عیار رسانه ها در محرم

عاشورا را هر کس به قدر همت و دانش خود روایت می کند؛ واقعه ای که بعد از گذشت سال ها همچنان تمام ارزش های خبری را یکجا در دل خود جای داده. حال رسانه ها چه اندازه در روایتگری این واقعه عظیم موفق بودند؟

واقعه عاشورا از موضوعاتی است که نه تنها در اسلام مورد توجه ویژه بوده بلکه در سایر ادیان هم مورد توجه قرار گرفته تا جاییکه غیر مسلمانان هم برای پرداختن به این واقعه عظیم دست به کار شدند.
بعد از انقلاب اسلامی آگاهی بخشی در مورد موضوعات دینی به شکل های مختلف مطرح شد و رسانه ها در رسیدن به این هدف مهمترین نقش را بر عهده داشتند. اگر مجموع جریانات و ابزار هایی که به نوعی در رساندن پیام عاشورا سهیم بودند را ( فارغ از نحوه ارائه و درست و غلط بودن) در نظر بگیریم مجموعه گسترده ای است که از منبر یک سخنران و مداح تا تولید آثار هنری مثل فیلم و سریال را شامل می شود.

با وجود اینکه عاشواری امسال را با گذشت 37 سال از انقلاب اسلامی پشت سر گذاشتیم اما در حوزه های زیادی برای پرداختن به این واقعه کاستی داریم و با وجود رسانه های مختلف چندان موفق به ارائه تصویری درست و روشن از این واقعه در حوزه های داخلی و خارج نشدیم.
در ادامه به طور خلاصه مروری داریم بر تعدادی از آثاری که به کمک رسانه های مختلف روایتگر قیام امام حسین علیه السلام بودند:

عاشورا به روایت نقاشان

نقاشی عاشورایی از دوران زندیه تا حال، با خلق آثار متنوع از سوی هنرمندان تداوم داشته؛ از نقاشی های پشت شیشه كه قدمت آنها به دوران زندیه بازمی گردد تا نقاشی های قهوه خانه ای كه برگرفته از حماسه و رزم بود و تا امروز كه نقاشان مدرن با سبک های جدید، دنباله روی پیشینیان خود برای ثبت واقعه عاشورا هستند.
از استادان قدیمی و مطرح در هنر نقاشی که به عاشورا پرداخته می توان از استاد محمد مدبر نام برد. از جمله آثار وی می توان به مصیبت کربلا، گودال قتلگاه، عزیمت حضرت مسلم به کوفه و... اشاره کرد.
هنرمندان زیادی در سال های بعد از انقلاب آثاری در این زمینه خلق کردند.

اگر بخواهیم به جدیدترین آثار در زمینه نقاشی عاشورایی اشاره کنیم دو نمایشگاه از آثار عبدالحمید قدیریان و حسن روح الامین از اتفاقات خوبی بود که امسال در دهه اول محرم در خانه هنرمندان برگزار شد و هر یک از این دو هنرمند از منظری روایتگر عاشورا بودند.
قدیریان که عنوان " آسمان حسین" را برای آثارش انتخاب کرده می گوید: "برای پرداختن به موضوع عاشورا تلاش کردم تا نگاه جدیدی داشته باشم؛ هنگام کار روی این مجموعه بیش از هرچیز این کلام حضرت زینب (سلام الله علیه و آله ) را مد نظر داشتم که: "در عاشورا هیچ ندیدم به جز زیبایی". به نظر من این جمله رمز فهم پیام عاشوراست و من نیز در نقاشی َهایم از همین منظر به عاشورا نگاه کردم."
روح الامین نیز درباره آثارش می گوید: "من در زمان انجام همه کارها روضه مرتبطش را گوش می دادم. قطعا در زمان کشیدن این نقاشی ها احوالات خاصی داشتم که خب بسیار شخصی است و اصلا دلم نمی خواهد کسی درباره اش بپرسد یا اینکه خودم بخواهم برای کسی تعریف کنم. اما مگر می شود من موضوعی این قدر ارزشمند را برای کارکردن انتخاب کنم اما رویش ریز نشوم و با ذره ذره اش خرد نشوم. شما اگر کاری را نفهمی و مصنوعی انجام بدهی کاملا پیداست."

عاشورا به روایت تلویزیون

تلویزیون معمولا در مناسبت ها روال برنامه هایش را تغییر می دهد که این تغییر در یک نگاه سی ساله از بعد از انقلاب اسلامی تا به الان در موارد محدودی موفق بوده است.
تلویزیون در سال های گذشته مجموعه های زیادی همچون شب دهم، بانو، آخرین دعوت، سفر سبز، معصومیت از دست رفته، دو طفلان مسلم، پریدخت، خون بها و... را در ماه محرم پخش کرده که در اکثر موارد ارتباط مستقیمی با عاشورا نداشته و بیشتر به حواشی این واقعه اشاره شده است.
در مورد برنامه های ترکیبی و گفتگو محور هم چند سالی است که شاهد ایده ای نو و جذاب نیستیم. در واقع روند برنامه های تلویزیون در این ایام خلاصه شده در چند طرح ثابت و تکراری که هر سال پخش می شود. پخش سخنرانی و مداحی های ضبط شده از مجالس عزاداری، پخش مستقیم مراسم عزاداری در شهرهای مختلف و... . البته وجود این نوع برنامه ها بد نیست اما اینکه روند تمام شبکه ها پیروی از این روش شود نه تنها جذابیتی ندارد بلکه مخاطب را به مرور از رسانه دور می کند.
تا به اینجا ماندگار ترین سریالی که مرتبط با عاشورا ساخته شده مجموعه 40 قسمتی مختار نامه به کارگردانی داود میرباقری است که آن هم خیلی جدی به اصل ماجرا ورود نمی کند. بعد از پایان سریال چندین فیلم تلویزیونی تهیه شد و تا الان هر سال محرم یکی از برنامه های اصلی شبکه های سیما است تا جاییکه امسال در مواقعی سه تا چهار شبکه همزمان در حال پخش این سریال به شکل های مختلف بودند که این نشان از دست خالی تلویزیون برای این ایام دارد.
در واقع تلویزیون به جهت محتوایی توجه چندانی به تولیداتش ندارد و گاها تحریفاتی در عاشورا در برنامه های تلویزیون دیده می شود؛ چه در زمینه تولید سریال و برنامه های ترکیبی و چه در زمینه نظارت بر برنامه ها؛ به عنوان نمونه متاسفانه هر سال روز تاسوعا گویندگان تلویزیون این روز را به عنوان روز شهادت حضرت عباس علیه السلام تسلیت می گوید و ظاهرا هیچ ناظری نیست تا این اشتباه را تذکر دهد که هر سال تکرار نشود!

عاشورا به روایت سینما

سینما در طول این سال ها پر فراز و نشیب ترین رسانه برای پرداختن به عاشورا بوده است؛ جلب رضایت مراجع، کمبود منابع مالی با توجه به هزینه بالای کارهای تاریخی، رضایت گروه های مختلف و... از مشکلاتی است که در طول این سال ها مانع از ساخت یک اثر قوی درباره عاشورا شده است.
اولین فیلمی که ساخته شد سفیر به کارگردانی فریبرز صالح در سال 61 بود؛ داستان درباره قیس بن مسهر بود که در حین بردن نامه ای از امام حسین علیه السلام به کوفه توسط سربازان ابن زیاد دستگیر می شد...
 بعد از آن روز واقعه در سال 73 به کارگردانی شهرام اسدی ساخته شد که داستان در مورد عبدالله جوانی مسیحی بود که تازه به اسلام روی آورده بود؛ وی در جریان عروسی با راحله ندایی می شنود که او را به یاری فرا می خواند، عبدالله به سمت کربلا می تازد و هنگامی به آنجا می رسد که «حقیقت» را بر سر نیزه می بیند... . روز واقعه بعد ها بارها از تلویزیون پخش شد.
تقریبا بعد از یک وقفه 20  ساله فیلم رستاخیز به کارگردانی احمدرضا درویش امسال آماده اکران شد؛ فیلمی که حدود 6 سال ساختش طول کشید و با وجود دریافت پروانه نمایش به دلیل اعتراض ها سهمش از اکران عمومی تنها یک روز بود و خیلی زود متوقف شد.
به تازگی هم ثارالله که قبل تر با عنوان سریال امام حسین علیه السلام قرار بود ساخته شود در مراحل پیش تولید است اما به دلیل نبود منابع مالی همچنان متوقف مانده است.
با توجه به اهمیت واقعه کربلا و امکان استفاده از سینما به عنوان یک رسانه پر قدرت و اثر گذار، به دلیل مشکلاتی که اشاره شد به رغم تلاش هایی که شده هنوز این امکان فراهم نشده تا اثری شایسته با حمایت های لازم به این واقعه بپردازد.

