توجه عالمانه به مستضعفین
بی تردید، محقق منصف با اندكی غور در منابع دینی به این نكته اذعان می نماید كه در میان عبادات و تكالیفی كه خداوند بر عهده بندگان گذاشته است، برخی بر بعضی دیگر اولویت دو چندان و برجستگی خاصی دارند. یكی از این امور كه از عناصر اصلی ارتباطات اجتماعی در اسلام می باشد و همواره نیز مورد تاكید بوده است، خدمت به خلق خدا و تلاش برای برطرف کردن نیازهای مادی و معنوی آنان است.
خدمت خالصانه و بی منت به مردم، هر چند به حكم فطرت انسانی در همه ادیان آسمانی ستوده شده است، اما در فرهنگ اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد، بویژه در دنیای معاصر كه جوامع بر اساس تقسیم مردم به غنی و فقیر ساختاربندی شده اند.
خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن مجید به اهمیت فریضه احسان و نیكی به مستضعفین اشاره كرده است. « لِلْفُقَرَاءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْبًا فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیمَاهُمْ لَا یَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ (بقره/273)؛ (انفاقِ شما، مخصوصاً باید) برای نیازمندانی باشد که در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته‌اند (و توجّه به آیین خدا، آنها را از وطنهای خویش آواره ساخته؛ و شرکت در میدانِ جهاد، به آنها اجازه نمی‌دهد تا برای تأمین هزینه زندگی، دست به کسب و تجارتی بزنند)؛ نمی‌توانند مسافرتی کنند (و سرمایه‌ای به دست آورند) و از شدّت خویشتن‌داری، افراد ناآگاه آنها را بی‌نیاز می‌پندارند؛ امّا آنها را از چهره‌هایشان می‌شناسی؛ و هرگز با اصرار چیزی از مردم نمی‌خواهند. (این است مشخّصات آنها!) و هر چیز خوبی در راه خدا انفاق کنید، خداوند از آن آگاه است. »
مجاهدتهای قشر مستضعف و پابرهنگان در راه آرمانهای اسلام و تشیع بر هیچكس پوشیده نیست، چه آنكه همین اقشار بودند كه پیامبر خدا - صلی الله علیه و آله - را در دوران بی یاوری، یار و مددكار بوده و بعد از تشكیل حكومت اسلامی نیز، در صف اول جهاد با دشمنان دین حضور می یافتند. در دوران انقلاب اسلامی نیز، همین مستضعفین و به تعبیر امام راحل - رحمه الله - كوخ نشینان و ...... از آغازین روز نهضت تا صبحدم 22 بهمن و پس از آن تا كنون، همواره پشتیبان این انقلاب و نظام بوده اند. « بحث دنیاخواهی و آخرت جویی دو مقوله ای است که هرگز با هم جمع نمی شوند و تنها آنهایی تا آخر خط با ما هستند که درد فقر و محرومیت و استضعاف را چشیده باشند. فقرا و متدینین بی بضاعت، گردانندگان و برپادارندگان واقعی انقلاب ها هستند. ما باید تمام تلاشمان را بنماییم تا به هر صورتی که ممکن است خط اصولی دفاع از مستضعفین را حفظ کنیم .»(1)
بنیانگذار انقلاب اسلامی كه خود رابطه وثیق قلبی با این مردم مستضعف و دردمند برقرار كرده و همواره با درد آنها درد كشیده و با خوشحالی آنها شاد گردیده است، با تکیه بر توده های عظیم مردمی، انقلاب اسلامی را با مهارتی استثنایی در نظام دو قطبی جهانی رهبری و هدایت نموده، رژیم پهلوی را در هم شکسته و جمهوری اسلامی ایران را بنیان نهاد. محرومان، مستضعفان، پا برهنه ها، کوخ نشینان، زاغه نشینان و در یک کلام طبقات پایین اجتماع،از جمله مسایلی بود که حمایت و دفاع از آنان، بخش مهمی از توجه امام مستضعفان و محرومان را به خود معطوف داشته بود، تا جایی که آنان را به عنوان پرچمداران اسلام ناب محمدی – صلی الله علیه و آله -در مقابل اسلام آمریکایی مطرح می كردند.
قرآن كریم، درباره اهتمام به امر مستمندان و مستعضعفین به رسول گرامی اسلام - صلی الله علیه و آله - سفارش می كند:« وَ لا تَطْرُدِ الَّذینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِیِّ یُریدُونَ وَجْهَهُ ما عَلَیْکَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَیْء وَ ما مِنْ حِسابِکَ عَلَیْهِمْ مِنْ شَیْء فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ الظّالِمینَ* وَ کَذلِکَ فَتَنّا بَعْضَهُمْ بِبَعْض لِیَقُولُوا أَ هۆُلاءِ مَنَّ اللّهُ عَلَیْهِمْ مِنْ بَیْنِنا أَ لَیْسَ اللّهُ بِأَعْلَمَ بِالشّاکِرینَ؛ ( انعام/52-53) و کسانى را که صبح و شام خدا را مى خوانند، و جز ذات پاک او نظرى ندارند، از خود دور مکن! نه چیزى از حساب آنها بر توست، و نه چیزى از حساب تو بر آنها! اگر آنها را طرد کنى، از ستمگران خواهى بود! * و این چنین بعضى از آنها را با بعض دیگر آزمودیم; تا بگویند: «آیا اینها هستند که خداوند از میان ما (برگزیده، و) بر آنها منت گذارده (و نعمت ایمان بخشیده) است»؟! آیا خداوند شاکران را بهتر نمى شناسد؟!»
علامه مجلسی – رحمه الله - در شان نزول آیه، روایتی را از رسول گرامی اسلام - صلی الله علیه و آله - نقل می كند:« جمعى از قریش از کنار مجلس پیامبر- صلی الله علیه و آله - گذشتند در حالى که «صهیب»، «عمار»، «بلال»، «خباب» و امثال آنها از مسلمانان کم بضاعت و کارگر، در خدمت پیامبر بودند. آنها از مشاهده این صحنه تعجب کردند (و از آنجا که شخصیت را در مال و ثروت و مقام مى دانستند، نتوانستند عظمت مقام روحى این مردان بزرگ، و نقش سازنده آنها را در ایجاد مجتمع بزرگ اسلامى و انسانى آینده درک کنند) گفتند: اى محمّد- صلی الله علیه و آله - آیا به همین افراد از میان جمعیت قناعت کرده اى؟! اینها هستند که خداوند از میان ما انتخاب کرده؟! ما پیرو اینها بوده باشیم؟! هر چه زودتر آنها را از طرف خود دور کن! شاید ما به تو نزدیک شویم و از تو پیروى کنیم. آیات فوق نازل شد و این پیشنهاد را به شدت ردّ کرد.»(2)
به هر حال، تاكیدات بیشمار علمی و عملی پیشوایان دینی در اهتمام به امر مستمندان و مستضعفین، این الگو را در میان جامعه متدینین، بویژه علمای اعلام و مراجع تشیع نهادینه كرده است كه زندگی خود را بر مدار احترام به مستضعفین و اهتمام به امور آنان پایه ریزی نمایند. در كتب تراجم نقل گردیده است كه : « یكى از دوستان مرحوم شیخ هادى نجم آبادى - رحمه الله - از سفر بازگشت، یك طاقه عباى اعلا و گرانبها براى آقا به ارمغان آورد. شیخ، خادمى داشت به نام مشهدى اسماعیل؛ عبا را به او داد كه در بازار به فروش برساند و با پول آن، چند عدد نیم تنه پوستین بدون آستین، كه صورت جلیقه دارد خریدارى كند. گماشته دستور را انجام داد و با پول فروش عبا، پانزده عدد پوستین نیم تنه خریدارى كرده آورد به نزد شیخ نهاد، شیخ یكى را به تن كرد، یكى را به مشهدى اسماعیل بخشید و سیزده عدد دیگر را به تن مستمندان پوشاند و بینوایان را هم از رنج سرما آسوده ساخت. روزى آن دوست سفر كرده به نزد شیخ رفته، سراغ ارمغان خود را گرفت. شیخ ماجرا را نقل كرد، حاضران تعجب كردند كه در این عصر و زمانه وانفسا، شیخ چگونه راه و روش مسلمانان صدر اسلام را بكار گرفته است.» (3)
پی نوشتها:
1.بیانات امام راحل- رحمه الله علیه- ، 29/4/67، http://www.magiran.com
2.محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، تهران، اسلامیه، ج 17، ص41
3.مرتضی مدرسى، سیماى بزرگان، تهران، انتشارات شرق، ص 278
منابع:
سیماى بزرگان
تهیه و فراوری: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان
