تبیان، دستیار زندگی
با توجه به این که ایشان در میان مردم ظهور ندارند، زمینه غفلت از وجودشان فراهم است. بنابراین می توان با یادآوری و یاد کردن از ایشان به زبان و همچنین توجه قلبی به حضرت و اطاعت از فرامین ایشان در عمل، از عصر غیبت ایشان غفلت زدایی کنیم
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

راه نجات بشر از سراشیبیِ "غفلت" در عصر غیبت

غفلت

یکی از پیامد های غیبت طولانی امام معصوم(علیه السلام) برای مردم «غفلت» است. خداوند در برخی از آیات قرآن درباره رابطه طولانی شدن غیبت حجت الهی و غفلت مردم سخن می گوید. در آیه 86 سوره طه درباره طولانی شدن غیبت حضرت موسی(علیه السلام) می فرماید:
«فَرَجَعَ مُوسى‏ إِلى‏ قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً قالَ یا قَوْمِ أَ لَمْ یَعِدْكُمْ رَبُّكُمْ وَعْداً حَسَناً أَ فَطالَ عَلَیْكُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدْتُمْ أَنْ یَحِلَّ عَلَیْكُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَخْلَفْتُمْ مَوْعِدی»؛
پس موسى خشمگین و اندوهناك به سوى قوم خود برگشت [و] گفت: «اى قوم من، آیا پروردگارتان به شما وعده نیكو نداد؟ آیا این مدت بر شما طولانى مى‏نمود، یا خواستید خشمى از پروردگارتان بر شما فرود آید كه با وعده من مخالفت كردید؟»
حضرت موسی(علیه السلام) وقتی از غیبت چهل روزه خویش به سوی قومش بازگشت و وقتی با صحنه زننده گوساله پرستی آنان مواجه شد، مضمون سخنش با قومش چنین بود:
گیرم مدت وعده بازگشت من از سى روز به چهل روز تمدید شد، این زمانى طولانى نیست، آیا شما نباید در این مدت كوتاه خودتان را حفظ كنید؟ حتى اگر سال ها من از شما دور بمانم آئین خدا را كه به شما تعلیم داده‏ام و معجزاتى را كه با چشم خود مشاهده كرده‏اید باید بر شما حاكم باشد. 1
همچنین خداوند در آیه 16 سوره حدید می فرماید:
«أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا یَكُونُوا كَالَّذینَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ كَثیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ»؛
آیا براى كسانى كه ایمان آورده‏اند هنگام آن نرسیده كه دل هایشان به یاد خدا و آن حقیقتى كه نازل شده نرم [و فروتن‏] گردد و مانند كسانى نباشند كه از پیش بدانها كتاب داده شد و [عمر و] انتظار بر آنان به درازا كشید، و دل هایشان سخت گردید و بسیارى از آنها فاسق بودند؟
در کتاب "کمال الدین و تمام النعمة" آمده است که این آیه درباره حضرت قائم(علیه السلام) نازل شده است . 2بنابراین این آیه به شیعیان هشدار می‌دهد که مانند امم گذشته نباشید که به ایشان کتاب آسمانی داده شد و چون میان آن‌ها و پیامبران فاصله افتاد و عمر‌های طولانی کردند و تنعم و راحتی یافتند و به آرزوهای دراز گرفتار شدند، دچار غفلت گشتند. همان غفلتی که نتیجه آن قساوت دل است و همان قساوت قلبی که ثمره‌اش فسق و گناه است. شیعیان هم آن گونه نباشند که چون زمان غیبت حضرت مهدی(علیه السلام) طولانی شد، به غفلت گرفتار شوند و یا این که به فسق و گناه بیفتند.

روش شیطان برای دور کردن انسان از ذکر و قرار دادن او در فضای غفلت، زینت دادن دنیا و مظاهر آن در نظر انسان و تبدیل ارزش به ضد ارزش است. چنان چه سامری نیز در داستان غیبت حضرت موسی (علیه السلام) گوساله ای را زینت بخشید و قومی را از ذکر الهی غافل ساخت

ذکر و غفلت

بنابراین یکی از آفت های دوران غیبت برای مردم غفلت است. غفلت بر اساس آیات قرآن عوامل مختلفی دارد. مثلا در داستان حضرت موسی(علیه السلام) سامری زمینه غفلت قومش را فراهم کرد. در قرآن کریم، از‌ شیطان، اولاد، اموال، تجارت و تمتع بیش از حد از متاع دنیا به عنوان ‌"عوامل غفلت و مـوانع ذکر" سخن‌ به میان آمده است.3
"ذکر" نیز که در آیه 16 سوره حدید به صورت "ذکر الله" به آن سفارش شده است، در قرآن به معانی مختلفی به کار رفته است. گاهی به معنای یادآوری، یاد کردن و بیان کردن است 4 و گاهی معنای اصطلاحی دارد و مقصود از آن نماز و قرآن و دعا و ... است. بنابراین یکی از راه های دور ماندن از آفت غفلت در دوران غیبت کبری حضرت مهدی(علیه السلام) پناه بردن به "ذکر" است. آن چه در این نوشتار مورد نظر است هم "ذکر الله" است و هم ذکر امام غایب از نظر، که خود نوعی  ذکر الله است.

شیطان، غفلت

تکاپوی شیطان در عصر غیبت

در میان همه عواملی که موجبات غفلت را فراهم می کنند، در مورد "شیطان" بیشتر هشدار داده اند. خداوند در آیه 19 سوره مجادله می فرماید:
«اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ أُولئِكَ حِزْبُ الشَّیْطانِ أَلا إِنَّ حِزْبَ الشَّیْطانِ هُمُ الْخاسِرُون»؛‏
شیطان بر آنان چیره شده و خدا را از یادشان برده است آنان حزب شیطانند. آگاه باش كه حزب شیطان همان زیانكارانند.
همچنین در این باره در روایات آمده است:
اگر شیطان با شما دشمن می باشد پس چرا از آن غفلت می كنید، و اگر مرگ حق است پس چرا خوشحالى مى‏نمایید.5
هرگز‌ گروهی برای ذکر خدا به دور هم‌ ننشستند جـز آنـکه ابلیس، شیطانی‌ را‌ به سویشان برمی‌انگیزد تا سخنانشان را (که‌ ذکر‌ خدا بود) قطع نماید. ‏6
ویژگی مهم شیطان آن است که از تمام عوامل دیگر غفلت برای تسلط بر انسان استفاده می کند و از طریق هواهای نفسانی وارد می شود. شیطان ابتدا چشم دل و فطرت انسان را می بندد و با زینت بخشیدن دنیا و مظاهر آن، زیبایی های فطری را بی ارزش جلوه می دهد. در واقع لذّت نفس، ‌‌چشم‌ را کور می‌کند و چون همه چیز از چشم نفس دیده می‌شود، حـتی‌ بـدترین‌ زشتی‌ها‌ زیبا می‌نماید.7 عبارت «زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ» در چند مورد از آیات قرآن آمده است. بنابراین روش شیطان برای دور کردن انسان از ذکر و قرار دادن او در فضای غفلت، زینت دادن دنیا و مظاهر آن در نظر انسان و تبدیل ارزش به ضد ارزش است. چنان چه سامری نیز در داستان غیبت حضرت موسی(علیه السلام) گوساله ای را زینت بخشید و قومی را از ذکر الهی غافل ساخت.

با توجه به این که ایشان در میان مردم ظهور ندارند، زمینه غفلت از وجودشان فراهم است. بنابراین می توان با یادآوری و یاد کردن از ایشان به زبان و همچنین توجه قلبی به حضرت و اطاعت از فرامین ایشان در عمل، از عصر غیبت ایشان غفلت زدایی کنیم

