تكالیف دولت در قبال كاهش استفاده از ماهواره(مصاحبه)

در ماه های گذشته، فعالیت شبکه های ماهواره ای خارج از کشور، آسیب های اجتماعی- فرهنگی آن برای جامعه و راهکارهای مقابله با تاثیرات مخرب آن، از بحث های داغ میان اساتید دانشگاه، دست اندركاران امور فرهنگی و به ویژه مجریان نهادهای عمومی مرتبط بوده است

در ماه های گذشته، فعالیت شبکه های ماهواره ای خارج از کشور، آسیب های اجتماعی- فرهنگی آن برای جامعه و راهکارهای مقابله با تاثیرات مخرب آن، از بحث های داغ میان اساتید دانشگاه، دست اندركاران امور فرهنگی و به ویژه مجریان نهادهای عمومی مرتبط بوده است. به نظر می رسد جنگ نرم رسانه ای ضد جامعه ایرانی در ظاهر و محتوا گسترده تر شده و ابعاد بسیار وسیعی پیدا کرده است. شبکه های کمتر سیاسی جدید بیشتر به مسائل فرهنگی - اجتماعی تمرکز کرده و خانواده و روابط انسانی را به عنوان بزرگ ترین سرمایه جامعه هدف در خطر قرار داده اند. در گفت وگو با دكتر «امیرمسعود مظاهری سیجانی» مدرس دانشگاه های علوم قضایی و امام صادق(علیه السلام) به بررسی سیاست های حقوقی و قانونی مربوط به ماهواره پرداختیم.

- آیا ماهواره دارای کارکردهای ضداجتماعی علیه جامعه است؟

ماهواره را نمی توان به عنوان یک کل، قضاوت کرد. ممکن است بعضی از برنامه های آن مفید و بعضی دیگر غیرمفید یا حتی مضر باشد، اما پاسخ به این پرسش که آیا در جامعه ایران، آثار مثبت آن بیشتر بوده است یا آثار منفی، به یک پژوهش علمی نیاز دارد.
به عنوان یک فرضیه، مایلم بگویم نوعا برنامه های اجتماعی و فیلم های داستانی که در شبکه های خارج از ایران تهیه می شوند، با الگوهای اجتماعی جامعه ما سازگاری و سنخیت ندارند و از نظام ارزشی جامعه دیگری تبعیت می کنند که چه بسا در جامعه ما ضداجتماعی تلقی شوند.

مهم ترین و بارزترین جلوه های تضاد فرهنگی در تولیدات این شبکه ها، در کیفیت و نحوه روابط انسانی و نهاد خانواده است که نگاه ایرانی و غربی (دست کم در روایت هایی که از طریق برنامه های ماهواره ای ارائه می شود) در این زمینه کاملا متعارض اند. در عین حال، وانمود می شود که آن سبک از زندگی، مدرن، صحیح و مطلوب است و نگاه مقید به رعایت ضوابط ایرانی در روابط، متمدنانه نیست! بنابراین، این تقابل به شکل گیری تعارضی در ذهن مخاطبان این قبیل شبکه ها منتهی می شود که لاجرم به تنش در روابط شخص با محیط و جامعه می انجامد و می توان از آن با عبارت «کارکرد ضداجتماعی» یاد کرد.

- آیا قوانین می توانند ماهواره را در عمل نفی کنند؟ قوانین چگونه می توانند به مقابله با آسیب های ماهواره بپردازند؟

امروزه پیشرفت های فناوری بسیار وسیع و كارآمد شده و واقعیت این است که از طریق قانون جزایی نمی توان با پیشرفت های فناوری مبارزه کرد. شاید جالب باشد بدانید روزی در مملکت ما، استفاده از رادیو ممنوع بود و داشتن آن برای افراد فاقد مجوز خاص، جرم محسوب می شد، چرا که مخالفان حکومت پهلوی اول، پیام های خود را با استفاده از رادیو منتشر می کردند. اما امروزه رادیو رسانه ای بسیار فراگیر است و حتی تصور اینکه روزی چنین منعی در مقررات اعمال می شده است، شگفت انگیز به نظر می رسد. ما 2 دهه قبل، جرم انگاری نگهداری و استفاده از ویدئو را نیز تجربه کردیم که با برخوردهای تنبیهی و سلبی رو به رو شدیم، تلاش می شد با آن مبارزه صورت گیرد؛ اما نهایتا شورای عالی انقلاب فرهنگی با مصوبه 285 در تاریخ 9 تیرماه 1371 تصمیم به آزادسازی تدریجی استفاده از دستگاه ویدئو گرفت. همچنین درسال 1373 قانونی تحت عنوان«ممنوعیت بكارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره» تصویب شد كه ورود، توزیع و استفاده از این تجهیزات را ممنوع و استفاده كننده و توزیع كننده را مجازات نقدی می كند. با این وجود فناوری دریافت برنامه های ماهواره ای به جایی رسیده است كه نمی توان با آن مبارزه فیزیکی کرد یا ابزار های نوین دیگر که امثال آن را در فضای مجازی مشاهده می کنیم، جایگزین ماهواره شوند و دیگر امکان مقابله با  استفاده كنندگان این پدیده با روش های جزایی وجود ندارد. بنابراین، به نظر می رسد به جای استفاده از ابزار كیفری، باید به رشد و پرورش فرهنگ ایرانی و فرهنگ عظیم دین اسلام كمك كرد تا آسیب های ماهواره كمتر در جامعه اسلامی - ایرانی ما آثار مخرب داشته باشد و البته از نهادهای فرهنگی ذی ربط نیز خواسته شود به وظایف قانونی خود طبق ماده 4 این قانون عمل كنند. چرا كه دولت طبق قانون، وظایف فرهنگی متعددی دارد و باید به حقوق فرهنگی مردم پاسخ بدهد.

