آیا روزى تقسیم شده؟!

در بعضى آیات دارد كه خداوند تقسیم روزى مى كند "قسم بینهم معیشتهم [ سوره زخرف آیه 32. ]" خداوند بین مردم تقسیم معیشت مى كند و او را متكفل رزق هر جنبنده اى است: "و ما من دابه فى الارض الا على الله رزقها..." [ سوره هود آیه 6. ] هیچ جنبنده اى در زمین نیست، الا اینكه روزى او به عهده خداوند است.

در بعضى دیگر از آیات آمده كه وسعت و تنگى روزى به خواست خداست: "او لم یروا ان الله یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر" [ سوره روم آیه: 37 آیات مشابه این آیه هم در قرآن یافت مى شود. ] "آیا ندیدند كه خداوند هر كه را بخواهد صاحب روزى وسیع مى كند، و هر كه را خواهد تنگ روزى گرداند".

در روایات اسلامى هم به این معنا اشاره شده است على "علیه السلام" مى فرمایند: 'و قدر الارزاق فكثرها و قللها و قسمها على الضیق و السعه' [ نهج البلاغه خطبه 91. ] "خداوند ارزاق را مقدر ساخته و زیاد و كم نموده، و بر حسب تنگى و وسعت معیشت آن را تقسیم كرده است".

اكنون این سئوال پیش مى آید كه: اگر چنین باشد، تلاش و كوشش براى تحصیل معاش و روزى و برنامه ریزى براى بهبود وضع اقتصادى مفهومى نخواهد داشت، ولى با توجه به سایر آیات و روایات هنگامى كه همه در كنار یكدیگر چیده شود، پاسخ این سئوال روشن مى گردد، كه: منظور از تضمین رزق از سوى خداوند و تكفل و تعهد و تقسیم آن، فراهم آوردن زمینه ها است، زمینه هائى در خارج از وجود انسان، و زمینه هائى در درون وجود او، كه هرگاه دست به دست هم دهند، انسان سهم خود را از روزى دریافت مى كند، این درست به آن مى ماند كه حقوق كاركنان یك شركت از طرف رئیس آن شركت تعیین مى شود، ولى هرگز در خانه آنها نمى آورند، بلكه آنها باید شخصا بروند، و لیست حقوق را پر كنند، و حق خود را دریافت دارند.

این نكته را نیز نباید فراموش كرد كه خداوند براى اینكه مردم در عالم اسباب گم نشوند، و روزى را نتیجه منحصر به فرد تلاش و كوششهاى خود به تنهائى ندانند، گاه به اشخاصى روزى مى رساند، كه: تلاش چندانى نكرده اند، و گاه روزى را از كسانى مى گیرد كه: تلاش فراوان داشته اند، تا روشن سازد در پشت این دستگاه، قدرت دیگرى حاكم است، "ولى نباید فراموش كرد، كه: این در حقیقت یك استثناء است، اما اصل اساسى همان تلاش و كوشش است".

و شاید به خاطر همین مطلب است كه در حدیثى از پیامبر اكرم "صلی الله علیه و آله" آمده است: 'و اعلموا ان الرزق رزقان: فرزق تطلبونه و رزق یطلبكم فاطلبوا ارزاقكم من حلال فانكم ان طلبتموها من وجوهها اكلتموها حلالا و ان طلبتموها من غیر وجوهها اكلتموها حراما... [ وسائل الشیعه جلد 12/ 29. ]' "بدانید رزق دو گونه است: رزقى كه شما بدنبال آن مى روید و رزقى كه آن به دنبال شما مى آید بنابراین رزق را از طریق حلال طلب كنید، كه: اگر از طریق صحیح آن را بطلبید، آن را به صورت حلال مى خورید و اگر از غیر طریق صحیح بطلبید همان را به صورت حرام مى خورید".

این دو گونگى روزى در واقع دلیل بر جمع میان آیات و روایاتى است، كه روزى را مقسوم و تضمین شده مى شمرد، و آیات و روایاتى كه نقطه مقابل آن، جد و جهد و تلاش را شرط بهره گیرى از روزى معرفى مى كنند. [ جهت اطلاع بیشتر از این روایات به جلد 12 وسائل الشیعه كتاب التجاره ص 9 و 16 و 18 و 22 و 24 و 26 مراجعه شود. ]

بعلاوه آگاهى بر این دو گونگى رزق سبب مى شود، كه: افراد حریص از حرص باز ایستند و مومنان خود را آلوده كارهاى حرام براى طلب روزى نكنند، و محرومان نیز به یاس و نومیدى كشیده نشوند.