نکنه یه روز پشیمون بشی که دیره!
تا زمانی که انسان نعمتی دارد قدرش را نمی داند، درست زمانی که آن نعمت از کف می دهد تازه قدرش را می یابد، زبان و قدرت سخن گفتن نیز نعمتی است که انسان می تواند بهترین استفاده ها را از آن داشته باشد به شرط آنکه آن را در مسیر درست استفاده نماید و قدر این نعمت در لحظه مرگ است که بیشتر دانسته می شود.
یکی از حالاتی که هنگام مرگ و در لحظه جان دادن به سراغ فرد محتضر می آید خشک شدن دهان و سخت شدن سخن گفتن است حضرت علی علیه السلام در توصیف سختی های لحظه مرگ چنین می فرمایند:
یکی می گفت تا لحظه مرگ بیمار است دیگری در آرزوی شفا یافتن بود و سومی خاندانش را به شکیبایی در مرگش دعوت می کرد و گذشتگان را به یاد می آورد در آن حال که در آستانه مرگ و ترک دنیا و جدایی با دوستان بود ناگهان اندوهی سخت به او روی آورد فهم و درکش را گرفت زبانش به خشکی گرایید.
چه مطالب مهمی را می بایست بگوید که زبانش از گفتن آنها باز مانده و چه سخنان دردناکی را از شخص بزرگی که احترامش را نگه می داشت یا فرد خردسالی که به او ترحم می کرد می شنید و خود را به کری می زد. همانا مرگ سختی هایی دارد که هراس انگیز و وصف ناشدنی است و برتر از آن است که عقل های اهل دنیا آن را درک کند. (نهج البلاغه/ ترجمه دشتی/ خطبه 221)
امروز فرصت سخن داری
دنیا مزرعه است تا بکاری و در آخرت از آن برداشت کنی، دنیا گذرگاه است نه قرارگاه از همین روست که می بایست از کوچک ترین و کم ترین امکانات آن در جهت رسیدن به لقاءالهی و برداشت محصول پرمایه در آخرت بهره جست یکی از این امکانات قدرت سخن گفتن و زبان است.
سعدی علیه الرحمه چنین می گوید:
کنونت که امکان گفتار هست بگوی، ای برادر، به لطف و خوشی
اوقات و ساعت ها سرمایه عمر را تشکیل می دهند و با گذشتن این ساعت ها از عمر انسان کاسته می شود تا سرانجام مرگ فرا رسد و دفتر زندگی را ببندد. چه خوب و لازم است که انسان از هر لحظه عمر بیشترین استفاده و بهره برداری را بنماید. امام صادق علیه السلام می فرمایند: كلام، فاضل ترین وسیلهها است و لطیفترین عبادت است. (مصباح الشریعة/ ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان/297) عبادتی که کوچک ترین خرج و زحمتی ندارد؛ و می فرمایند: نیست هیچ عبادتى بر اعضا و جوارح، سبكتر از روى مئونت و فاضل تر از روى قدر و مرتبه نزد خداوند عالم از كلامى كه در رضاى خدا و از براى رضاى خدا گفته شود و متضمّن نشر نعمت هاى ظاهرى و باطنى الهى باشد در میان مردمان.(همان) بله از زبان نیز در جهت رسیدن به خواسته های اخروی می توان بهره جست، پس چرا نهایت استفاده از آن را نبرد؟
فضیلت سخن
امام صادق علیه السّلام [به نقل از پدرش] به مردى كه با ایشان بسیار سخن گفت فرمود: اى مرد! آیا سخن خود را خوار و ناچیز مىشمارى؟ بدان كه خداوند عزّ و جلّ پیامبران خود را با طلا و نقره نفرستاده است و تنها ساز و برگ آنها همان «سخن» بوده است و خداى خود را با همان سخن و نشانهها و رهنمودهایش به مردم مىشناساندهاند. (بهشت كافى/ترجمه روضه كافى/191) اما کدامین سخن است که چنین قدر و منزلتی را به خود اختصاص داده است؟
اهل ایمان سخن حق بگویید
(یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً)(احزاب/70) اى كسانى كه ایمان آوردهاید تقواى الهى پیشه كنید، و سخن حق و درست بگوئید.
قول" سدید" از ماده "سد" به معنى"محكم و استوار" و خلل ناپذیر و موافق حق و واقع است، سخنى است كه همچون یك سد محكم جلو امواج فساد و باطل را مىگیرد، و اگر بعضى از مفسران آن را به معنى "صواب" و بعضى به معنى "خالص بودن از كذب و لغو" یا "هماهنگ بودن ظاهر و باطن" و یا " صلاح و رشاد" و مانند آن تفسیر كردهاند همه به معنى جامع فوق برمىگردد.
آیه بعد نتیجه "قول سدید" و سخن حق را چنین بیان مىفرماید: "خداوند به خاطر تقوا و گفتار حق اعمال شما را اصلاح مىكند و گناهان شما را مىبخشد" (یُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ یَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ).( تفسیر نمونه/ج17/ص: 449) امام صادق علیه السّلام فرمود: هیچ كس سخن حقّى نگوید و دیگران به آن عمل نكنند جز آنكه او را پاداشى همانند پاداش عملكننده به آن باشد و هیچ كس سخن گمراهكنندهاى نگوید كه به آن عمل كنند جز آنكه او را بار گناهى همانند بار گناه عملكننده به آن باشد. (ثواب الأعمال/ترجمه حسن زاده/ 303)
سخن درست نخواهد بود تا سالم و در وقت مناسبش نباشد و چنین نخواهد بود جز آن كه از روى اندیشه و نظر به حال و آینده بیان شود. آنچه مومن را از منافق تمیز مىدهد این است كه مومن وقتى حرفى مىزند احساس مسئولیت مىكند از این رو پیش از سخن گفتن بسیار مىاندیشد در حالى كه منافق بدون فكر و اندیشه كلامى بر زبان مىآورد و خود را گرفتار مىسازد (تفسیر هدایت/ ج10/ص: 322) در حدیث آمده است:
«زبان مومن آن سوى قلب است و قلب منافق پشت زبان او». «نهج البلاغه، خطبه 176»
نتایج سخن زیبا
در قرآن کریم یکی از نتایج قول سدید یعنی سخن حق و درست اصلاح عمل و آمرزش گناهان ذکر شده است با این وجود آثار دیگری نیز بر آن مترتب است از آن جمله ابو حمزه ثمالى از امام سجاد(علیه السلام) نقل مىكند كه فرمود: سخن زیبا ثروت مىآورد و روزى را فراوان مىكند و اجل را به تأخیر مىاندازد و شخص را در میان خانواده محبوب مىكند و او را به بهشت وارد مىكند. (الخصال/ ترجمه جعفرى/ ج1/461 ) با توجه به تمامی این مسائل در آخر باید گفت:
کنونت که امکان گفتار هست بگوی، ای برادر، به لطف و خوشی.
مریم پناهنده
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
1) نهج البلاغه/ ترجمه دشتی
2) الخصال / ترجمه جعفرى/ ج1
3) تفسیر هدایت/ ج10
4) ثواب الأعمال / ترجمه حسن زاده
5) تفسیر نمونه/ ج17
6) بهشت كافى / ترجمه روضه كافى
7) مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان
مطالب مرتبط:
