفاً قیمتی مقطوع به شمار می آید، توصیه شده است که اصرار بر چانه  زنی نشود.

جواز چانه زدن

امام باقر(علیه السلام) فرمود: «برای دریافت مبلغ بیشتر با مشترى چانه بزنید؛ زیرا اگر قیمت بالاتر(اما عرفاً مناسب) به شما پرداخت کند، شیرین کام تر خواهید بود و هرآن که در خرید و فروش دچار ضرر شود، نه کارش پسندیده است نه اجری خواهد برد.
این توصیه ای به فروشندگان است که مبادا از ترس گران فروشی به مفت فروشی روی آورده و در دراز مدّت ورشکستگی خود را رقم زنند.

از امام صادق(علیه السلام) درباره مردى پرسیدند که کالایى دارد و قیمت مشخصى روى آن می گذارد و اگر کسی چانه نزند، کالا را با همان قیمت اعلام شده به او می فروشد، اما اگر به فردی که چانه زده و از خرید با این قیمت خودداری می کند، کالای بیشتری را در مقابل همان قیمت اعلامی در اختیارش قرار دهد(تا تشویقی برای خرید باشد)، آیا چنین رویکردی اشکال دارد؟ امام(علیه السلام) در پاسخ فرمود: «اگر به حسب مورد به دو یا سه نفری که چانه زده اند کالای بیشترى نسبت به دیگران بدهد، اشکالى ندارد، اما این که این روش را به عنوان رویکردی ثابت مورد توجه قرار دهد پسندیده نیست.

نهی از چانه زدن:

در مقابل، در برخی روایات از چانه زدن در برخی موارد نهی شده است:
پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) در وصیت خود به امام علی(علیه السلام) فرمود: «در خرید چهار چیز چانه مزن: گوسفند براى قربانى عید، کفن، برده و کرایه سوارى  براى رفتن به مکّه.

امام حسن(علیه السلام) با پای پیاده به سفر حج رفته بودند. در اثر پیاده روی زیاد، پاهای ایشان وَرَم کرد. برخی از خدمت کاران به ایشان پیشنهاد دادند که بر مرکب سوار شوند تا اندکی از ورم پای ایشان بخوابد. امام در جواب فرمود: «هرگز! زمانی که به کاروان سرای بعدی رسیدیم ... روغنی برای این ورم پایم بخرید و در خرید آن چانه مزنید.
امام سجاد(علیه السلام) به کارگزار خویش فرمود: «هرگاه براى حجّ؛ نیازمندی های مرا تهیّه می کنى آن را بخر، ولى با فروشنده راجع به قیمت آن، گفت وگو و چانه مزن.

دیدگاه فقها درباره این روایات و نتیجه :

فقهای شیعه دیدگاه های مختلفی در جمع بندی این دو دسته روایات به ظاهر ناهمخوان دارند:
1. با افراد با  ایمان نباید چندان چانه زد اما در مقابل افراد بی ایمان چانه زدن روا است.
 2. تنها در کالاهایی که خرید آن واجب است، چانه زدن مکروه است..

3. در معاملات بهتر آن است که ضرری متوجه طرفین نشود و در همین راستا اگر انسان در معامله ای - بویژه در اجناس ارزش مند و گران قیمت - مشاهده  کند که قیمت اعلامی و یا درخواستی، بسیار بیشتر و یا کمتر از قیمت بازار و ارزش واقعی آن کالاست، چانه زنی توصیه شده و دلایل موجود در روایات جواز نیز ناظر به همین موارد است که میان چانه زدن و ضرر هنگفت کردن، قطعاً مورد اول رجحان دارد و برخی علما بر همین اساس فتوا داده اند که «چانه زدن و سخت گیرى براى اجتناب از زیان دیدن، مستحبّ است.

به نظر می رسد این جمع بندی با آنچه در روایات آمده سازگارتر است. به عبارت دیگر، در مواردی که ضرر قابل توجهی از چانه نزدن متوجه انسان نخواهد شد، نباید شخصیت خود را سبک کرده و به چانه زنی پرداخت، اما در جایی که چانه نزدن ممکن است خسارت مالی قابل توجهی را برای خریدار و یا فروشنده ایجاد کند، باید چانه زد همان گونه که گزارش چانه زنی امام صادق(علیه السلام) در سال گرانی و کمبود گوسفند بود که احتمال سوء استفاده گسترده فروشندگان وجود داشت.
4. جز موارد خاصی که در روایات بدان ها اشاره شده و استثنا شده اند، چانه زنی ایرادی ندارد.

گفتنی است؛ امروزه و با توجه به رقابت شدیدی که در بازارها وجود دارد، موضوع چانه زنی، در بسیاری از کالاها و خدمات منتفی شده و جز کالاهای گرانبهایی که قیمت متغیر دارند زمینه ای برای چانه زنی وجود ندارد. مواردی؛ مانند مسکن، وسیله نقلیه، امکنه تجاری و صنعتی و ... .



منابع:
.1.شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، غفاری، علی اکبر، ج 3، ص 197، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
2.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج  5، ص 152، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
3.. ر.ک: شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 6، ص 355، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
4.. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 2، ص 267، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1390ق.
5.الکافی، ج 4، ص 546.
6.. شیخ صدوق، الخصال، محقق، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 245، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.
7.. طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص 173، قم، بعثت، چاپ اول، 1413ق.
8.. من لا یحضره الفقیه، ج  3، ص 197.
9. مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق، موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی پناه، طباطبائی، سید فضل الله،  ج 4، ص 91، قم، موسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، 1406ق.
10.. اصفهانی (مجلسی اول)، محمد تقی، لوامع صاحبقرانی، ج 7، ص 156، قم، موسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414ق.
11.ر.ک: امام خمینی، رساله توضیح المسائل(محشّی)، گردآورنده، بنی هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 2، ص 196، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق.
12.. محدث بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، محقق، ایروانی، محمد تقی، مقرم ، سید عبد الرزاق، ج 18، ص 47، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1405ق.


مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.