چگونه دلم را آرام کنم؟
همیشه آرامش یكى از گمشدههاى مهم بشر بوده، و به هر درى مىزند تا آن را پیدا كند، و اگر تلاش و كوشش انسان‌ها را در طول تاریخ براى پیدا كردن آرامش از طرق "صحیح" و "كاذب" جمع آورى كنیم خود كتاب بسیار قطورى را تشكیل مىدهد.
به طور كلى "آرامش" و "دلهره"، نقش بسیار مهمى در "سلامت" و "بیمارى" فرد و جامعه و سعادت و بدبختى انسان‌ها دارد، و چیزى نیست كه بتوان از آن به آسانى گذشت. تاریخ بشر پر است از صحنههاى غمانگیزى كه انسان براى تحصیل آرامش به هر چیز دست انداخته و در هر وادى گام نهاده، و تن به انواع اعتیادها داده است.
ولى قرآن با یك جمله كوتاه و پر مغز، مطمئنترین و نزدیكترین راه را نشان داده و مىگوید: "بدانید كه یاد خدا آرام بخش دلها است!"
عوامل نگرانى و پریشانى
1 ـ آینده تاریك و مبهم، احتمال زوال نعمت‌ها، گرفتارى در چنگال دشمن، ضعف و بیمارى و ناتوانى و درماندگى، و احتیاج و ... آدمى را رنج مىدهد، اما ایمان به خداوند قادر متعال، خداوند رحیم و مهربان، خدایى كه همواره كفالت بندگان خویش را بر عهده دارد مىتواند این گونه نگرانی‌ها را از میان ببرد و به او آرامش دهد كه تو در برابر حوادث آینده درمانده نیستى، خدایى دارى توانا، قادر و مهربان.
2 ـ گذشته تاریك زندگى، نگرانی از گناهانى كه انجام داده، از كوتاهی‌ها و لغزش‌ها گاه ذهن آدمی را به خود مشغول می‌سازد، اما توجه به اینكه خداوند، غفار، توبه‌پذیر و رحیم و غفور است، به او آرامش مىدهد، به او مىگوید: عذر تقصیر به پیشگاهش بر، از گذشته عذر خواهى كن و در مقام جبران برآى، كه او بخشنده است و جبران كردن ممكن.
3 ـ ضعف و ناتوانى انسان در برابر عوامل طبیعى و دشمنان سبب نگرانی انسان خواهند بود. اما هنگامى كه به یاد خدا مىافتد و متكى به قدرت و رحمت او مىشود، قدرتى كه برترین قدرت‌ها است و هیچ چیز در برابر آن یاراى مقاومت ندارد، قلبش آرام مىگیرد، با خود مىگوید آرى من تنها نیستم، من در سایه خدا، بىنهایت قدرت دارم!
4 ـ ریشه برخی اضطراب‌ها و نگرانی‌ها احساس پوچی و بی‌هدف بودن زندگی است. ولى كسى كه به خدا ایمان دارد، و مسیر تكاملى زندگى را به عنوان یك هدف بزرگ پذیرفته است، و تمام برنامهها و حوادث زندگى را در همین خط مىبیند، نه از زندگى احساس پوچى مىكند، و نه همچون افراد بىهدف و مردد، سرگردان و مضطرب است.
6- سوء ظنها، توهم‌ها و خیالات پوچ یكى دیگر از عوامل نگرانى است كه بسیارى از مردم در زندگى خود از آن رنج مىبرند، ولى چگونه مىتوان انكار كرد كه توجه به خدا و لطف بىپایان او و دستور به حسن ظن كه وظیفه هر فرد با ایمانى است این حالت رنجآور را از بین مىبرد و آرامش و اطمینان جاى آن را مىگیرد.
7 ـ دنیاپرستى و دلباختگى در برابر زرق و برق زندگى مادى یكى از بزرگ‌ترین عوامل اضطراب و نگرانى انسان‌ها بوده و هست. ایمان به خدا و توجه به آزادگى مۆمن كه همیشه با "زهد و پارسایى سازنده" و عدم اسارت در چنگال زرق و برق زندگى مادى همراه است به همه این اضطراب‌ها پایان مىدهد.
آیا آرامش با خوف خدا سازگار است؟
بعضى از مفسران ایرادى مطرح كردهاند كه از یك طرف در آیه فوق مىخوانیم یاد خدا مایه آرامش دلها است، و از طرفى دیگر در آیه 2 سوره انفال مىخوانیم "مۆمنان كسانى هستند كه وقتى نام خدا برده مىشود قلبشان ترسان مىگردد" آیا این دو با هم منافات ندارند؟!
پاسخ این است كه منظور از آرامش ، همان آرامش در برابر عوامل مادى است كه غالب مردم را نگران مىسازد كه نمونههاى روشن آن در بالا ذكر شد، ولى مسلماً افراد با ایمان در برابر مسئولیت‌هاى خویش نمىتوانند نگران نباشند، و به تعبیر دیگر آنچه در آن‌ها وجود ندارد نگرانی‌هاى ویرانگر است، اما نگرانى سازنده كه انسان را به انجام وظیفه در برابر خدا و خلق و فعالیت‌هاى مثبت زندگى وا مىدارد در وجود آن‌ها هست و باید هم باشد، و منظور از خوف از خدا نیز همین است.
ذكر خدا چیست؟
ذكری كه مایه آرامش دلها است تنها این نیست كه نام او را بر زبان آورده و مكرر تسبیح و تهلیل و تكبیر گوییم، بلكه منظور آن است كه با تمام قلب متوجه او و عظمتش و علم و آگاهیش و حاضر و ناظر بودنش گردیم، و این توجه مبدأ حركت و فعالیت در وجود انسان به سوى جهاد و تلاش و نیكی‌ها می‌گردد و میان او و گناه سد مستحكمى ایجاد می‌كند.
از وصایایى كه پیامبر (صلی الله علیه و آله) به على (علیه السلام) فرمود این بود: «اى على سه كار است كه این امت طاقت آن را ندارند (و از همه كس ساخته نیست) مواسات با برادران دینى در مال، و حق مردم را از خویشتن دادن، و یاد خدا در هر حال، ولى یاد خدا (تنها) سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اكبر نیست، بلكه یاد خدا آن است كه هنگامى كه انسان در برابر حرامى قرار مىگیرد از خدا بترسد و آن را ترك گوید.»(سفینة البحار، ج 1، ص 484)
در حدیث دیگرى مىخوانیم على (علیه السلام) فرمود: «ذكر دو گونه است: یاد خدا كردن به هنگام مصیبت (و شكیبایى و استقامت ورزیدن) و از آن برتر آن است كه خدا را در برابر محرمات یاد كند و میان او و حرام سدى ایجاد نماید». (سفینة البحار، ج 1، ص 484)
نتیجه
اگر انسان با تمامی وجود به خدا ایمان داشته باشد و از ته دل او را بخواند چنان اطمینانی وجودش را فرامی‌گیرد که از هیچ چیز نمی‌ترسد و هیچ سدی مانع پیشرفتش نخواهد شد. چنین انسانی به آرامش حقیقی می‌رسد و از لحظه لحظه‌های زندگی بهره می‌برد.
فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش قرآن تبیان
منبع: تفسیر نمونه، ج10، ص 211 تا 217.
مطالب مرتبط:
آرامبخشی برای همه! - آثار روحی و روانی ذکر؛ قسمت اول
