تبیان، دستیار زندگی
کسانی که در مسیر بندگی خدا نیستند و بر این کج روی اصرار دارند، دچار خطای دید شده، بد را خوب می بینند و خوب را بد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : امید پیشگر
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

روان های خودفریب !!

پرسش

أَ فَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَءَاهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَن یَشَاءُ وَ یَهدِى مَن یَشَاءُ  فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَیهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِمَا یَصْنَعُونَ(8/ فاطر)

آیا كسى كه كردار زشتش براى او زینت داده شده و [به این سبب‏] آن را خوب می بیند [مانند كسى است كه در پرتو ایمان، خوب و بد را تشخیص می دهد؟] همانا خدا هر كه را بخواهد [به كیفر تكبّرش در برابر حق‏] گمراه ساخته و هر كه را بخواهد هدایت مى‏کند. پس مبادا جانت به سبب حسرت‏هایى كه بر آنان مى‏خورى از بین برود؛ بى‏تردید خدا به آنچه انجام مى‏دهند داناست.

پیام آیه در یک نگاه

آیه هشتم از سوره مبارکه ی فاطر به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خبر می دهد کسانی که در مسیر بندگی خدا نیستند و بر این کج روی اصرار دارند، دچار خطای دید شده، بد را خوب می بینند و خوب را بد؛ خدا آنها را به کیفر اضلال یعنی گرفتن توفیق هدایت، مجازات می کند. آنگاه خطاب به حضرت می فرماید: بنابراین شما غم گمراهی آنها را نخورید و بر حال زار آنها که سزای اصرار خودشان بر گمراهی است اندوهگین نشوید.

شرح آیه

الف. آیه هشتم در واقع شرح آیه هفتم است که در آن، مردم به دو دسته تقسیم می شوند: کافری که عذاب شدید دارد و مۆمنی که از اجر عظیم برخوردار است و منظور آیه این است كه این دو گونه، عاقبت امرشان یكسان نیست.

بنابراین، جمله «آیا كسى كه كردار زشتش براى او زینت داده شده» نهادی است که گزاره‌اش حذف گردیده و آن عبارت است از جمله «مانند کسی است که این گونه نیست؟»

ب. استفهام در آیه، انکاری است؛ یعنی این پرسش می‌خواهد بگوید که نه؛ این گونه نیست و این دو گروه با هم یکسان نیستند؛ نه در عمل و نه در عاقبت. چرا که یکی عمل زشت خود را زیبا می بیند و دیگری با درکی درست و فهمی صحیح، بد را بد و خوب را خوب تشخیص می دهد و بر اساس آن عمل می کند.

ج. مراد از كسى كه عمل زشتش در نظرش زیبا شده، كافر است و آیه در صدد بیان این واقعیت است که چون كافر، درک و فهمش وارونه شده، عمل خود را برخلاف آنچه هست مى‏بیند و به کار منفی خود امتیاز مثبت می دهد.

گرچه هدایت و ضلالت از خداست، لكن بر اساس عملكرد انسان صورت مى‏گیرد. كفّار راه انحرافى را لجوجانه انتخاب مى‏كنند، خداوند هم بر گمراهى آنان مى‏افزاید و مومنان راه هدایت و سعادت را برمی گزینند و خداوند متعال نیز بر توفیقات آنها در این مسیر می افزاید

د. جمله «فَإِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ» چرایی این مساوی نبودن را بیان کرده می فرماید:

این كافر و آن مۆمن، در فهم و عمل و عاقبت برابر نیستند؛ زیرا، خداوند به مشیت خود، کافر را گمراه كرده است و مۆمن را هدایت، برای همین است که کافر، بد را خوب مى‏بیند؛ ولی مۆمن، عمل صالح را به درستی از عمل زشت تشخیص داده در انجام یکی کوشا و در ترک دیگری همت می گمارد.

البته باید دانست كه این گمراه كردن از سوی خداوند متعال، ابتدایى نیست؛ چرا که این کار با اصل حکمت و هدایت الهی ناسازگار است؛ بلكه این اضلال، مجازاتى است كه وقتى كسى در برابر حق خضوع نكرده و با لجبازی مقاومت نماید از سوی خدا به آن گرفتار می شود آن هم به این معنا که خداوند توفیق فهم درست و یافتن راه هدایت و رسیدن به کمال را از او می گیرد؛ بنابراین نسبت دادن چنین اضلالى به خدا هیچ مانعى ندارد.

