بیاییم از فتنه گران نباشیم !
فتنه در لغت به معنای كفر، گمراهی، آشوب، امتحان و آزمایش كردن و معانی دیگر آمده است. اما در اصطلاح به معنای اختلاف مردم در عقاید و آرائشان است.به طوری كه سبب ایجاد نا آرامی و تشویش در بین آنها، برای رسیدن به اهداف خاصی می شود.
در شناخت جریان فتنه شاید هیچ کس و هیچ زمانى به اندازه علىعلیه السلام و زمان آن حضرت، جریان فتنه و نفاق خود را عیان و آشکار نکرد. با نگاه اجمالى به نهجالبلاغه امیر مۆمنان علىعلیه السلام در خطبهها و نامهها و حکمتهاى بسیارى به جریان فتنه و نفاق و منافقان اشاره دارد.
ریشه فتنه ها
امام علی علیه السلام در خطبه 50 نهج البلاغه می فرماید: «انما بدء وقوع الفتن اهواء تتبع و احکام تتبدع یخالف فیها کتاب الله و یتولی علیها رجال رجالا علی غیردین الله (1) ; همانا ابتدای بروز آشوب ها وفتنه ها، هواها است که مورد تبعیت قرارمی گیرند و احکامی است که بدعت گذاشته می شوند. دراین فتنه ها با کتاب خدا مخالفت می شود و مردانی از مردان دیگر بر مبنایی غیراز دین خدا تبعیت می کنند.»
در این خطبه امام علیه السلام علت فتنه ها را دوچیز می داند:
1 - تبعیت هوای نفس:
اولین عامل فتنه، تبعیت از هوای نفس یاشیطان درون است. این شیطان می کوشد تا به گوهر جان آدمی دستبرد زند و سرمایه های گرانبهایش را به نابودی کشد. او انسان را باآرزوهایش سرگرم می کند، تا از مقصد اصلی بازماند. او می خواهد یاد خدا را از صفحه دل وزندگی آدمی به کلی پاک کند. پیروی از هوای نفس،شیطان را برجان مسلط می کند و تا از انسان لاشه ای انسان نما باقی نگذارد، از پای نمی نشیند.نفس اماره با داشتن خواهش های بی پایان،زینت آرایی گناه و هموار کردن و آسان نمایی جرم های سنگین، در به خطرانداختن انسان ید طولایی دارد و اگر یکه تاز صحنه جان شود، عقل را به اسارت می گیرد. امام سجادعلیه السلام می فرماید: «کم من عقل اسیرتحت هوی امیر». خدایا! از نفس سرکشی به تو شکوه می کنم که بسیار به بدی ها فرمان می دهد و درخطاها می شتابد. (2)
امام علی (علیه السلام) با تشبیه انسان مومن به بچه شتر نر در هنگام فتنه ها در صدد بیان این نكته است كه هر مومن هوشیار نیز باید در هنگامه فتنه در میان مردم باشد و زندگی عادی خود را بگذراند ولی نباید خود را وسیله فتنه گران قرار دهد و در جهت منافع آنان گام بردارد
مادر بت ها، بت نفس شماست زان که آن بت، مار و این بت، اژدهاست.
حضرت علی علیه السلام فرمود: هوای نفس، فرمانده سپاه شیطان است. (3)
نمونه ای از همکاری نفس با شیطان، درجنگ نهروان ظهور پیدا کرد. امام علیه السلام بربالای جنازه کشتگان نهروان فرمود: بدا به حال شما! آن که شما را فریب داد، زیانتان رساند. به آن حضرت عرض کردند: ای امیرمۆمنان! چه کسی آنان را فریب داد؟فرمود: شیطان گمراه کننده و نفس های فرمان دهنده به بدی آنان را فریفته آرزوهاساخت و راه را برای نافرمانی بپرداخت. به پیروز کردنشان وعده کرد وبه آتش شان درآورد. (4)
هرچه انسان نفس را خوار و خواهش هایش را لگد کوب کند، شیطان را خوار وپایمال کرده است. امام علیه السلام می فرماید: باخواسته های نفس مخالفت کنید، تابرشیطان چیره شوید. (5)
کسب همه کمال ها در گرو مبارزه با نفس سرکش است. شخصی به حضرت محمدصلی الله علیه وآله عرض کرد: ای رسول خدا! راه رسیدن به معرفت حق چیست؟ آن حضرت فرمود: شناخت خویش. او گفت: راه موافقت حق چگونه است؟ آن حضرت فرمود: مخالفت نفس. او پرسید: راه رسیدن به خشنودی حق چیست؟ آن حضرت فرمود: خشم بر نفس. اوسۆال کرد: راه رسیدن به وصل حق چیست؟پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: بریدن از نفس. او پرسید:راه نزدیکی به خدا چیست؟ آن حضرت فرمود: دوری از نفس. او گفت: چگونه می توان به همه این ها رسید؟ آن حضرت فرمود: کمک خواستن ازخدا علیه نفس. (6)
البته نباید فراموش کرد که گاهی انسان خیال می کند نفس سرکش را رام کرده و یاکشته است، اما در واقع:
نفس اژدرهاست اوکی مرده است از غم بی آلتی افسرده است گربیابد آلت فرعون او که به امر او همی رفت آب جو آنگه او بنیاد فرعونی کند راه صد موسی و صدهارون زند. (7)
2 - بدعت گذاری در دین:
در تعریف بدعت گفته اند: «ادخال مالیس من الدین فی الدین.»; داخل کردن چیزی که از دین نیست، در دین.
احادیث زیادی در مذمت بدعت و بدعت گذاری وارد شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: هرگونه بدعتی، گمراهی است و هرگمراهی، در جهنم است. (8)
امام علی علیه السلام فرمود: اهل بدعت کسانی هستند که با رای و هوای خود با خدا ورسولش مخالفت می کنند. (9)
پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: کسی که به بدعت گذاری روی خوش نشان دهد، در ازبین بردن دین کمک کرده است. (10)
نیز فرمود: اگر بعد از من، اهل بدعت وشبهه افکنان در دین را دیدید، از آن هابیزاری بجویید و آنان را سب و لعن کنید تاجرات نکنند دین شما را فاسد کنند. (11)
و در مورد وظیفه علما در مقابله با بدعت گذاری، فرمود: هنگامی که بدعت ها در امت من ظاهر شد، برعالمان واجب است علمشان را اظهار کنند و اگر کسی چنین نکند، لعنت خدا بر او باد! (12)
اولین عامل فتنه، تبعیت از هوای نفس یاشیطان درون است. این شیطان می کوشد تا به گوهر جان آدمی دستبرد زند و سرمایه های گرانبهایش را به نابودی کشد. او انسان را باآرزوهایش سرگرم می کند، تا از مقصد اصلی بازماند. او می خواهد یاد خدا را از صفحه دل وزندگی آدمی به کلی پاک کند. پیروی از هوای نفس،شیطان را برجان مسلط می کند و تا از انسان لاشه ای انسان نما باقی نگذارد، از پای نمی نشیند
هنگام بروز فتنه چه کنیم؟
امام علی علیه السلام می فرمایند :كن فی الفتنه كابن اللبون لا ظهر فیركب،ولاضرع فیحلب(13) در زمان فتنه و تبهكاری مانند بچه شتر باش كه نه پشت دارد برآن سوار شوند(توانایی سواری دادن ندارد)و نه پستانی كه از آن شیر بدوشند. (بچه شتر در بین شتران زندگی میكند؛ ولی نه به كسی سواری میدهد؛ چون قدرت آن را ندارد و نه شیر میدهد چون پستانی ندارد.)
گوشه گیری یا هوشیاری؟
امام علی (علیه السلام) با تشبیه انسان مومن به بچه شتر نر در هنگام فتنه ها در صدد بیان این نكته است كه هر مومن هوشیار نیز باید در هنگامه فتنه در میان مردم باشد و زندگی عادی خود را بگذراند ولی نباید خود را وسیله فتنه گران قرار دهد و در جهت منافع آنان گام بردارد.
امام پیروان خود را به هوشیاری و زیركی فراخوانده و به همكاری نكردن با فتنه گران و تایید و تقویت ننمودن افكار و اهداف منحرف آنها فرموده است تا بدین وسیله فتنه تضعیف شود و از بین برود ،چرا كه عدم حمایت از فتنه ، باعث از بین رفتن فتنه میشود.
حال بیاییم خود قضاوت كنیم و بیندیشیم که تا چه حد در هنگام بروز فتنه ها سربلند بودیم و خداوند متعال و معصومین علیهم السلام را خشنود كردیم؟
پی نوشت ها:
1. نهج البلاغه، خطبه 50.
2. مناجات شاکین.
3. غررالحکم، 1243.
4. نهج البلاغه، حکمت 323.
5. معجم الفاظ غررالحکم، ص 571.
6. سفینة البحار، ج 2.
7. مثنوی معنوی، ج 2، دفتر سوم، ص 6.
8. میزان الحکمة، ج 1، ص 381.
9. همان.
10. همان، ص 382.
11. همان.
12. همان، ص 384.
13. نهج البلاغه، حکمت 1.
فرآوری: سرفرازی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
مقاله ریشه فتنه ها از دیدگاه امام علی علیه السلام نگاشته شمس اله صفرلکی
سایت حوزه.