نکته دیگر آن که سبک زندگی انسان امروز که از هر جهت تحت تأثیر فرهنگ غربی قرار دارد، زمینه تسلط هر چه بیشتر شیطان را فراهم می کند. به عبارت دیگر در این عصر زمینه غفلت از ذکر الهی به تمامی فراهم است. یکی از صاحب نظران در این زمینه می گوید:
«غافلیم از اینکه پیرامون هر یک از ما مجاری یی وجود دارد که اگر باز شود شیطان و جنود شیطان از آن مجاری بر ما مسلط می شوند و غافلیم از اینکه گناهان قبل از اینکه به صحنه قیامت کشیده شوند و بخواهند ما را رسوا کنند در این دنیا مجرای تسلط شیطان می شوند، چه مال حرام باشد، خورد و خوراک حرام، چه اعمال حرام باشد، چه غیبت، تکبر، خودرایی، تبرج و تظاهر در اخلاق و حسد هر کدام از اینها نه تنها اثر وضعی و موج دارد و اگر کسی چشم بزرخیش باز باشد اینها را می بیند. هر یک از این مجاری امکانی به وجود می آورند که جنود شیطان وارد شوند و کار خود را می کنند.»8
به عبارت دیگر تمدن نوین با تمام مظاهرش، حجابی را فراهم می کند که انسان از فطرت الهی خویش فاصله بگیرد و او را از ذکر الهی غافل کند.

ذکر امام غایب از نظر

این نکته را هم در نظر بگیریم که در عصر غیبت طولانی حضرت مهدی(علیه السلام) ذکر و یاد امام غایب از نظر نیز نوعی "ذکر الله" است.9 در واقع ذکر و یاد ایشان نیز بایستی به هر سه صورت زبانی، قلبی و عملی در میان شیعیان وجود داشته باشد. با توجه به این که ایشان در میان مردم ظهور ندارند، زمینه غفلت از وجودشان فراهم است. بنابراین می توان با یادآوری و یاد کردن از ایشان به زبان و همچنین توجه قلبی به حضرت و اطاعت از فرامین ایشان در عمل، از عصر غیبت ایشان غفلت زدایی کنیم و امکان معرفت هر چه بیشتر نسبت به امام معصوم(علیه السلام) و زمینه ظهور ایشان را فراهم آوریم.

پی نوشت:

1. تفسیر نمونه، ج13، ص 269
2.  تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 242
3. عوامل غفلت و موانع ذکر، حسن فلاح، درس هایی از مکتب اسلام

4.  ذکر به معنای احضار معنی در نفس و وجود آدمی است. اما ذکر حقیقی از زبان می گذرد، وارد قلب می شود و بر عمل و رفتار انسان تأثیر می گذارد. چنین ذکری نتیجه اش ترک معصیت و در واقع، طاعت پروردگار است. از همین جهت ذکر الهی، در روایات  به عنوان "سید اعمال" معرفی شده است. کافی، ج 2، ص 144، ح 3
5. بحارالانوار، ج 70، ص 157
6.  مَا قَعَدَ قَوْمٌ قَطُّ یَذْكُرُونَ اللَّهَ تَعَالَى إِلَّا بَعَثَ إِلَیْهِمْ إِبْلِیسُ شَیْطَاناً یَقْطَعُ حَدِیثَهُمْ عَلَیْهِم. تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، ج 2، ص 79
7. معماری ذکر و معماری غفلت از منظر قرآن، علاء الدین، مجله کوثر

8. سخنرانی استاد اسماعیل شفیعی سروستانی، برگرفته از سایت شبستان
9. در میان مواردی که به نوعی مصادیق ذکر و یاد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) هستند، می توان به این موارد اشاره کرد:
- تعظیم و ترویج قرآن به خاطر نسبت نزدیکی که با حضرت دارد.
- خواندن ادعیه ای که به نوعی با وجود مبارک حضرت مهدی (علیه السلام) و همچنین با مسئله انتظار مرتبطند.
- توجه به نشانه های ظهور و پرهیز از دور دیدن ظهور حضرت. (به عبارت دیگر نزدیک دیدن ظهور حضرت و در همان حال پرهیز از عجله در این امر و وقت گذاری)
- بزرگداشت شایسته اعیادی که به نوعی با ایشان مرتبطند.

زهره رجب زاده          
کارشناس ارشد علوم حدیث
بخش مهدویت تبیان      
   
مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.