فاطمه علیهاالسلام در خانه و جامعه این گونه بود

در مقاله پیشین به سیره عبادی دختر گرامی پیامبر اسلام، حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام و ارتباط آن بانوی عظیم الشأن با پروردگار متعال اشاره شذ. در این نوشتار به دو بُعد دیگر سبک زندگی آن حضرت پرداخته می شود.

بُعد دوم: ارتباط با خانواده

حضرت صدیقه طاهره علیهاالسلام در خانواده دارای جهات و عناوین مختلفی از جمله، دختر و همسر و مادر بودند. هر عنوان، مسائل و زوایای مخصوص به خود را دارد.

دختری بِسان مادر

ایشان نسبت به پدر خود از همان سنین طفولیت نقش بسزایی داشتند. در آن هنگام که رسول خدا صلی الله علیه و آله مجبور به هجرت به شعب ابی طالب شدند، روزگار خوش و راحتی نداشتند. روزها بسیار گرم و شب ها بسیار سرد بوده، از نظر مواد غذایی هم در محاصره بودند و در تنگنای بسیار شدید قرار داشتند. در طی یک هفته هم همسر ایشان و هم ابوطالب از دنیا رفتند؛ یعنی حامیان پیامبر صلی الله علیه و آله. در نتیجه ایشان تنها مجبور به ادامه راه شدند. در این عرصه بود که ریحانه رسول خدا صلی الله علیه و آله به عنوان مادری مهربان و مشاوری دقیق و پرستاری نمونه در انجام این فرمان الهی به رهبر و پدر خود کمک کردند؛ و در اینجا بود که به ایشان لقب «أم أبیها» را دادند.

بهترین همسر دنیا

در خانه به عنوان همسری نقش ایفا می کنند که حضرت امیر علیه السلام با ورود به منزل می گوید غمها و مشکلاتم با دیدن ایشان از بین می رود.  مشکلاتی از جنس مشکلات امیرالمومنین علیه السلام نه مشکلاتی که معمولا در زندگی هر کسی ایجاد می شود. این نکته بسیار مهم است که همسر چه جلوه و چه جایگاهی از خود را در زندگی بروز می دهد؟ آیا مونس و غمگسار همسر بودن را جزو اهداف خود قرار داده است؟
اوج تعابیر و محبت و گوشه ای از زحمات فراوانی که حضرت زهرا علیهاالسلام برای همسر خود کشیده اند را می توان در جملات پایینی و در وداع امیرالمومنین علیه السلام که با همسر و مونس خود می کند، مشاهده نمود. آن گاه که خطاب به همسر خود می فرمایند:
«آه چقدر جدایی و دوری از تو بر من دشوار خواهد بود! مصیبت پیامبر برایم زنده می شود. از دست دادن تو برای من بسیار سخت و ناگوار است. از این مصیبت به خدای خود پناه می برم و دل به او می سپارم.»

مادری که از خود شروع کرد

خانواده اولین و مهمترین جایگاه را در تربیت کودک دارد، به طوری که بذر سعادت و شقاوت در خانواده پاچیده می شود؛ و این به خاطر پیوند قلبی که میان ارکان خانواده هست ایجاد می شود. رویکردها، جهت گیری ها، انتخاب ها در جامعه و شاکله افراد معمولا در خانواده قالب می گیرد. فرزندان نمایشگر نوع و شیوه تربیتی خانواده می باشند. مهمترین و اصلی ترین بخش آن جنبه های عملی و رفتاری پدر و مادر است. مثلا در جایی امام حسن علیه السلام درس شب زنده داری و حق همسایه نسبت به همسایه را در یک دعای مادر در نماز شب خود تعلیم می بیند.
حضرت زهرا علیهاالسلام برای آمادگی فرزندان در مثل شب قدر در طی روز آنها را می خواباندند و در شب غذای سبک می دادند تا شرایط را برای استفاده بردن از آن شب مهیا کنند.
سبک و روش تربیتی ایشان به طوری نبوده که مسیر صحیح را نشان بدهند و حرکت را از فرزند بخواهند. بلکه ابتدا خود حرکت می کردند و بعد درخواست حرکت از کودکان می کردند. نمونه بارز را خداوند با آیه «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلىَ‏ حُبِّهِ»  بیان فرمودند که پس از یک روز گرسنگی، وقت افطار، در به صدا در می آید و گرسنه بی سرپرستی درخواست طعام می کند، پس از آنکه حضرت علی و فاطمه علیهماالسلام طعامشان را که قرص نانی بود تقدیم آن فقیر می کنند، فرزندان آنها نیز که پرورش یافته چنین پدر و مادری هستند، دیگران را بر خود مقدم می شمارند و قرص نان خود را به فقیر می دهند و این عمل تا سه شب تکرار می شود.
این گونه، الگو راه را برای کودکانمان باید تنظیم کنیم. ابتدا خودمان در راه خیر حرکت کنیم و سپس از کودکان انتظار تبعیت داشته باشیم. اینکه مربیان تربیتی بر این نکته اصرار دارند که «کودکان ما مطابق رفتار ما تعلیم می بینند نه آنچه در ذهن والدین از خوبی ها هست» شاید برگرفته از همین تعالیم باشد.
به حقیقت که این معرفت و این مقام، شایسته الگوبرداری در همه جهات و برای همه انسان ها می باشد.

بُعد سوم: ارتباط با جامعه

یکی از جنبه های خطیر و مهم برای زنان در ارتباط با جامعه تصور می شود. حال این ارتباط چگونه و به چه مقدار باید باشد؟ نگاهی گذرا بر زندگانی و سیره حضرت زهرا علیهاالسلام می تواند در این زمینه به ما کمک شایانی کند.
در یک نگاه کلی، روح و جان حرکات ایشان را باید در دید و نوع نگرش ایشان به خود و خداوند نظاره کرد، و آن هم مقام عبودیت ایشان نسبت به خداوند متعال می باشد. هر جا که فرمان و دستوری از جانب مولا باشد بنده در آن مکان حاضر و مشغول انجام وظیفه است.

روشنگریِ عالمانه

حضرت فاطمه علیهاالسلام یکی از مصادیق «خزّان علم خداوند» هستند که هر کس به مقدار ظرفیتش از این دریای علم بهره مند می شود. این ملازمه در ارتباط با جامعه و مردم نمود دارد.
زنی به خدمت حضرت زهرا علیهاالسلام رسید و عرض کرد: مادر پیر و ناتوانی دارم که در نماز بسیار اشتباه می کند، مرا فرستاده تا از شما بپرسم که چگونه نماز بخواند. آن حضرت فرمود: هر چه می خواهی بپرس. آن زن سوالات خود را مطرح کرد تا به ده سوال رسید و حضرت با روی گشاده جواب داد. زن از زیادی پرسش خود شرمنده شده، گفت: شما را بیش از این زحمت نمی دهم. حضرت فاطمه علیهاالسلام فرمود: باز هم بپرس. آن گاه برای تقویت روحیه وی چنین فرمود: اگر به کسی کاری واگذار کنند، برای مثال از او بخواهد که بار سنگینی را به ارتفاع بلندی حمل کند و در برابر این کار صد هزار دینار به او جایزه بدهند آیا او با توجه به آن پاداش احساس خستگی می کند؟ زن جواب داد: نه. آن حضرت فرمود: من در مقابل هر پرسشی که جواب می گویم از خدا پاداشی به مراتب بیشتر دریافت می کنم و هرگز ملول و خسته نمی شوم. از رسول خدا شنیدم که روز قیامت دانشمندان اسلام در برابر خدا حاضر می شوند و به اندازه علم و تلاش و کوششی که در راه آموزش و هدایت مردم داشته اند از خدای خود پاداش می گیرند.

ایستادگی در برابر انحراف

یکی از مهمترین و حساس ترین حرکتهای اجتماعی حضرت زهرا علیهاالسلام زمانی بود که انحراف را در مسیر اسلام و ولایت مشاهده کردند. ایشان در دامان پیامبر صلی الله علیه و آله و در اوج تنش های سیاسی بزرگ شده بودند و دوران های سخت و طاقت فرسایی را تحت حمایت و تعلیم رسول خدا بودند. لذا با بصیرتی که در طی دوران زندگی کوتاه خود از حوادث و اتفاقات مختلف کسب کرده بودند اقدام به مبارزه با انحراف و عواملش برآمدند. اقداماتی که خود نشانگر درایت و دقت ایشان می باشد. اولین اقدام ایشان بعد از انحراف این بود که به همراه امیرالمومنین علیه السلام و دو فرزند بزرگوارش به مدت چهل شب به در خانه مهاجرین و انصار می رفتند برای بیدار کردن و بصیرت افزایی مردم، نسبت به اعوجاجی که در دین رسول خدا صلی الله علیه و آله مشاهده می کردند.
در برهه ای دیگر زمانی که مسئله انحراف در آیات و کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله پیش آمد، ماجرای فدک بود که با ادعای واهی و ناصحیح نسبت به قول رسول خدا صلی الله علیه و آله می خواستند فدک را تملک کنند. ولی حضرت به مسجد رفتند و در انظار مردم خطبه ای ایراد کردند که مملو از معارف توحیدی و نبوی و قرآنی بود.
مطلب بسیار مهم و نکته کلیدی این بود که موضوعیت با بودنِ در اجتماع نمی باشد بلکه موضوع، انجام وظیفه و اتیان امر الهی است که گاه در مورد فردی ممکن است در ارتباط با جامعه باشد و در دیگری عدم ارتباط با محیط پیرامونی خود.
این نوشتار گوشه ای از سیره و روش دختر گرانقدر پیامبر اسلام در سه عنوان می باشد که قطعا آینه ای تمام نما نخواهد بود. ولی سبب ایجاد انگیزه برای تحقیق و تفحص بیشتر در شیوه ها و روش های بندگی آن حضرت می شود که به توفیق الهی در نهایت باید منجر به تطبیق ما با تعالیم برگرفته از سیره و روش حضرات معصومین علیهم السلام بشود.

پی نوشت:

1 - دیدار مقام معظم رهبری با جوانان، 7 اردیبهشت 77.
 2 - بحارالانوار، ج43، ص60.
3  - کشف الغّمه، ج1، ص191.
 4 - مادرم، فاطمه علیه السلام را دیدم که شب جمعه در محراب خویش به عبادت ایستاده بود و پیوسته در رکوع و سجود بود تا اینکه سپیده صبح بردمید و از او می شنیدم که برای مردان و زنان مومن دعا می کرد و نامشان را بر زبان جاری می ساخت و بر ایشان بسیار دعا می کرد، ولی برای خویش هیچ دعا نمی کرد، من به او گفتم: ای مادر! چرا همان گونه که برای دیگران دعا می کنی، برای خود دعا نمی کنی، فرمود: یا بنیّ! الجّار ثم الدّار؛ ای پسرکم! نخست باید همسایگان را دریافت، آن گاه به خانه پرداخت.
5  -سوره انسان آیه 8.

مطالب مرتبط:

شکوه بندگی در سبک زندگی فاطمی