اهمیتی که قرآن برای تهجد قائل است!

عظمت شب بیداری

در عظمت و اهمیّت تهجّد(1) و شب بیداری همین بس که خداوند متعال، آیاتی چند از کلام الله مجید را به آن اختصاص داده است. دسته ای از این آیات از این قرارند:

1.«وَ مِنَ الَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَی أَن یَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَاماً مَّحمُوداً»(2) و پاسى از شب را بیدار باش و تهجّد و عبادت كن، و این وظیفه‏اى افزون براى توست، باشد كه پروردگارت تو را به مقامى محمود و پسندیده برانگیزد.

2.در سوره مباركه «مزّمل» بلافاصله بعد از «بسم الله الرّحمن الرّحیم» آمده است : «یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ» «قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلاً» «نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلاً » (3): اى كسى كه خود را به جامه‏ات پیچیده‏اى (یا اى كسى كه بردارنده بار گران «نبوّت و پیغمبرى» هستى(؛ در همه شب (براى عبادت و بندگى از جاى) برخیز؛ مگر اندكى (از شب) را كه آن نصف و نیمه شب است، یا از آن نصف اندكى را كم كن (كه آن ثلث یک شب باشد).

3.سوره ی«سجده» آیه پانزده، سخن از مردان الهی است؛ كسانی‌ كه خیلی به رختخواب نمی چسبند: «تَتَجَافَی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَطَمَعاً»: پهلوهاى ایشان (مۆمنین)، از خوابگاهها دور می شود (نیمه شب را نمی خوابند و به نماز مشغول می شوند)؛ در حالى كه پروردگارشان را از روى ترس (از عذاب و كیفر او) و از روى طمع امید (برحمتش) می خوانند.

4. عبدالله‌بن‌سنان از وجود مبارک امام صادق (علیه السلام) سۆال می‌كند: منظور از «سِیَماهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِنْ أَثَرِ السُّجُود» (4) چیست؟ حضرت فرمود: یعنی بیداری، این بیداری در نماز است كه مربوط به نماز شب است.

5.از امام باقر (علیه السلام) پرسیدند : «آنَاءَ اللَّیْلِ سَاجِداً وَقَائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَیَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ» (5) یعنی چه؟  حضرت فرمود : یعنی نماز شب (6)

6.یكی از اسامی روز قیامت، تغابن است :«یَوْمَ یَجْمَعُكُمْ لِیَوْمِ الْجَمْعِ ذلِكَ یَوْمُ التَّغَابُنِ» (7) : روزى كه شما را براى روز گردآورى، گرد مى‏آورد، آن [روز]، روز حسرت [خوردن‏] است. وجود مبارک امام صادق(سلام الله علیه) به سلیمان دیلمی فرمود: «یا سلیمان لا تدع قیام اللیل» نماز شب را فراموش نكن «فإنّ المغبون مَن حُرِم قیام اللیل» (8) اگر نماز شب را فراموش كردی؛ مغبون می‌شوی و حسرت خواهی خورد.

به نماز شب خوان ها چه می‌دهند؟

دعاهای ما برابر با معرفت و میزان درک ماست. آرزوهای متعالی و معنوی ما از خداوند سبحان، در عاقبت بخیری و سعادت منتهی می شود. امّا چیزهای دیگری هم هست كه ما نگفتیم. آن ها را خداوند سبحان، به نماز شب خوان ها می‌دهند. برای او چیزهای است كه اصلاً كسی نشنیده و نمونه‌هایش را هم در دنیا ندیده و به ذهن كسی نمی‌آید. «فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُم مِن قُرَّةٍ أَعْیُنٍ» : هیچ كس نمى‏داند چه چیز از آنچه روشنى‏بخش دیدگان است به [پاداش‏] آنچه انجام مى‏دادند؛ براى آنان پنهان شده است.(9)

چرا نماز شب این‌قدر با اهمیّت است؟

برای این كه در نیمه شب، همه آرمیده اند و تو میمانی و خدای خودت. گفتگوها و شنیدن ها و دیدن ها و خوردن ها و مطالعه‌های عادی و درس و بحث و این ها همه برای روز است : «إِنَّ لَكَ فِی النَّهَارِ سَبْحاً طَوِیلاً» (10) : چون تو در روز دوندگى و مشاغل بسیار دارى. اما شب برای عبادت است. شب را بگذار برای خودت و خدایت. در شب، چون محیط آرام است؛ آدمی می‌فهمد که چه می گوید. سر و صدایی نیست مگر صدای «یا الله» «یا الله» خودِ او، بیگانه‌ای نیست مگر ناله های عاشقانه او، به شرط اینكه كسی، آن مشاغل روز را به همراه نداشته باشد.

اگر كسی با همان درگیری های روزانه خوابید؛ خوابهای پریشان می بیند. بر فرض توفیقی پیدا كرد و نماز شبی خواند؛ در نماز شب نیز این درگیری ها، او را رها نمی کنند. امّا اگر این ها را کنار گذاشت؛ جزء آن هایی می شود که «رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إیتاءِ الزَّكاة» (11) : مردانى هستند كه تجارت و معامله، از یاد خدا و نماز خواندن و زكات دادن غافلشان نمى‏كند. چنین کسانی لایق دریافت چیزهایی هستند كه اصلاً كسی نشنیده و به ذهن كسی نمی‌آید.

گناه نکن تا نماز شب خوان شوی

وجود مبارک امام صادق(سلام الله علیه) فرمودند: كسی که یک دروغ می‌گوید؛ از نماز شب محروم می‌شود. این‌ چنین نیست كه این لطف الهی، در هر قلبی بتابد. همانطور که روایت شده كه فرشته‌ها، در خانه ای که سگ و یا عکس آن باشد داخل نمی شوند؛ اگر كسی خدای ناكرده، اوصاف زشت در او باشد؛ آنجا فرشته حضور ندارد. مردی به نزد امیرالمۆمنین آمد و گفت : من از نماز شب محروم شدم؛ چكار كنم؟ راهش چیست؟ (12) حضرت فرمود: بیا این دست و پایت را باز كن؛ گناهِ تو، تو را بسته.

بعضی می‌گویند؛ من هر چه می‌خواهم چشمم را كنترل كنم یا گوشم را كنترل كنم یا زبانم را كنترل كنم؛ نمی‌توانم. آن ها راست می‌گویند؛ برای این كه آزاد نیستند. گناه، هستِ ما را به بند می‌كشد. این بندها، جز با استغفار و توبه باز نمی شوند.

زین پس بیاییم در کنار تلاش در ترک گناهان، سرِ شب، با شکم سبک و با وضو به رختخواب برویم. سپس با خواندن سه مرتبه سوره مبارکه توحید، که برابر یک ختم قرآن است بخوابیم. هنگام خواب روح ما به امانت، نزد خدا می رود. بیاییم طاهر و پاک در محضرش حضور یابیم. اگر می خواهید که ساعت خاصّی، مثلاً حدود یک ربع قبل از نماز صبح (به اندازه خواندن نماز شب)، از خواب بیدار شویم؛ این آیه شریفه را قبل خواب بخوانیم : «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ یُوحى‏ إِلَیَّ أَنَّما إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَمَنْ كانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً» (13). کافیست تنها یک بار امتحان کنیم.

الهی بحق محمّدٍ و آله الطّاهرین صلوات الله علیهم اجمعین، ما را از نماز شب خوان های با بصیرت خود قرار بده و آن نعمت هایی را که هیچ کس ندیده و به ذهن کسی نرسیده به ما عنایت فرما. اللهمّ صلّ علی محمّدٍ و آل محمّد و عجّل فی فرج مولانا صاحب الزّمان

«و الحمد لله ربّ العالمین»

پی نوشت ها:

1.به کسی كه قبلاً خوابیده بود و برخاست می‌گویند «هَجَد»

2.سوره اسراء، آیه 79.

3.سوره مزمل آیات 1 تا 3.

4.سوره فتح آیه ی29.

5.سوره زمر آیه ی9.

6.وسائل الشیعه ج8 ص156.

7. سوره ی تغابن آیه ی9.

8. وسائل‌الشیعه ج8 ص160.

9. تفسیر آیه الله جوادی آملی ذیل آیه 79 سوره مبارکه اسراء.

10.سوره مزمل آیه ی7.

11.سوره نور، آیه 37.

12.التوحید ص97 وسائل‌الشیعه ج8 ص161.

13.سوره کهف، آیه 110.

فاطمه سرفرازی             

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان