رفع مشکلات با صدقه و دعا

در این مقاله برآن شدیم تا با توجه به آیات و روایات و بیانات علماء، وظایف و نکاتی که یک مسلمان باید به هنگام رویارویی با مشکلات و مصائب مد نظر قرار دهد را ، با ذکر دلایل و شواهد آن ذکر کنیم.

مصائب، فرصتی برای ترقی و تکامل انسان

سختی ها و مصائب می توانند برای انسان وسیله ای در جهت ترقی او به سوی کمال باشند و یا برعکس در اثر بی صبری در مقابل آنها موجب بلا و بدبختی او شوند؛ این انسان است که باید آنها را برای خود تبدیل به یک فرصت کند، و مقدمات تعالی خود را بوجود آورد.

شهید مطهری در این باره می گوید: «مصائب وقتى نعمت هستند که انسان از آن ها بهره بردارى کند و با صبر و استقامت و مواجهه با دشوارى هایى که مصائب تولید مى کنند ، روح خود را کمال بخشد، امّا اگر انسان در برابر سختى ها فرار را انتخاب کند و ناله و شکوه سر دهد، در این صورت بلا از براى او واقعاً بلاست.»(ر.ک به مجموعه آثار، مرتضى مطهرى، صدرا، ج 1، ص 183.)

عدم تسلیم در برابر مصائب

حضرت آیت الله مکارم شیرازی در این مورد می فرمایند: «ممکن است کسانى از این حقیقت قرآنى که «مصائب به اراده الهی است»، سوء استفاده کنند و هر گونه مصیبتى دامنشان را مى گیرد، با آغوش باز از آن استقبال نمایند و بگویند: باید در برابر هر حادثه ناگوارى تسلیم شد، و از این اصل آموزنده و حرکت آفرین قرآنى، نتیجه معکوس یعنى نتیجه تخدیرى بگیرند، که این بسیار خطرناک است.

هیچ گاه قرآن نمى گوید: در برابر مصائب تسلیم باش، و در رفع مشکلات کوشش مکن، و تن به ظلم ها و ستم ها و بیمارى ها بده، بلکه مى گوید: اگر با تمام تلاش و کوششى که انجام دادى باز هم گرفتارى ها بر تو چیره شد، بدان گناهى کرده اى که نتیجه و کفاره اش دامانت را گرفته، به اعمال گذشته ات بیندیش، و از گناهانت استغفار کن، و خویشتن را بساز و ضعف ها را اصلاح نما.»(تفسیر نمونه، ج 20، ص: 471)

انسان باید در برابر مصیبتی که از طرف ظالمین به او می رسد تسلیم نشده، بلکه با آنها مبارزه کند و زیر بار ذلت نرود ؛ چنانکه در سوره شوری درمعرفی مۆمنین چنین می فرماید: «وَالَّذِینَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنتَصِرُونَ» ؛ (و كسانى كه چون ستم بر ایشان رسد، یارى مى‏جویند [و به انتقام برمى‏خیزند]!)(سوره شوری آیه 39)

صبر و استقامت در برابرمصائب

بدون شک از کوره در رفتن و خودباختگی در مقابل مصائب و مشکلات چیزی جز حسرت را به دنبال نخواهد داشت، فردی که در مصائب اعتماد به نفس دارد و به جای جرع و فزع کردن، دلیل آن را پی جویی می کند ، یقیناً روز به روز از تکرار آنها کاسته و بربصیرت خود در مقابل آنها افزوده و به جای تزلزل در دین، بر قوت آن افزوده است.

خداوند در قرآن صبر در مصائب را به عدم سستی و ضعف در برابر آنها تفسیر کرده و می فرماید: «وَكَأَیِّن مِّن نَّبِیٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ كَثِیرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا اسْتَكَانُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ» ؛ (و چه بسیار پیامبرانى كه همراه او توده‏هاى انبوه، كارزار كردند و در برابر آنچه در راه خدا بدیشان رسید، سستى نورزیدند و ناتوان نشدند و تسلیم [دشمن‏] نگردیدند، و خداوند، شكیبایان را دوست دارد.)(سوره آل عمران آیه 146)

چنانکه مشاهده شد در این آیه خداوند پس از آنکه می فرماید سستی نکنید و ضعیف نشوید ، می فرماید خداوند صابران را دوست دارد یعنی کسی که چنین باشد(سست نشود و ضعف نشان ندهد) صابر است.

از قول لقمان در قرآن آمده است که می فرماید: «یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ ؛ اى پسرك من، نماز را برپا دار و به كار پسندیده وادار و از كار ناپسند باز دار، و بر آسیبى كه بر تو وارد آمده است شكیبا باش. این [حاكى‏] از عزم [و اراده تو در] امور است. (سوره لقمان آیه 17)

خداوند به پیامبر ما می فرماید که رسولان قبلی بر مصائب صبر کردند:«وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِكَ فَصَبَرُواْ عَلَى مَا كُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا » ؛

و پیش از تو نیز پیامبرانى تكذیب شدند، ولى بر آنچه تكذیب شدند و آزار دیدند شكیبایى كردند تا یارى ما به آنان رسید .»(سوره انعام آیه 34) یعنی تو هم صبر کن.

خداوند در آیات فراوانی به صابران در مصائب بشارت می دهد و این عمل آنها را ستوده است: «وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ * الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّـا إِلَیْهِ رَاجِعونَ» ؛ (به صابران بشارت بده * [همان‏] كسانى كه چون مصیبتى به آنان برسد، مى‏گویند: «ما از آنِ خدا هستیم، و به سوى او باز مى‏گردیم.» (سوره بقره آیه155/ 156)

در آیه دیگری می فرماید: اگر نیکى به شما برسد، آنها(منافقان) را ناراحت مى کند؛ و اگر حادثه ناگوارى براى شما رخ دهد، خوشحال مى شوند«وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ لاَ یَضُرُّكُمْ كَیْدُهُمْ شَیْئًا» ؛ ( و اگر صبر كنید و پروا پیشه كنید نیرنگ آنها هیچ زیانى به شما نمى‏رساند.)(سوره آل عمران آیه 120)

امام علی علیه السلام در معرفی پیامبر صلی الله علیه وآله به صبر و استقامت ایشان اشاره کرده و می فرمایند: «وَ نَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، خَاضَ إِلَى  رِضْوَانِ اللَّهِ کُلَّ غَمْرَةٍ، وَ تَجَرَّعَ فِیهِ کُلَّ غُصَّةٍ»(خطبه 194 نهج البلاغه)

آیت الله مکارم شیرازی در شرح این فراض از نهج البلاغه می فرمایند: «این دو وصفى که امام علیه السلام درباره پیامبر صلى الله علیه و آله بیان فرموده، جامع همه اوصاف خیر است؛ ایستادن در برابر مشکلات و تحمّل در برابر مصائب. تا آن مقاومت و تحمّل نباشد هیچ کار مهمى به سامان نمى رسد.

جمله «تَجَرَّعَ فِیهِ کُلَّ غُصَّةٍ» نشان مى دهد که حوادث گلوگیر در برابر پیامبر یکى، دو تا نبود، بلکه او جرعه جرعه از جام مصائب مى نوشید و تحمّل مى کرد؛ جمعى از بهترین یارانش را از او گرفتند صبر کرد، انواع مشکلات و موانع بر سر راه او ایجاد کردند؛ ولى از همه آنها عبور نمود و این در واقع درسى است براى همه کسانى که مى خواهند با طاغوت ها مبارزه کنند و به اصلاح جامعه خویش بپردازند.»(پیام امام امیرالمۆمنین علیه السلام، ج 7، ص: 601)

هرچند نوعاً صبر در مقابل مصائب مشکل است ولی توجه به پاداشی که در مقابل این صبر به انسان تعلق می گیرد ، می تواند وسیله خوبی در تحریک و دلگرم کردن انسان به این مقاومت باشد .

خداوند در قرآن می فرماید: «الَّذِینَ اسْتَجَابُواْ لِلّهِ وَالرَّسُولِ مِن بَعْدِ مَآ أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِینَ أَحْسَنُواْ مِنْهُمْ وَاتَّقَواْ أَجْرٌ عَظِیمٌ» ؛ كسانى كه [در نبرد احد] پس از آنكه زخم برداشته بودند، دعوت خدا و پیامبر [او] را اجابت كردند، براى كسانى از آنان كه نیكى و پرهیزگارى كردند پاداشى بزرگ است.)(سوره آل عمران آیه  172)

انسان مصیبت دیده خود را همانند فردی تصور می کند که سرمایه اش را از دست داده و چیزی به کف نیاورده است لذا زانوی غم به بغل می گیرد، حال آنکه در حقیقت اگر او برای خدا در این مصیبت صبر کند و اجر و پاداش الهی را بطلبد ، نه اینکه از دیگران عقب افتاده بلکه برای او نسبت به دیگران پیشرفت نیز حاصل آمده و این باعث مسرت روح فرد و عدم خودباختگی او می شود.

التجاء فقط به درگاه خدا در رفع گرفتاری ها

خداوند در قرآن می فرماید: «وَإِن یَمْسَسْكَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلاَ كَاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَإِن یُرِدْكَ بِخَیْرٍ فَلاَ رَآدَّ لِفَضْلِهِ یُصَیبُ بِهِ مَن یَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» ؛و اگر خدا به تو زیانى برساند، آن را برطرف‏كننده‏اى جز او نیست، و اگر براى تو خیرى بخواهد، بخشش او را ردّكننده‏اى نیست. آن را به هر كس از بندگانش كه بخواهد مى‏رساند، و او آمرزنده مهربان است .!)(سوره یونس آیه 107).

در یکى از خطبه هاى «نهج البلاغه» آمده است: «لَوْ أَنَّ النَّاسَ حِیْنَ تَنْزِلُ بِهِمُ النِّقَمُ، وَ تَزُولُ عَنْهُمُ النِّعَمُ، فَزِعُوا إِلى  رَبِّهِمْ بِصِدْقٍ مِنْ نِیَّاتِهِمْ، وَ وَلَهٍ مِنْ قُلُوبِهِمْ، لَرَدَّ عَلَیْهِمْ کُلَّ شارِدٍ، وَ أَصْلَحَ لَهُمْ کُلَّ فاسِد»(« نهج البلاغه»، خطبه 178): هرگاه مردم در موقع نزول بلاها و سلب نعمت ها با صدق نیت به پیشگاه خدا تضرع کنند، و با دل هاى پراشتیاق و آکنده از مهر خدا، از او درخواست جبران نمایند، مسلماً آنچه از دستشان رفته، به آنها باز مى گرداند و هر گونه مفسده اى را براى آنها اصلاح مى کند.»

دفع یا رفع مصائب و مشکلات با استفاده از صدقه و دعا و...

در سرنوشت انسان افزون بر عوامل مادی, مانند: بی‌احتیاطی‌ها، مراعات نکردن بهداشت ، ساخت و سازهای نامناسب ، زلزله‌ها، سیل‌ها و...، عوامل معنوی نیز مانند: صدقه، دعا، گناه،عذاب خداوند و... مۆثرند مثلاً در روایتی پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌فرمایند: «انفاق در راه خدا و صله رحم خانه‌ها را آباد، و عمر‌ها را طولانی می‌کند.»(بحارالانوار، ج 93، ص 130)

در روایت دیگری ایشان می فرمایند: «ای مسلمانان از زنا بپرهیزید که شش پیامد سوء دارد: سه چیز در دنیا و سه چیز در آخرت،‌ اما آن سه که در دنیا است: نورانیت را از انسان می‌برد، فقر و تنگدستی به بار می‌آورد و از عمر انسان می‌کاهد»(دیلمی، ارشاد‌القلوب، انتشارات شریف رضی، ج 1، ص 71 ؛ تفسیر« نور الثقلین»، جلد 4، صفحات 354 و 355)

امام باقر علیه السلام در روایتی می فرمایند: « الْبِرُّ وَ الصَّدَقَةُ السِّرِّ یَنْفِیانِ الْفَقْرَ وَ یَزِیدانِ فِی الْعُمُرِ وَ یَدْفَعانِ سَبْعِیْنَ مِیتَةَ السَّوْءِ؛ نیکوکارى و انفاق پنهانى فقر را بر طرف ساخته، عمر را افزون مى کند، و از هفتاد گونه مرگ و میر بد جلوگیرى به عمل مى آورد»(«سفینة البحار»، جلد 2، صفحه 23، ماده« صدقه»)

نباید عوامل دخیل در سرنوشت انسان را، منحصر به عوامل مادی و ظاهری دانست، اما این که فلان حادثه تحت تأثیر کدام علت بوده است کاری است بسیار مشکل و جز اولیای الهی ـ که واقف بر اسرار باشند ـ کسی قادر به تشخیص قطعی آن نیست، لذا ما نیز بهتر است از قضاوت کردن بدون دلیل، در این گونه حوادث بپرهیزیم.

بخش قرآن تبیان   

منابع:

اندیشه قم

شیعه نیوز

حوزه