دعاهایی شبیه دعای یا من ارجوهِ ماه رجب!
یکی از دعاهایی که در ماه رجب در تعقیب نمازها سفارش به خواندن شده، دعای یا من ارجوه ... است. در این مقاله این دعا از جهت راوی و ادعیه مشابه مورد بررسی قرار می گیرد.
ابن طاووس (متوفی664) در کتاب اقبال الاعمال از محمد السجاد نقل می کند: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: جانم فدایتان. ماه رجب فرارسیده است به من دعایی بیاموزید که به واسطه آن، خدا به من منفعت دهد. این را که گفتم بلافاصله امام (علیه السلام) فرمود: بنویس بسم الله الرحمن الرحیم و در ماه رجب هر صبح و شام در تعقیب نمازهای روز و شبت بگو: «یا من أرجوه لكل خیر ...»
این دعا در منابع دیگر
این دعا با کمی اختلاف در متن و چرایی صدور در منابع دیگر هم آمده که توجه به متن نزدیک آنها به این متن می تواند کمک شایانی به شرح و تفسیر آن کند.
1. دعایی مستقل برای رفع تمام نیازهای دنیا و آخرت، در هر زمان و مکان
«یا ذا المن و الطول یا ذا الجلال و الاكرام یا ذا النعماء و الجود ارحم شیبتى من النار»
در این موقع دستهاى خود را روى محاسن خویش گذاشت وقتى برداشت پشت دستهایش پر از اشك شده بود
مرحوم کلینی در کتاب الدعاء کافی، بخش دعاهای مختصر برای تمام نیازهای دنیا و آخرت می نویسد:
مردی از اهل کوفه به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: دعایی به من می آموزید تا با آن به درگاه الهی دعا کنم؟ امام فرمود: بله. بگو: یا من أرجوه لكل خیر و یا من آمن سخطه عند كل عثرة و یا من یعطی بالقلیل الكثیر یا من أعطى من سأله تحننا منه و رحمة یا من أعطى من لم یسأله و لم یعرفه صل على محمد و آل محمد و أعطنی بمسألتی من جمیع خیر الدنیا و جمیع خیر الآخرة فإنه غیر منقوص ما أعطیتنی و زدنی من سعة فضلك یا كریم. (کافی،2/584)
که متن آن کوتاهتر و با متن دعای ماه رجب قدری متفاوت است؛ اما افزون بر اینکه می تواند کمک شایانی به شرح دعای ماه رجب کند، خود دعایی مأثور (رسیده از معصوم) است که می توان در ماه رجب و غیر رجب با آن خدا را خواند و حوائج دنیا و آخرت را از درگاه بی نیازش خواستار شد.
2. دعایی در ضمن تعقیب نماز نافله روز جمعه
شیخ طوسی (ره) در بیان نماز نافله روز جمعه که ده دو رکعتی است دعاهایی را به عنوان تعقیبات این نمازها ذکر می کند. او در تعقیب دو رکعتی پنجم دعایی را نقل می کند که طولانی است که ما بخش نخست آن را به دلیل شباهت متنی با دعای رجب در اینجا نقل می کنیم:
یا من أرجوه لكل خیر و یا من آمن عقوبته عند كل عثرة و یا من یعطی الكثیر بالقلیل و یا من أعطى الكثیر بالقلیل و یا من أعطى من سأله تحننا منه و رحمة و یا من أعطى من لم یسأله و من لم یعرفه و من لم یؤمن به تفضلا منه و كرما صل على محمد و آل محمد و أعطنی بمسألتی إیاك من جمیع خیر الدنیا و الآخرة فإنه غیر منقوص ما أعطیت و زدنی من فضلك. (مصباح المتهجد،1/353)
3. دعایی در ماه رجب
افزون بر آنچه در آغاز گذشت مرحوم مجلسی این دعا را در زادالمعاد با سندی که خود می گوید معتبر است از محمد بن ذَکَوان نقل می کند. (همان، ص16)
اختلافی که در نام راوی، بین او و سیدبن طاووس دیده می شود را مرحوم مجلسی در بحارالانوار اینگونه حل می کند:
محمد السجاد همان محمد بن ذَکَوان است که به سجاد معروف بود. درباره او گفته اند آنقدر سجده کرد و گریست تا نابینا شد. (بحار، 95/390)
مقدم بر نقل مرحوم ابن طاووس (م664) و مرحوم مجلسی (م1110)، نقل مرحوم کشی (م قرن4) است. او در کتاب اختیار معرفة الرجال که به رجال کشی معروف است ماجرایی را از محمد بن زید شحام بازگو می کند که بین او و امام صادق (علیه السلام) گذشته است. او می گوید:
من نماز می خواندم که چشم امام صادق (علیه السلام) به من افتاد. كسى را به سوی من فرستاد و مرا به نزد خود خواند. به من فرمود: اهل کجایى؟ عرض كردم: از دوستان شمایم. فرمود: از کدام دوستان ما؟ گفتم: از كوفه. پرسید: در كوفه كه را می شناسى؟ گفتم: بشیر نَبّال و شجرة.
پرسید: رفتار آنها با تو چگونه است؟ عرض كردم بهترین رفتارى كه امكان دارد. فرمود: بهترینِ مسلمانان كسى است كه با دیگران در ارتباط باشد، دیگران را کمک کند و برای آنها سودمند باشد (خیر المسلمین من وصل و اعان و نفع) به خدا سوگند من شبى را صبح نکردم كه در مالم حقى باشد که از من بازخواست كنند (یعنی تا کنون ذره ای از حق دیگران را به ظلم تصاحب نکرده ام).
سپس پرسید: چقدر پول براى خرجى دارى؟ عرض كردم: دویست درهم. فرمود: به من نشان بده! آوردم خدمتشان؛ حضرت سى درهم و دو دینار بر آن افزود. سپس فرمود: امشب شام را پیش من بخور! آن شب، شام را خدمتشان رسیدم؛ ولى فردا شبش دیگر نرفتم.
صبح که شد کسی را به دنبال من فرستاده مرا نزد خود خواندند. فرمود: چرا دیشب پیش ما نیامدى؟ نگرانت شدم. عرض كردم: كسى از طرف شما نیامد به من خبر دهد. فرمود: من خودم به تو خبر می دهم که تا وقتى در این شهر هستى مهمان مایی. حالا بگو چه غذائى میل دارى؟ عرض كردم: شیر. حضرت برای پذیرایی از من یك گوسفند شیردار خرید. عرض كردم: دعایی به من بیاموزید. فرمود: بنویس:
«بسم الله الرحمن الرحیم یا من ارجوه لكل خیر و امن سخطه عند كل شر یا من یعطى الكثیر بالقلیل و یا من اعطى من سأله تحننا منه و رحمة یا من اعطى من لم یسأله و لم یعرفه صل على محمد و اهل بیته و اعطنى بمسألتى ایاك جمیع خیر الدنیا و جمیع خیر الآخرة فإنه غیر منقوص ما اعطیت و زدنى من سعة فضلك یا كریم»
آنگاه دستهاى خود را بلند کرد و عرضه داشت:
«یا ذا المن و الطول یا ذا الجلال و الاكرام یا ذا النعماء و الجود ارحم شیبتى من النار»
در این موقع دستهاى خود را روى محاسن خویش گذاشت وقتى برداشت پشت دستهایش پر از اشك شده بود. (رجال کشی، 369)
گرچه دعای یاد شده در این روایت برای خصوص ماه رجب ذکر نشده است اما به دلیل مشابهت فراوان متن آن با دعای مشهور ماه رجب و نیز قوت و قدمت متن، هم می توان آن را به عنوانی دعایی رسیده از امام صادق (علیه السلام) در ماه رجب و غیر آن خواند و بهره برد و هم می توان در شرح و تفسیر آن دعا از این متن نیز کمک گرفت.
خلاصه اینکه:
دعای «یا من ارجوه» با عناوینی نظیر مطلق دعا برای هر زمان و هر مکان و نیز دعای تعقیب نماز نافله جمعه و نیز دعای خاص ماه رجب در منابع روایی آمده است که کهن ترین آنها مربوط به رجال کشی می شود.
نقلهای موجود گرچه در متن و یا چرایی صدور، قدری با هم متفاوتند؛ اما وقتی سخن از شرح و تفسیر به میان می آید تک تک اعضای این خانواده حدیثی کمکی هستند برای رسیدن به بهترین فهم و معنای یک روایت.