عاشورا به روایت آثار نوشتاری

شاید بشود گفت آثار مکتوب عاشورایی مانند نقاشی نسبت به سینما تلویزیون از فضای بهتری برای ارائه بهره مند بودند؛ در طول این سال ها آثار زیادی در مورد عاشورا منتشر شده است؛ علاوه بر مسلمانان و نویسندگان ایرانی افراد زیادی در رابطه با قیام امام حسین علیه السلام دست به قلم شدند که آنتوان بارای مسیحی با دو کتاب  «حسین در اندیشه مسیحیت» و «زینب: فریاد دردمند» از  شناخته ترین های این عرصه است.

سید مهدی شجاعی با آفتاب در حجاب، سقای آب و ادب، کرشمه خسروانی، پدر عشق و پسر از فعالان عرصه رمان های عاشورایی است و از دیگر نمونه های مرتبط موفق می توان از نامیرا نوشته صادق کرمیار نام برد.
حماسه حسینی اثر شهید مطهری، خصائص الحسینیه تالیف مرحوم شوشتری، فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه السلام  تالیف علی مویدی، طوفان واژه ها اشعار سید حمید رضا برقعی و....نیز نمونه هایی از آثار نوشته شده در مورد عاشورا در حوزه های مختلف است.

عاشورا به روایت شبکه های اجتماعی

اما قدرت شبکه های اجتماعی در بین سایر رسانه ها قابل انکار نیست. در ایام خاص چه مناسبت های مذهبی مانند محرم، ماه رمضان و... .یا مناسبت های ملی مانند نوروز و... حجم بالایی از عکس و ویدئو و متن در این شبکه ها منتشر می شود.
با شروع محرم محتوای زیادی در این فضا منتشر شد، به ویژه در تلگرام کانال های متعددی با عناوین مختلف راه اندازی شد؛ آمادگی برای اربعین 94، روزشمار برای همراهی با کاروان امام حسین علیه السلام، بخش هایی از مداحی و سخنرانی هیئت های مختلف و.... از نمونه های مطالب عاشورایی شبکه های اجتماعی است. البته در کنار این مطالب کم نبودند پیام هایی که چه به زبان طنز و چه ایجاد شبهه پیام عاشورا را از مسیر اصلی منحرف می کردند. (پرداختن به شبکه های اجتماعی نیاز به مطلبی جداگانه دارد که در مطالب بعدی مفصل تر به آن می پردازیم.)

با یک مرور مختصر در آثار تولید شده درباره واقعه عاشورا، درست است که همه آثار بدون کاستی و خطا نیست اما همین پرداخت زیاد در آثار مختلف نشان از توجه و اهمیتی است که در مورد عاشورا وجود دارد. علاوه بر این در یکی دو سال اخیر همراهی مردم در شبکه های اجتماعی اهمیت این موضوع در بین عامه مردم را هم نشان می دهد. محتوای زیاد همانطور که می تواند در آگاهی بخشی نقش داشته باشد اگر بدون نظارت باشد آسیب های جدی ای در زمینه تحریف عاشورا به دنبال دارد؛ با وجود فضایی که به سبب شبکه های اجتماعی در اختیار همه وجود دارد این نگرانی بیشتر می شود.
شاید بهتر باشد تا سایر رسانه ها در کنار شبکه های اجتماعی فضایی را فراهم کنند تا پیام واقعه عاشورا به درستی و به دور از غرض ورزی ها به گوش نسل های بعد برسد.