- پیشگیری رشد مدار در مقابل ماهواره چگونه می تواند موجب کاهش آسیب شود؟ سایر روش های پیشگیری چقدر کارآمد هستند؟

من اساسا با استفاده گسترده از کیفر برای مبارزه با پدیده های ضداجتماعی موافق نیستم. مجازات باید در صورت ضرورت و به عنوان آخرین چاره اعمال شود. وقتی جرم انگاری به طور صحیح صورت گیرد، خود جامعه به رعایت آن احساس تقید می کند و به سرزنش قانون شکنان در آن زمینه برمی خیزد. اگر اکثریت مردم قانون جزایی را محترم ندارند، یعنی شیوه و نگاه جرم انگاری درست نبوده و آن مجازات موجه نیست. تنبیه ابزار مناسبی برای پرورش نیست.

دولت (در معنای اعم) وظایفی بسیار مهم تر از مجازات کردن دارد. رفع معضل فرهنگی و اجتماعی محتاج فعالیت فرهنگی و اجتماعی است، نه استفاده نابجا از ابزار کیفری. ضمن تصدیق این واقعیت که برنامه های ماهواره ای ابزار جنگ نرم و شبیخون فرهنگی است و امروزه خط مقدم دشمن پشت بام منازل مردم شده است، اما اعتقاد دارم جامعه ای که آموزش و پرورش توانمند و همچنین معلمانی با انگیزه، علاقه مند و آموزش دیده داشته باشد می تواند فرهنگ ملی و دینی ما را به خوبی به آینده سازان جامعه منتقل کند و نظام اقتصادی آن نیز منسجم تر سامان یابد و بیکاری و مشکلات معیشتی مردمش مرتفع شود، متولیان فرهنگی اش نیز خوراک های فرهنگی مورد پسند همه جوانان را تهیه و ارائه کنند و سرگرمی هایی بهتر از پرداختن به ماهواره ارائه شود، یقینا از برنامه های شبیخون گونه ماهواره ای آسیب های بسیار کمتری می بیند، چرا که در این صورت، مخاطبان این قبیل برنامه ها آن قدر برای خود عزت و اعتبار و هویت قائل خواهند بود که به جای اینکه از بی قیدی فرهنگ بیگانه تمجید و تقلید کنند، این ویژگی های سخیف موجب تاسف ایشان شود و خودشان الگویی کارآمد برای دیگران ارائه می کنند. این سؤال مطرح است که آیا کشورهای پیشرفته و قدرتمندی که خود فرهنگ ملی متمایز از الگوی مورد تبلیغ در ماهواره ها دارند، به اندازه ما از برنامه های مبتذل ماهواره ای آسیب دیده اند یا نگران آن آسیب ها هستند؟ باید واقع بینانه و به دور از شعارزدگی، دردهای جامعه را شناخت و به درمان آن از راهی منطقی و درست، اهتمام ورزید.

- به عنوان یک جرم شناس، چه مشی ای را در مقابل ماهواره به خانواده ها پیشنهاد می کنید؟

حالت مطلوب آن است که خانواده ها سراغ برنامه های ماهواره ای نروند، چرا که هم اکنون جرم و مستوجب مجازات است. اما اگر به هر علت برنامه های معینی را که ممکن است سودمند و مناسب سن نوجوانان و جوانان خانواده است، شناسایی کنند و با مدیریت و نظارت پدر و مادر، همان برنامه ها به صورت زمان بندی شده تماشا شود. با این حال، تاکید می کنم خانواده ها باید تلاش کنند پیوندهای درونی خود را مستحکم و با صمیمیت و دوستی حفاظت کنند و با داشتن برنامه هایی گروهی که موجب همنوایی خانواده می شود، از جمله کار، تفریح، مطالعه و ورزش دسته جمعی، اوقات فراغت خود را به شکل مناسبی پر کنند تا عملا برای پرداختن به برنامه های ماهواره ای فرصتی باقی نماند. این برنامه ها باید شامل همه اعضای خانواده شود، چون متاسفانه مشاهدات بنده نشان می دهد فقط جوانان و نوجوانان خانواده قربانی این شبیخون نیستند، بلکه متاسفانه مردان و زنان نیز از این آسیب ها مصون نمی مانند.