عصر دوم رسانه ها

مفهوم عصر دوم رسانه ها، در خلال دهه ۱۹۸۰، جایگاهی به دست آورده بود که با «جامعه رسانه ای ساده»، متفاوت بود. برای تدوین تمایز عصر اول و دوم رسانه ها، می توان به قدرت گسترده اینترنت در ابتدای دهه ۱۹۹۰ میلادی اشاره کرد.
در تعریف عصر دوم رسانه ها ویژگی های زیادی نام برده می شود؛ جان ون دایک، ظرفیت های ارتباطی رسانه های جدید را در مقایسه با سایر اشکال ارتباطی در این موارد ذکر می کند: 1. سرعت، 2. دامنه دسترسی، 3. ظرفیت ذخیره، 4. دقت، 5. گزینش گری، 6. تعامل، 7. غنای تحریک، 8.  پیچیدگی، 9. حفاظت از حریم خصوصی.
از نگاه جان تامسپون تحول و توسعه رسانه های ارتباطی، ترکیب و سرشت زندگی اجتماعی را تغییر شکل داده و اشکال جدیدی از عمل و تعامل را به وجود آورده است که دیگر وابسته به الزام سهیم بودن مخاطب در مکان مشترک نیست.
اگر تحول رسانه های ارتباطی را از نخستین اشکال آن یعنی چاپ در نظر بگیریم تا رسانه های الکترونیکی که امروزه به سرعت زیادی رواج پیدا کردند همه اینها به شکلی با ظهور و تحول جوامع مدرن همراه بوده است. در دوره های تاریخی مختلف تحول رسانه های ارتباطی به شیوه های مختلفی با شماری از تغییرات و فرآیندها همراه بوده که به مرور این فرآیندها در کنار هم مدرنیته را رقم زدند. در واقع تحول رسانه ها و مفهوم مدرنیته با هم در ارتباط هستند و برای درک ماهیت مدرنیته باید به نقش محوری تحول رسانه های ارتباطی و تأثیر آن ها توجه داشت.
 استفاده از رسانه های ارتباطی شامل آفرینش انواع جدید روابط اجتماعی و راه های تازه رابطه خود با دیگران است و افراد هنگام استفاده از رسانه های ارتباطی، وارد اشکال تعاملی ای می شوند که از جنبه های خاص، با نوع تعامل رودر رو که خصیصه بیشتر برخوردهای زندگی روزمره است، تفاوت دارد و افراد قادر به کنش برای دیگرانی هستند که از نظر فیزیکی غایبند، یا در واکنش به دیگرانی عمل می کنند که در محله های دور واقع شده اند.
 استفاده از رسانه های ارتباطی، سازمان های مکانی و زمانی زندگی اجتماعی را به طریقی بنیادین، دگرگون کرده است و اشکال تازه ای از عمل و تعامل و شیوه های جدید از اعمال قدرت می آفریند که دیگر پیوندی با سهیم شدن در یک محل مشترک را ندارد. تحول رسانه های ارتباطی، قدرت را نه تنها به شیوه های جدید اجرا نموده، آن را در مقیاسی بی سابقه نیز مرئی کرده است.

ویژگی هایی برای عصر دوم رسانه ها
رسانه ها در هر زمانی ویژگی های مختص به خودشان را داشتند که مخاطب در فرآیند استفاده به نوعی با کارکردها و ویژگی های آن رسانه همراه می شود و این تغییر ماهیت در قابلیت ها و کارکرد های رسانه، مخاطب را در هر دوره ای با تعامل و ارتباطی متفاوت مواجه می کند.
نظریه پردازان زیادی سیر تاریخی رسانه ها را در تقسیم بندی های مختلف ذکر کردند که کم و بیش نزدیک به هم است؛ از مطرح ترین تقسیم بندی ها نظریه مارشال مک لوهان است که از سه دوره 1. کهکشان شفاهی یا تمدن باستانی 2. عصر تمدن بصری یا کهکشان گوتنبرگ 3. عصر کهکشان مارکونی یا تمدن الکترونیک نام می برد و در آخر دهکده جهانی را عنوان می کند.
اگر رسانه های ارتباطی عصر دوم رسانه ها را نگاه کنیم در نگاه اول این نکته که این رسانه ها به سمت الکترونیکی شدن رفته اند به راحتی ملموس است و این همان اتفاقی است که به دنبالش جامعه اطلاعاتی و جامعه شبکه ای به وجود می آید. در رسانه های جدید مخاطب به شکلی کاملا فعال در فرآیند ارتباط نقش دارد. در جمع بندی ویژگی هایی که برای رسانه های جدید عنوان می شود چند نکته وجود دارد:
1. تعاملی بودن از بارزترین ویژگی ها محسوب می شود و شاید به توان گفت یکی از اصلی ترین عوامل در استفاده از رسانه های جدید همین تعاملی بودن است که به دلیل اینکه امکان پاسخگویی و یا نوآوری و خلاقیت به وسیله کاربر برای عرضه دیدگاه‌ هایش به منبع یا فرستنده را فراهم می کند احساس رضایت و خوشایندی را برای فرد به دنبال می آورد.
2. در رسانه های جدید حضور اجتماعی دیگر تنها ملزم به در جمع بودن به شکل فیزیکی نیست. با استفاده از رسانه‌ های جدید امکان ارتباط مجازی با دیگران ایجاد می‌شود بدون اینکه شناختی وجود داشته و یا حتی برنامه ای از قبل تعیین شده برای این ارتباط در نظر گرفته شده باشد.