گمراهی

هدایت در این آیه نیز ابتدایی نیست. هدایت ابتدایی همان است که خداوند متعال همه ی انسانها را با آموزهای وحی و نبوت از بیرون و ندای فطرت از درون از آن بهره مند ساخت؛ بلکه این هدایت؛ پاداشی است که وقتی کسی به ندای هدایت ابتدایی پاسخ گفت و با صبر و مجاهدت در مسیر حق گام نهاد و قدری پیش رفت شامل حال او می شود.

از این هدایت به کسب توفیق نیز یاد می شود. توفیق فهم بهتر و انجام اعمال صالح بیش از گذشته از نشانه های این نوع هدایت است.

هـ. در جمله ی «فَلا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ» كلمه ی «حسرات» جمع «حسرت» به معناى اندوه از چیزى است كه فوت شده و پشیمانى از آن است و مراد از اینكه فرمود: «نفست بر ایشان نرود» این است كه تو خود را با اندوه از اینكه چرا اینها ایمان نمى‏آورند، هلاك مكن.

و چون این جمله، نتیجه ی سخن است، معناى مجموع آن چنین می شود: حالا كه روشن شد این دو گروه به دلیل اضلال و هدایتى كه از جانب خدا دریافت کرده اند با هم برابر نیستند؛ پس دیگر جا ندارد برای اینكه به تو كافر شدند و تو را تكذیب كردند از شدت اندوه خود را هلاك كنى، چون این خدا است كه برای کیفر آنها، توفیق فهم درست و هدایت شدن را از آنها گرفته است.

و. در پایان آیه نیز دلیل این نهی (خودت را برای آنها نکش) را بیان می کند که «خدا به آنچه كه مى‏كنند دانا است» برای همین امر بر او مشتبه نمى‏شود و با آنها جز به حق رفتار نمى‏كند و جز به حق كیفرشان نمى‏دهد.

باید دانست كه این گمراه كردن از سوی خداوند متعال، ابتدایى نیست؛ چرا که این کار با اصل حکمت و هدایت الهی ناسازگار است؛ بلكه این اضلال، مجازاتى است كه وقتى كسى در برابر حق خضوع نكرده و با لجبازی مقاومت نماید از سوی خدا به آن گرفتار می شود آن هم به این معنا که خداوند توفیق فهم درست و یافتن راه هدایت و رسیدن به کمال را از او می گیرد؛ بنابراین نسبت دادن چنین اضلالى به خدا هیچ مانعى ندارد

پیام های آیه

1ـ از لحن آیه دلسوزى فوق العاده پیامبر اسلام صلی الله و علیه وآله نسبت به گمراهان و منحرفان كاملاً هویداست و چنین است حال یك رهبر الهى راستین كه از عدم پذیرش مردم نسبت به حق و تسلیم در برابر باطل و پشت پا زدن به تمام وسایل سعادت آنچنان رنج مى‏برد كه گویى مى‏خواهد قالب تهى كند.

در دیگر آیات نیز این حالت دیده می شود. آیاتی مانند:

(6/کهف): شاید تو مى‏خواهى اگر [این معاندان لجوج‏] به این سخن [كه قرآن كریم است‏] ایمان نیاورند، خود را از شدت اندوه هلاك كنى!

(3/شعراء): شاید تو مى‏خواهى براى اینكه آنان ایمان نمى‏آورند، خود را از شدت اندوه هلاك كنى!

2ـ خوب پنداشتن بدی ها نشانه مهمی است بر گمراهی ، آن هم از نوع شدید؛ چرا که این حالت وقتی رخ می دهد که انسان گرفتار عذابی به نام اضلال الهی شده باشد.

3ـ انسان مۆمن، واقع‏بین، خودشناس و بصیر است؛ در مقابل انسان کافر، فهمی وارونه دارد و در نگاه به واقعیات دچار خطای دید شدید است به گونه ای که بد را خوب و خوب را بد می بیند.

4ـ خوبى‏ها و بدى‏ها را باید با معیار الهى سنجید نه با پندارهای برخواسته از هوا و هوس.

5ـ گرچه هدایت و ضلالت از خداست، لكن بر اساس عملكرد انسان صورت مى‏گیرد. كفّار راه انحرافى را لجوجانه انتخاب مى‏كنند، خداوند هم بر گمراهى آنان مى‏افزاید و مۆمنان راه هدایت و سعادت را برمی گزینند و خداوند متعال نیز بر توفیقات آنها در این مسیر می افزاید.

امید پیشگر    

بخش قرآن تبیان


منابع: تفسیر المیزان، تفسیر نمونه و تفسیر نور؛ ذیل آیه 8 سوره فاطر

مطالب مرتبط:

اگر خدا می‌خواست به همه می بخشید!

خدا چگونه گمراه می کند؟

10 عامل عمده گمراهی ما