اهمیت یاد پدر و مادر در نمازهای یومیه
از سفارشهاى خداوند به انسان شكرگزارى در برابر پدر و مادر است كه در ردیف سپاسگزارى در برابر نعمتهاى پروردگار قرار گرفته است. حق تعالى مىفرماید:
وَ وَصَّیْنَا الْإِنسنَ بِوَ لِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَ فِصلُهُ فِى عَامَیْنِ أَنِ اشْكُرْ لِى وَ لِوَ لِدَیْكَ إِلَىَّ الْمَصِیرُ» «1»
و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش كردیم، مادرش به او حامله شد [در حالى كه] سستى به روى سستى [به او دست مىداد] و باز گرفتنش [از شیر] در دو سال است [و سفارش كردیم] كه براى من و پدر و مادرت سپاس گزارى كن؛ بازگشت [همه] فقط به سوى من است.
با این كه نعمت خدا بیش از آن است كه قابل شمارش و حد باشد ولى این آیه دلیل بر عمق وسعت حقوق پدر و مادر است. كوتاهى در اداى تكلیف در حق این دو وجود مبارک، خطایى نابخشودنى است.
فرزند باید در زمان حیات آن دو از اطاعتشان بهره ببرد تا موجب آرامش و آسایش روحى آنها شود و در زمان مرگشان براى جبران گذشتهها تا حد امكان دعا كند و در نماز و عبادت آمرزش بطلبد و از خدا بخواهد كه آنچه را از حقوق آنها ضایع كرده یا به آنان بدى روا داشته، اسباب گذشت و بلندى درجات و فزونى حسنات براى آنها قرار دهد تا خداوند به دعاى فرزند، عفو و غفران را شامل حال آنان كند.
به هر حال دعا براى والدین، گذشته از آن كه وظیفه فرزند است عبادتى برتر و اطاعتى بزرگ در نزد پروردگار است.
امام رضا علیه السلام به ابى شعیب خراسانى فرمود:
كجا سكونت كردهاى؟ گفتم: كوفه، فرمود: همانا مسجد كوفه خانه نوح است. هر مردى كه صد بار وارد آن شود، خداوند صد گناه او را ببخشد؛ زیرا كه نوح علیه السلام در آن چنین دعا كرد:
رَّبّ اغْفِرْ لِى وَ لِوَ لِدَىَّ وَ لِمَن دَخَلَ بَیْتِىَ مُۆْمِنًا وَلِلْمُۆْمِنِینَ وَ الْمُۆْمِنتِ» «2»
پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را و هر كس كه با ایمان به خانهام درآید و همه مردان و زنان با ایمان را بیامرز.
گفتم: مقصودتان از والدین در دعا چه كسانى هستند؟ فرمود: آدم و حوا. «3» آخرین مطلبى كه قرآن كریم از سرگذشت ابراهیم علیه السلام بازگو مىكند، این كه او در برخى سفرهایش در مكه از خداوند، هفت درخواست داشته است:
امنیّت مكه، دور ماندن از بت پرستى، توجه قلوب و افكار مۆمنان نسبت به فرزندان و مكتب او، بهرهمند شدن ذریّه او از ثمرات، توفیق اقامه نماز، قبول شدن دعاها و آخرین دعایش این است:
رَبَّنَا اغْفِرْ لِى وَ لِوَ لِدَىَّ وَلِلْمُۆْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسَابُ» «4»
پروردگارا! روزى كه حساب برپا مىشود، مرا و پدر و مادرم و مۆمنان را بیامرز.
بنابراین در دعا، بستگان و نسل قبل انسان، باید مقدم و محترم یاد شوند.
طلب مغفرت براى والدین در آیات و روایات به جهت كوتاهى آنان است. یعنى چنانچه انسان تقصیرى در اداى وظایف از سوى پدر و مادر مشاهده كرد. آنان را عفو كند و از جانب خدا براى والدین خود رحمت و بخشش بخرد و تا مىتواند با گمان نیک به آنان نظر كند. كوتاهى و كم لطفى آنان را، بر قصد و تقصیر عمدى نگذارد، بلكه چنین تصوّر كند كه توان فكرى یا عملى آنها بیش از این نبوده است.
از این رو باید در برابر زحمتها و رنجهاى فراوان كه پدر و مادر متحمل شدهاند و از خوشىها و لذتهایى كه محروم شدهاند، از درگاه حق طلب آمرزش و رحمت براى آنان نمود.
معمر بن خلّاد گفت: به امام رضا علیه السلام عرض كردم: هر گاه پدر و مادرم مذهب حق را نشناسد دعایشان كنم؟حضرت فرمود: براى آنها دعا كن و از جانب آنها صدقه بده و اگر زنده باشند و مذهب حق را نشناسند با آنها مدارا كن؛ زیرا رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: خدا مرا به رحمت فرستاده، نه نافرمانى و نامهربانى. «5»
بنابراین دعا و مناجات و طلب مغفرت براى پدر و مادر، توفیق معنوى و ذخیره آخرتى براى هر انسان است كه بسیارى از این راه به درجات بالاتر رسیدهاند.
در روایت است كه شخصى به امام صادق علیه السلام عرض كرد: پدرم بسیار كهن سال و ناتوان شده است و ما او را براى برآوردن نیازهایش به دوش مىگیریم.
امام صادق علیه السلام فرمود:
اگر توانستى چنین كن و لقمه غذا را با دست خود به او بده كه فرداى قیامت سپر و نگهبان تو خواهد بود. «6» محمّد غزّالى در باب حقوق، حق پدر و مادر را چنین وصف مىكند:
«یكى به نزدیک رسول صلى الله علیه و آله آمد و گفت: مرا پدر و مادر مردهاند، چه حق مانده است ایشان را بر من تا بگذارم؟ گفت: برایشان نماز كنى و آمرزش خواهى و عهد وصیت ایشان بجاى آرى و دوستان ایشان را گرامى دارى، و خویشاوندان ایشان را نیكو دارى و گفت: حق مادر دو چند حق پدر است.» «7» زرارة از امام باقر علیه السلام نقل مىكند كه حضرت فرمود:
تَقُولُ: فى قُنُوتِ الْفَرِیضَةِ فِى الأَیَّامِ كُلِّها إِلَّا فِى الْجُمُعَةِ: «الَّلهُمَّ إِنِّى أَسْالُكَ لى وَ لِوالِدَىَّ وَ لِوُلْدى وَ أَهْلِ بَیْتى وَ إِخْوانى فِیكَ، الْیَقینَ وَ الْعَفْوَ وَ الْمُعافاةَ وَ الرَّحْمَةَ وَ الْعافِیَةَ فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ ... «8»
مىگویى در دعاى دستِ نمازهاى واجب، در همه روزها مگر در جمعه:
خدایا! از تو براى خودم و پدر و مادرم و خانوادهام و برادران ایمانیم، باور استوار، بخشایش، آسایش و دلسوزى و مهربانى و سلامتى در دنیا و آخرت طلب مىنمایم.
پی نوشت ها:
(1)- لقمان (31): 14.
(2)- نوح (71): 28.
(3)- بحار الأنوار: 97/ 261، باب 3، حدیث 14؛ فرحة الغرى: 104، باب 8.
(4)- ابراهیم (14): 41.
(5)- الكافى: 2/ 159، حدیث 8؛ بحار الأنوار: 71/ 47، باب 2، حدیث 8.
(6)- الكافى: 2/ 162، حدیث 13؛ بحار الأنوار: 71/ 56، باب 2، حدیث 13.
(7)- كیمیاى سعادت: 338، ركن دوم، اصل پنجم، باب سوم.
(8)- بحار الأنوار: 82/ 209، باب 32، حدیث 27؛ من لایحضره الفقیه: 1/ 318، باب 7، حدیث 944.
فرآوری: محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع: سایت ایکا برگرفته از کتاب: تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، جلد نهم / نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان
مطالب مرتبط:
حق شگفت پدر و مادر در سنین پیری
