راههای فرو بردن خشم
همه بزرگان دین و روانشناسان خشم را کلید همه بدیها معرفی میکنند، آنان بر این باورند که برای تصمیمگیری مناسب و درست باید از قلب زنده و عقل سالم کمک گرفت و از آنجا که خشم هم قلب را میمیراند و هم عقل را از کار میاندازد؛ راهی برای خیر باقی نمیماندانسان ها را از دامنگیر شدن در این دام بزرگ نفی کرده اند . آنچنان که بقراط حکیم گفته:
«من از کشتی طوفانی که در امواج متلاطم دریا دچار شود و در بین لُجّهها و کوههای دریایی گرفتار شود، امیدوارترم از شخصی که آتش غضبش افروخته است و کشتی وجودش گرفتار لُجّههای سخت غضب است؛ زیرا کشتی را ملاحان ماهر با حیلهها و طرقهای علمی نجات میتوانند بدهند، ولی این شخص در این حال امید و چاره و حیله از او منقطع است؛ زیرا هر حیلهای که به خرج بری از قبیل نصایح و مواعظ و هرچه با او فروتنی کنی، بر شعله و مایه آن میافزاید.»
لذا در این مجال بر آن امده ایم که راههای مقابله با خشم را بر طبق سخنان اهل بیت که کلامشان حق و نوری جاوید در دل انسان هاست را بیان کنیم. به امید اینکه مثمر ثمر واقع گردد.
از راههای مقابله با خشم یاد خداوند متعال است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به امام علی (علیه السلام) میفرماید:
«یَا عَلِیُّ لَا تَغْضَبْ فَإِذَا غَضِبْتَ فَاقْعُدْ وَ تَفَكَّرْ فِی قُدْرَةِ الرَّبِّ عَلَى الْعِبَادِ وَ حِلْمِهِ عَنْهُمْ وَ إِذَا قِیلَ لَكَ اتَّقِ اللَّهَ فَانْبِذْ غَضَبَكَ وَ رَاجِعْ حِلْمَك». (مجلسى، محمد باقر ج 74، ص 67)
ترجمه: ای علی، خشمگین نشو و اگر شدی بنشین و درباره قدرت خدا بر بندگان و گذشت از آنان فکر کن. هرگاه به تو گفته شد از خدا بترس و خشم خود را کنار بگذار، به گذشت و بردباری خود روی آور.
میتوان برای اثبات این سخن استناد کرد به حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که ایشان وضو گرفتن را عامل فرو نشاندن خشم برشمردهاند
كلینى، آورده:
خداوند متعال خطاب به انبیاء شرط نجات از غضب الهی و نابودی را یاد کردن او به هنگام غضب قرار داده است.
«وْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى بَعْضِ أَنْبِیائِهِ یا ابْنَ آدَمَ اذْكُرْنِی فِی غَضَبِكَ أَذْكُرْكَ فِی غَضَبِی لَا أَمْحَقْكَ فِیمَنْ أَمْحَقُ».
خشم نتیجه تلاش شیطان است و برای در امان ماندن از خشم و غضب، باید به درگاه خدا از شیطان پناه برد.
از این رو امام صادق (علیه السلام) میفرماید:
«لَوْ قَالَ أَحَدُكُمْ إِذَا غَضِبَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ ذَهَبَ عَنْهُ غَضَبُهُ.»(مجلسى، محمد باقر ج 92، ص 339؛)
ترجمه: هرگاه یکی از شما خشمگین شد بگوید اعوذ بالله من الشیطان الرجیم؛ با این درخواست انسان از شر شیطان مصون میماند.
آن حضرت در دعایی این چنین از خداوند درخواست میکنند:
«خدایا گناهم را ببخش، خشم قلبم را از بین ببر و مرا از شر شیطان رانده شده پناه بده، چراکه هیچ نیرو و توانی جز نیروی خداوند بزرگ نیست.»
«اللَّهُمَّ اغْفِرْ ذَنْبِی وَ أَذْهِبْ غَیظَ قَلْبِی وَ أَجِرْنِی مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیم».
از دیگر راهکارهای مقابله با خشم وضو گرفتن یا غسل کردن با آب سرد است. میتوان برای اثبات این سخن استناد کرد به حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که ایشان وضو گرفتن را عامل فرو نشاندن خشم برشمردهاند.
ایشان میفرماید:
«أَنَّ الْغَضَبَ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ أَنَّ الشَّیْطَانَ خُلِقَ مِنَ النَّارِ وَ إِنَّمَا یُطْفِئُ النَّارَ الْمَاءُ فَإِذَا غَضِبَ أَحَدُكُمْ فَلْیَتَوَضَّأْ.»
(مجلسى، محمد باقر ج 70، ص 272.)
ای علی، خشمگین نشو و اگر شدی بنشین و درباره قدرت خدا بر بندگان و گذشت از آنان فکر کن. هرگاه به تو گفته شد از خدا بترس و خشم خود را کنار بگذار، به گذشت و بردباری خود روی آور
یکی دیگر از راهکارهای مقابله با خشم این است که انسان صحنه بحث را ترک کند تا از شعلهور شدن آتش خشمش جلوگیری شود؛ تغییر موقعیتی که انسان در آن قرار دارد از ضررهای فراوانی جلوگیری میکند، این راهکار اگر همه خشم را فرو ننشاند، اما دستکم راهی برای به تأخیر انداختن آن است. البته نکتهای که باید به آن توجه کرد این است که انسان باید با درایت نظر افکندن به تمام جوانب این کار را انجام دهد زیرا گاهی اوقات عدم تدبیر در این حرکت عاملی بر افزایش خشم و عصبانیت در دیگران میشود. امام علی (علیه السلام) میفرماید:
«امْلِكْ حَمِیَّةَ أَنْفِكَ وَ سَوْرَةَ حَدِّكَ وَ سَطْوَةَ یَدِكَ وَ غَرْبَ لِسَانِكَ وَ احْتَرِسْ مِنْ كُلِّ ذَلِكَ بِكَفِّ الْبَادِرَةِ وَ تَأْخِیرِ السَّطْوَةِ حَتَّى یَسْكُنَ غَضَبُكَ فَتَمْلِكَ الِاخْتِیَارَ وَ لَنْ تَحْكُمَ ذَلِكَ مِنْ نَفْسِكَ حَتَّى تُكْثِرَ هُمُومَكَ بِذِكْرِ الْمَعَادِ إِلَى رَبِّكَ.» (شرح بن أبی الحدید بر نهج البلاغه، ج 17، ص 113)
ترجمه: به هنگام خشم خویشتندار باش و تندى و سركشى میار و دست قهر پیش مدار و تیزى زبان بگذار، و از این جمله خوددارى كن، با سخن ناسنجیده بر زبان نیاوردن، و در قهر تأخیر كردن، تا خشمت آرام شود و عنان اختیار به دستت آید، و چنین قدرتى بر خود نیابى جز كه فراوان به یاد آرى كه در راه بازگشت به سوى كردگارى.
فرآوری: زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان