کسب روزی حلال خیلی سخت شده!
این روزها گذران زندگی و تأمین معاش برای اکثر افراد جامعه سخت شده است؛ گاهی این سختی کار را به جایی می رساند که افرادی بخواهند یک شبه ره صدساله را طی کنند و از هر راهی شده درآمد کسب کنند.
خداوند به شرط تلاش، روزی هرکسی را به مقداری مقدر کرده است. کسب درآمد به شکل حرام مختص این روزها نیست و سابقه در گذشته های دور نیز دارد. درست است که کسب روزی حلال بسیار سخت است اما دین اسلام افراد را از به دست آوردن مال حرام به شدت نهی کرده و همه را به سمت کار و تلاش و زحمت کشیدن برای کسب روزی سوق داده است.
جایگاه کسب روزی حلال
در آموزه‌های دینی به روزی حلال خیلی سفارش شده است. در کلام حضرت امیر (علیه‌السلام) یکی از ویژگی های متقین و پرهیزکاران کسب روزی حلال شمرده شده است.
امام صادق(علیه‌السلام) نیز در کلامی که می خواهند سختی و دشواری کسب روزی حلال را نشان دهند می‌فرمایند: «شمشیر زدن آسان تر از کسب روزی حلال است.»
در روایت دیگری از ایشان آمده است: «کسی که تجارت می کند باید از دین خود شناخت داشته باشد» یعنی افراد باید احکام فقهی خود را بدانند، اگر مسائل دینی را نداند به گناه و حرام می افتند.
نقل شده است که زمانی که علی(علیه‌السلام) حاکم مسلمانان بودند، به بازاریان می فرمودند: «اول مسائل فقهی را یاد بگیرید، بعد تجارت کنید.»
ائمه و پیشوایان ما نیز دنبال کسب روزی حلال بودند. روایت داریم که امام باقر (علیه‌السلام) در گرمای آفتاب مشغول کار بودند، شخصی حضرت را دید و تصمیم گرفت امام را نصیحت کند و به ایشان بگوید که چرا به دنبال دنیا است، خدمت امام رفت و گفت اگر خداوند در این حال جان تو را بگیرد چه جوابی به او می دهی؟ حضرت فرمودند: اگر در این حالت خدا جان من را بگیرد در یکی از بهترین حالات خدا را ملاقات می کنم چون در حال کسب روزی حلال هستم.
در روایتی دیگر از پیامبر بزرگوار اسلام آمده است طلب روزی حلال بر هر مرد و زن مسلمانی واجب است. کسی که برای اداره زندگی خانواده‌اش تلاش می‌کند مانند مجاهدی است که در راه خدا می جنگد. همچنین فرموده‌اند خداوند جوان بیکار را مورد خشمش قرار می دهد.
فردی حقوقش بالاست اما به این معنا نیست که این فرد روزی وسیعی نیز دارد، ممکن است فرد درآمد زیادی داشته باشد اما خروجی‌هایش هم زیاد باشد و یا به عبارتی مالش برکت نداشته باشد
آثار روزی حلال بر افراد
اگر کسی روزی حرام کسب کرده باشد هم در زندگی شخصی و هم در زندگی اجتماعی اش تأثیر می گذارد. امام حسین (علیه‌السلام) وقتی سپاه دشمن را نصیحت کردند و آن ها نمی پذیرفتند حضرت فرمودند: «علت اینکه حرف های من در شما تأثیر نمی گذارد این است که شکم‌های شما از لقمه‌های حرام پر شده است.»
کسی که روزی حرام کسب می‌کند تا چهل روز نمازش قبول نمی شود؛ عدم استجابت دعا، از بین رفتن برکت مال و قساوت قلب از دیگر آثار حرام خواری است.
البته این‌ها عوامل نسبی هستند؛ یعنی این طور نیست که اگر کسی دعایش مستجاب نمی شود بگوییم حتماً روزی حرام کسب می کند.
روزی حرام و تربیت فرزند
اگر کسی برای خانواده‌اش روزی حرام بیاورد گرچه ممکن است فرزند و همسرش اراده و اختیاری در کسب آن روزی نداشته باشند، اما تأثیر تکوینی خود را می‌گذارد، به همین دلیل در اسلام تأکید شده که برای خانواده‌تان روزی حلال ببرید.
راه‌های کسب درآمد حلال چیست؟
در آموزه‌های دینی ما آمده خداوند است که روزی انسان را تقدیر می‌کند. حتی در آیات قرآن هم به این قضیه اشاره شده است اما این به این معنی نیست که انسان هیچ نقشی نداشته باشد. خدا روزی می رساند اما شرطش این است که انسان خودش تلاش کند. برکتی که در روزی قرار داده می‌شود از خداست پس درآمد زیاد الزاماً به معنی داشتن برکت زیاد هم نیست. مثلاً فردی حقوقش بالاست اما به این معنا نیست که این فرد روزی وسیعی نیز دارد، ممکن است فرد درآمد زیادی داشته باشد اما خروجی‌هایش هم زیاد باشد و یا به عبارتی مالش برکت نداشته باشد.
برکت در مال، آمرزش گناهان، استجابت دعا و مورد محبت و دوستی خدا قرار گرفتن از جمله آثار کسب روزی حلال است اما ما نمی توانیم این آثار را مصداقی در همه افراد بدانیم و بگوییم چون شخصی فقیر است روزی حلال نداشته است. عوامل مختلفی در این قضایا دخیل هستند.
چه عواملی باعث می شود افراد به سمت کسب روزی حرام بروند؟
برخی از حرام خواران، تشنه مال اندوزی هستند و گویی آب شور دریا را می خورند که جز افزایش تشنگی و عطش چیزی به دنبال ندارد. اینان برای ارضای شهوت مال اندوزی که گاه تا حد مال پرستی و دنیا پرستی رشد می یابد، مرتکب هر عمل خلاف عقل و عقلاء و شرع می شوند؛ این گونه است که هواهای نفسانی ایشان، به عنوان الهه و خدای ایشان ظهور می یابد و جز پرستش آن گامی برنمی دارند.
در حقیقت می توان گفت که فرهنگ سرمایه داری و زراندوزی مهمترین و اصلی ترین خاستگاه حرام خواری است.
چرا که فرهنگ سرمایه داری موجب می شود تا تعرض به حقوق دیگران انجام شود و مال دیگران غصب شده و بی رضایت آنان مورد تصرف قرار گیرد.
خداوند در آیات ۱۸ و ۲۱ سوره معارج به تحلیل خاستگاه گرایش انسان به مال اندوزی و انباشت ثروت می پردازد. به نظر قرآن، روح ناشکیبایی و آزمندی انسان موجب می شود تا به زراندوزی مشغول شود. به این معنا که روحیه هلوع و آزمندی انسان موجب می شود تا به شکلی خود را ارضا نماید.
فردی حقوقش بالاست اما به این معنا نیست که این فرد روزی وسیعی نیز دارد، ممکن است فرد درآمد زیادی داشته باشد اما خروجی‌هایش هم زیاد باشد و یا به عبارتی مالش برکت نداشته باشد
از حضرت امیر(علیه‌السلام) روایتی داریم که ایشان عدم صبر را عاملی برای کسب روزی حرام می دانند؛ به این معنی که فرد برای کسب مال شتاب می کند و می خواهد در مدت کوتاهی آن را به دست آورد؛ اما این افراد بیشتر از آنچه که برایشان مقدر شده کسب نمی کنند.
بعضی از ما برای کسب مال عجله می کنیم و فکر می کنیم داریم زرنگی می کنیم. روزی با تلاش مقدر شده است و این طور نیست که شخصی فکر کند با رفتن به سوی حرام، روزی بیشتری کسب می‌کند.
همین روحیه حرص بی پایان آدمی در دنیاپرستی و مال اندوزی و صبور نبودن است که او را به سوی حرام خواری می کشاند. دنیاگرایان از هر قوم و قبیله و مذهبی که باشند، می خواهند به مال دنیا در هر حدی که در توان آنان است، به هر وسیله مشروع و نامشروعی دست یابند و در این کار از حرام خواری و کارها و رفتارهای نادرست، ضدعقلانی و عقلایی و ضد وحیانی ابایی ندارند. (اعراف، آیه ۱۶۹)
اصولا دنیاپرستان و زراندوزان از هیچ چیزی پرهیز ندارند و هیچ درجه ای از تقوا را نمی توان در آنان یافت. بر این اساس است که اهل رشوه و حرام خواری هستند (بقره، آیه ۱۸۸، مانده، آیات ۲۲ و ۶۲)
وقتی حرام خواری در جامعه باب شود
وقتی در جامعه حرام خواری باب شود؛ افرادی که به جایگاهی می رسند شروع می کنند به حق دیگران را خوردن. این حق خوری فقط به معنای دزدی یا اختلاس نیست. اگر من در محل کار خود کم فروشی کنم حقوقی که می‌گیرم مشکل ایجاد می کند.
منابع روایات:
کتاب شریف اصول کافی باب الدعاء للرزق
فرآوری: زهرا اجلال
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
سایت آفتاب؛ نوشته توفیق محمد زاده
شفقنا؛ بیانات حجت‌الاسلام و المسلمین محمد حسن موحدی ساوجی
مطالب مرتبط:
چگونه می‌توان از مال حرام گذشت؟
