از دوره صفویه چه می دانید...؟
صَفَویان از ایرانیانی بودند که بین سالهای 880 تا 1111 خورشیدی، بر ایران و بخشی از سرزمین‌های مجاور آن فرمانروایی کردند.
دودمان پادشاهی صفویه به وسیله شاه اسماعیل اول با اتکا بر پیروان مذهب علوی تأسیس شد. این پیروان که عمدتا از ایلهای ترک آناتولی بودند ,و بعداً به قزلباش‌ها معروف شدند بر سر اعتقادات خود سالها به طرفداری از آق‌قویونلو‌ها و قراقویونلو‌ها درگیر جنگهای پیاپی با دولت عثمانی بودند. اسماعیل جوان نوه شیخ جنید، پسر شیخ صفی الدین و نوه اوزون‌حسن آق قویونلو تحت آموزش بزرگان قزلباش پرورش یافت و رهبر دینی آنان بشمار می‌آمد.
در بررسی حکومت صفویان، مذهب و نیروهای وابسته به آن نقش عمده ای ایفا می کنند، در واقع حکومتی که شاه اسماعیل اول در 907 ه.ق تأسیس کرد، حکومتی مذهبی، بر پایه شاخص های دینی موجود در جامعه بود. با توجه تأثیر دراز مدت مذهب در عصر صفویه و تحولاتی که در آن روی داد، نشان می دهد که تأثیر گذارترین مسأله در حکوت صفویان مذهب و نهاد دین بود. نقش روحانون شیعه داخل و خارج از ایران، مقامات و مناصبی که آنها عهده دار بودند، تأثیر و تأثرات حاکمان و روحانیون نسبت به هم، ساخت بناها، مساجد، کلیساها، برگزاری مراسم های مذهبی و حمایت یا سرکوب پیروان فرقه های مذهبی دیگر، از مسائلی بود که از یک طرف باعث استحکام دولت صفویه و از سوی دیگر موجب فروپاشی و سقوط آن گردید.
وضعیت سیاسی:
در اوایل قرن دهم هجری، برابر قرن شانزدهم میلادی، ساسله صفوی به حکومت رسید و شاید بتوان گفت پس از نهصد سال سلسله ای قدرتمند سرنوشت کشور را به دست گرفت. در این دوره شهرهای مختلف مانند تبریز، قزوین و اصفهان به عنوان پایتخت انتخاب می‌شود. شهراصفهان از لحاظ شکل گیری و بافت شهری، نوع بناها و تزئینات معماری تحت تأثیر رشد و توسعه فضاهای شهری، شکوفایی اندیشه و خلاقیت و توجه به هنر و حرفه‌های متعدد در این دوره است.
هنگام بر تخت نشستن شاه عباس کشور بسیار ضعیف و آشوب زده بود. عثمانیها در غرب و شمال غربی و ازبکان از شرق مشغول تاخت و تاز بودند. در داخل نیز ضعف شاهان قبلی و دسته بندی نیروهای قزلباش وضعیت وخیمی به بار آورده بود. شاه عباس پس از سرکوب شورشهای داخلی به سروسامان دادن به اوضاع خارجی پرداخت. برای مقابله با ارتش عثمانی از دولت انگلیس کمکهای مالی و نظامی دریافت کرد و تسلط خود بر بنادر و جزایر خلیج فارس را گسترش داد که این خود مناسبات جدیدی میان ایران و دولتهای شرق و غرب در زمینه ی تجارت و بازرگانی ایجاد کرد.
وضعیت اجتماعی:
ساختار اجتماعی دوران صفوی به شکل هرمی بود که شاه در راس آن و مردم عادی که شامل دهقانان، صنعتگران، دکانداران و تجار کوچک بودند در قاعده هرم قرار می گرفتند. مابین این دوطبقه اشراف لشکری و کشوری و گروهی از مقامات روحانی در سطوح مختلف بودند. اقشار مردم دارای اصناف و انجمن های اجتماعی و مذهبی بودند به طوریکه در هر شهر با اهمیتی، کسبه، بازرگانان، کارگران و سایر گروها نماینده ای برای خود داشتند.
وضعیت اقتصادی:
پایه های اقتصاد داخلی را گله داری و کشاورزی تشکیل می داد. ترکمنان گله دار و ایرانیان دهقان و کشاورز بودند. بدین طریق دو گانگی ای که میان رده های بالای حکومت وجود داشت در بین مردم نیز به چشم می خورد.از دیگر منابع اقتصاد داخلی کارگاه های سلطنتی بودند که بالغ بر پانصد هنرمند و صنعتگر را در رشته های مختلف گرد هم آورده بودند.در این زمان به دلیل احداث راهای بین شهری و کاروانسراها و بازارهای گوناگون درشهرها تجارت داخلی رونق فراوانی پیدا کرده بود و کسبه ی بازرگان از رفاه نسبی برخوردار شده بودند. اما بزرگترین منبع درآمدی این دوره را باید تجارت ابریشم دانست که در انحصار بازرگانان ارمنی قرار داشت. با تسهیل داد و ستد بین المللی و ثبات ایجاد شده در بنادر جنوب کشور، تجارت با کشورهای شرق و غرب شدت گرفت و ایران با صادرات ابریشم، قالی،ظروف چینی و... توانست اقتصاد خود را شکوفا سازد.
وضعیت فرهنگی و هنری:
با رسمی شدن مذهب شیعه دولت صفوی تمایز آشکاری با دولت عثمانی پیدا کرد.به دلیل نیازی که در جامع ایجاد شده بود هنرهای کاربردی در این زمان رونق بیشتری پیدا کردند از آن جمله می توان به کاشیکاری که مهمترین رکن تزئینی در بناهای صفوی را داشت اشاره کرد. در دوره ی صفوی صنعت قالی به بخش مهمی از اقتصاد کشور تبدیل شد.نخستین کارگاه های قالی در اصفهان و کاشان در دوره سلطنت شاه عباس ایجاد شد و با حمایت او بود که قالیبافی از سطح صنعتی صرفا روستایی در حد هنرهای ظریفه، ارزش صادراتی پیدا کرد. نقوش قالی در این دوره اغلب تحت تاثیر مینیاتور و تذهیب بودند. شاه عباس با علاقه ی بسیارش به تجارت باعث رونق نساجی نیز شد و کارگاه های متعدد در شهرهای ایران برپا کرد. در دوره او نیز همانند اوایل حکومت صفوی از موضوعات رزمی و بزمی مانند شاهنامه و یا از طرحهای هنرمندانی چون رضا عباسی در نقش پارچه استفاده می کردند و به علت توجه به انسان و طبیعت شکلهای انسانی و گیاهی و حیوانی در نقش این پارچه ها به وفور یافت می شود.
فرآوری: زهرا فرآورده
بخش کودک و نوجوان تبیان
منابع: رشد- سیمرغ- وبلاگ تاریخ ایران
مطالب مرتبط:
