تأمّلی در یک زیارت‌نامه
مرسوم است که روز اربعین را به عنوان یک روز خاص برای عزاداری سالار شهیدان علیه السلام قرار می‌دهیم؛ اما در حقیقت موضوع اصلی که در اربعین مطرح است موضوع زیارت است.
در اینجا می‌خواهیم به کمک مضامین زیارت اربعین، کمی بیشتر با مفهوم زیارت آشنا شویم.
مراسمی ریشه دار در مقابل سنتی درست
بزرگداشت نام سیدالشهداء علیه السلام همیشه رواست؛ اما دستوری برای عزاداری ویژه در این روز به ما نرسیده است. با آنکه برای روز اربعین زیارت مخصوصی در کتب ادعیه موجود است، کمتر کسی است که به قرائت زیارت اربعین و تفکر در معنای آن بپردازد و همت بیشتر دوستداران اهل بیت علیهم السلام در این روز به عزاداری معطوف است. شهید مطهری در این باره می‌نویسد:
در اربعین تنها موضوعى كه مطرح است موضوع زیارت امام حسین علیه السلام است چون اولین زائرش جابر بوده است و در این روز زیارت امام حسین علیه السلام سنت شده است. اربعین جز موضوع زیارت امام حسین علیه السلام هیچ چیز دیگرى ندارد، موضوع تجدید عزاى اهل بیت علیه السلام نیست، موضوع آمدن اهل بیت علیه السلام به كربلا نیست، اصلًا راه شام از كربلا نیست. ( مجموعه آثار شهید مطهرى، ج17، ص 79)
راهنمایی برای فهم معنای زیارت
به دلیل آنکه اصلی ترین کار ما در اربعین زیارت امام حسین علیه السلام است، مناسب است در این روز قدری درباره زیارت بیندیشیم و برای این کار از عبارات زیارت اربعین نیز می‌توانیم کمک بگیریم. این زیارت را امام صادق علیه السلام تعلیم فرموده است. صفوان پسر مهران (صفوان جمال) یکی از دوستداران امام صادق علیه السلام بود. او می‌گوید:
مولایم حضرت صادق علیه السلام درباره زیارت امام حسین علیه السلام در روز اربعین به من فرمود: زیارت می‌کنی در هنگامی که روز بلند شده باشد و می‌گویی السَّلَامُ عَلَى وَلِیِّ اللَّهِ وَ حَبِیبِه... (تهذیب الاحکام، ج6ٰ، ص117)
شروع زیارت با سلام
ابتدای این زیارت با سلام بر سیدالشهداء علیه السلام آغاز می‌شود و ما آن حضرت را با لقبهای "ولی الله"، "حبیب الله"، "خلیل الله"، "نجیب الله"، صفی الله"، "فرزند صفی الله"،" مظلوم شهید"، "اسیر سختیها" و "کشته اشکها" سلام می‌کنیم.
می‌دانیم که هیچگاه اهل بیت علیهم السلام ما را به کار لغو دعوت نمی‌کنند؛ بنابراین از این سلامها نتیجه می‌گیریم که امام حسین علیه السلام سلامهای ما را می‌شنود و پاسخ می‌دهد؛ هرچند ما آن را نمی‌شنویم.
در این زیارت سلامها به گونه‌ای متنوع بیان شده است و همان آغاز زیارت نیز حاوی مفاهیمی پرمعنا در امام شناسی است. این سلامها با عباراتی هستند که نشاندهنده دوستی خدا و مخصوص بودن آن حضرت نزد خداست(ولی، حبیب، نجیب،صفی) و سپس وارد لقبهایی می‌شویم که مربوط به واقعه عاشورا بوده است.
خطاب به خدا
در ادامه و پس از سلامها، خدا را مخاطب خود ساخته و می‌گوییم:
خدای من، گواهی می‌دهم که آن حضرت ولی تو فرزند ولی توست
و برگزیده تو و فرزند برگزیده توست
که به لطف و کرمت رستگار شد
تو او را به فیض شهادت گرامی داشتی
و به سعادت مخصوص گردانیدی
و به پاکی ولادت برگزیدی
و او را امامی بزرگ از بزرگان عالم و پیشوایی از پیشوایان الهی جهان قرار دادی
و از مدافعان مقرر داشتی
و میراث تمامی انبیاء را به او اعطا کردی
و او را از جانشینان پیغمبر و حجت خود بر خلق گردانیدی
او را در میان اوصیاء وسیله اتمام حجت بر خلق قرار دادی
در راه خواسته خود راه عذر را بست
و خیرخواهی را با مهربانی انجام داد
و خون پاکش را در راهت ریخت تا بندگانت را از جهالت و سردرگمی ضلالت نجات دهد
و آنانکه دنیا فریبشان داده
و لذت خود را به متاع ناچیز دنیا فروخته‌اند
و آخرت خود را در مقابل بهای ناچیز از کف داده‌اند؛ بر او سنگینی نهادند
و آنان به خودبزرگ بینی و هلاکت افتادند
و تو و نبی تو را به غضب انداختند
و در میان بندگانت، از اهل شقاوت و اهل نفاق و حاملان بار گناه که مستوجب آتش هستند اطاعت کردند
و او در راه تو با آنان جنگید در حالیکه صابر بود و در راه تو رنجها را تحمل می‌کرد
تا آنکه در راه طاعت تو خونش ریخته شد
و حریم او مباح شمرده شد
خدای من، آنان را لعن کن، لعنی شدید
و عذاب کن، عذابی دردناک
سلام دوباره و کلام جدید
بعد دوباره وارد سلام می‌شویم و خطاب خود را به امام حسین علیه السلام می‌بریم و چند جمله در خطاب ایشان می‌گوییم و در این میان به خدا می‌گوییم که خدای من، شهادت می‌دهم که برای اهل موالات او یکی از دوستان هستم و برای اهل دشمنی با او یکی از دشمنان هستم و سپس سخن با امام حسین علیه السلام را از سر می‌گیریم:
پدر و مادرم فدایت باد ای پسر رسول خدا
گواهی می‌دهم که تو در صلبهای عالی رتبه و رحم‌های پاکیزه قرار داشته‌ای
و جاهلیت اثری از پلیدیهایش را بر تو نگذاشته است
و لباسهای ناپاک به تو نپوشانده است
و گواهی می‌دهم که تو از پایه‌های دین هستی
و از اصول مسلمانان هستی
و پناه مومنان هستی
و گواهی می‌دهم که تو امام نیکوکار و با تقوا و پسندیده و پاکیزه و هدایتگر و هدایت یافته هستی
و گواهی می‌دهم که ائمه‌ای که از نسل تو هستند همگی با روح تقوا هستند
و نشانه‌های هدایت هستند
و عروة الوثقی (رشته محکم) هستند
و راه اتمام حجت بر اهل دنیا هستند
و گواهی می‌دهم که من به همه شما و به بازگشتن شما مومن هستم
و به شریعتهای دینم و به ختم کارم یقین دارم
و قلبم نسبت به قلب شما در سلامت است
و در کارم پیرو کار شما هستم
و کمکم برای شما آماده است
تا آنکه (وقت قیام برسد) و خدا به شما اذن دهد
پس با شمایم با شمایم
نه با دشمن شما
صلوات خدا بر شما
و بر ارواح شما
و بر اجساد شما
و بر حاضر شما (امامانی که غایب نیستند)
و بر غایب شما (امام عصر علیه السلام)
و بر ظاهر شما
و بر باطن شما
آمین رب العالمین
امام صادق درباره انتهای این زیارت فرمودند:
سپس دو رکعت نماز بجا می‌آوری و دعا می‌کنی به آنچه می‌خواهی و بر می‌گردی.
سخنی درباره زیارت
از امام صادق علیه السلام می‌آموزیم که در اربعین، چگونه به امام حسین علیه السلام سلام کنیم و آن سرور بهشتی را با چه عباراتی خطاب قرار دهیم و از خدا چگونه دعا کنیم و اصول ایمان خود را چگونه بیان کنیم. در حقیقت زیارت هم سلام است و هم سخن گفتن و دعا و اقرار به ایمان و تجدید عهد و ستودن امام به عبارات درست و بجا.
جا دارد بیشترین همت ما در روز اربعین، به زیارت امام حسین علیه السلام باشد و کارهایی که مزاحم با آن هستند را کنار بگذاریم. فرصتی که در این روز برای زیارت و تفکر و همراهی با امام می‌گذاریم ارزنده ترین بخش عمر ما محسوب می‌شود.
روح الله رستگارصفت
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
مطالب مرتبط:
اربعین و نگاهی دوباره به عاشورا