3. هر کاربر در استفاده از رسانه های جدید به نوعی احساس استقلال (خودمختاری) دارد که به فراخور آن می تواند بر محتوا، منبع و فرآیند ارتباط تأثیر بگذارد و کاملا مستقل عمل کند.
 4. جنبه سرگرمی و تفریح در رسانه های جدید به شکل چشم گیری وجود دارد و عده ای از کاربران را ساعت ها به خود مشغول می کند و هر اندازه بخواهند می توانند در این فضا تنها از جنبه سرگرمی مشغول باشند.
هویتی که رسانه های جدید می سازند
فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی موجب می شود تا اجتماعات و هویت های جدیدی شکل بگیرد، هویتی که بیش از هر چیز تحت تأثیر ارتباطات الکترونیکی است. هر چه جلوتر می رویم شکل گیری این هویت جدید بیشتر با فضای مجازی همراه می شود و در حال حاضر می توان گفت بخش عمده ای از هویت کاربران شبکه های اجتماعی در فضای مجازی شکل می گیرد.
مارک پاستر در «عصر دوم رسانه ها» تاکید می کند در دوره جدید که اینترنت و ارتباطات الکترونیک در جامعه سیطره دارد، این داده ها و اطلاعات و یا به عبارت دقیق کلمه، این اجتماعات مجازی هستند که هویت افراد را می سازند.
وسایل نوین اطلاعاتی و ارتباطی در اثر تغییراتی که در برداشت های بشر امروزی به وجود می آورند، هویت ها را در وضعیت کاملا تازه ای قرار می دهند که متفاوت و حتی مغایر با گذشته است. هویت در اجتماعات مجازی و جامعه اطلاعاتی در مسیر فراملیتی شدن حرکت می کند. در واقع ارتباطی که با اتکا به وسایل ارتباطی و اطلاعاتی جدید شکل می گیرد، چشم اندازی متفاوت از فهم و درک را در ذهن افراد آشکار می کند و در ارتباط کلامی و رفتارهای مختلف خودش را نشان می دهد.
جامعه اطلاعاتی هویت کاربران خود را منعطف تر می کند و با حجم بالایی از اطلاعات که در دسترس کاربر قرار می گیرد به حدی ذهن مخاطب را درگیر می کند که گاهی اوقات در انبوه اخبار اطلاعات گم می شود و به سختی می تواند به یک جمع بندی و تشخیص درست برسد.
درست است که در حال حاضر ارتباطات واقعی افراد مانند گذشته نیست و اگر قبل تر همسایه و دوست و آشنا در ارتباط حضوری بیشترین سهم را داشتند اما امروز با وجود فضای مجازی ارتباطات بیشتر شکل مجازی به خود گرفته و خیلی محدود در زمان و مکان مشخص نیست. چه بسا جوانی در ایران با جوانی در دورترین کشور اروپایی به واسطه یک فهم یا باور مشترک در تعامل و ارتباط نزدیک باشد در حالیکه با جوانان نزدیک به خودش این ارتباط را ندارد. در اینجا در کنار آن هویت ساخته شده ای که رسانه ها در جامعه اطلاعاتی شکل می دهند هویت ملی افراد هم مد نظر است که در یک ارتباط فراملی شکل جدیدی به خود می گیرد.
حالا بیشتر از گذشته زندگی ما با رسانه‌ ها عجین شده و بیش از آنکه خودمان به آن بیاندیشیم،‌ تحت تأثیرشان قرار گرفته ایم. رسانه ها در حال حاضر عضوی جدا نشدنی از زندگی امروز ما هستند که خواسته یا ناخواسته با اتفاقات زندگی ما گره خورده اند. جدای از فعالین رسانه ای اکثر ما در رسانه ای به نام شبکه های اجتماعی عضو هستیم که در شکل دهی هویت ما نقش دارد و بخشی از سود و ضرر احتمالی در این حضور توسط خودمان رقم می خورد.

منابع: رسانه‌ ها و مدرنیته، نظریه اجتماعی رسانه ها/ جان. ب. تامپسون/ ترجمه : مسعود اوحدی
نظریه‌های رسانه،‌ اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی/ سید محمد مهدی زاده

مطالب مرتبط:
آثار تدریجی و دراز مدت رسانه ها
نقش تأثیر گذار رسانه در تمام دوره ها