بهترین راه برای این که عبد خدا شویم!

نکته‌ای که اولیاء خدا تأکید شدیدی روی آن دارند و به عنوان بهترین راه، برای عبد شدنِ پروردگار عالم می‌دانند؛ این است که انسان از کسانی که شر هستند، دوری بجوید و به کسانی که خیرند، نزدیک شود.

بعد از نطفه حلال، صحیح و طاهر، در عالم، هیچ چیز مثل «هم‌نشینی» نیست؛ چون روایات شریفه هم این مطلب را تأیید می‌کنند: اگر همنشین، همنشین خیر و خوبی بود؛ انسان رشد می‌کند، به تقوا و مقام عبودیت و بندگی خدا نائل می‌شود و از همه بلیات دور می‌شود. اما اگر همنشینِ انسان، شر بود؛ به تعبیر ملا محسن فیض کاشانی، آن عارف بالله و متخلق به اخلاق الهی، حتی اگر چیزی هم نگوید، خود همین همنشینی و هم‌نفس شدن با آن‌ها، عامل می‌شود که انسان مبتلای به شر شود.

اثری مانند تابش خورشید!

همنشین اثر عجیبی دارد. این مطلب، آن‌قدر مهم است که باید مدام تکرار شود؛ چون در هر زمینه‌ای که ورود پیدا کنی، چه مبحث اخلاقی، چه اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ... می‌بینی آنچه که موثر است، همنشین است.

وقتی شما با یک ولی خدا و عالم ربانی، مثل آیت‌الله العظمی بهجت و آیت‌الله خوشوقت، آیت‌الله ادیب و امثالهم، همنشین می‌شوید؛ بعد از یک مدت، ناخودآگاه می‌بینید که وجودتان پر از معارف شده است. وقتی دو یا پنج سال پیش خودتان را نگاه می‌کنید، می‌بینید این‌قدر مطلب نمی‌دانستید اما الآن بر اثر همنشینی با این اولیاء خدا، طوری شدید که گویی جلوات عرفان آن مردان خدا هستید.

گاهی هم خدای ناکرده انسان با یک شرور و کسی که حب دنیا دارد، می‌نشیند؛ بعد از مدتی ناخودآگاه می‌بیند که تمام افعال و کردارش عوض شده است.

آن مرد عظیم‌الشأن و الهی، آمیرزا جواد آقای ملکی تبریزی، به شاگردان و خصیصینشان، از جمله آیت‌الله مرعشی نجفی، فرمودند: همنشینی آن‌قدر اثر دارد که مثل تابش خورشید است. چطور خورشید، نیاز کسی را که زیر تابش آن قرار بگیرد، رفع می‌کند و در او اثر می‌گذارد؛ همنشین هم این‌طور بر انسان اثر می‌گذارد و همنشین خوب، انسان را بالا می‌برد.

از این رو خوب است انسان، همنشین خوبان عالم شود. چرا که همنشینی با بزرگان، خیلی اثر دارد. عالم، عالم اثر و موثر است؛ مگر می‌شود چنین چیزی در او اثر نگذارد!؟

این تعبیر را به عنوان کد به ذهن بسپارید که عالم، عالم اثر و مۆثر است؛ یعنی هر چیزی بخواهیم یا نخواهیم اثرگذار است و اصلاً این قاعده خلقت عالم است. اگر خوب حرکت کردیم، بدانیم عواملی باعث شده ما به سمت خوبی‌ها برویم که اولیاء خدا دلیل عمده آن را همنشین خوب داشتن، بیان می‌کنند.

انسان بر آیین دوست خود است

تأثیرگذاری و تأثیرپذیری دوست تا آن جاست که در کلام پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله» آمده است:

«المَرءُ عَلی دینِ خلیله و قرینه»؛ «انسان بر دین و آیین دوست و همنشین خود است.»

تأثیر دوست و همنشین در جهت مثبت و منفی تأثیری شگفت است؛ زیرا نفس انسان ها در پی رفاقت و معاشرت بر یکدیگر نفوذ می کند و خوی و خصلت یکی به دیگری سرایت می کند. همنشینی و رفاقت با صالحان، انسان را به سوی کمال سوق می دهد و همنشینی و رفاقت با تبه کاران، انسان را به تباهی می کشاند.

دوست خوب و صالح، میل به اصلاح و کمال را در آدمی تقویت می کند و انسان را در مسیر سعادت یاری می دهد.

امام صادق «علیه السلام» از پدران گرامیشان «علیهم السلام» روایت می کند از پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله» که فرمود:

«اسعد الناس من خالَط کِرامِ النّاس ؛ سعادتمندترین مردم کسی است که با مردمی بزرگوار معاشرت و آمیزش کند»

دوست بد و تبهکار میل به فساد و تباهی را در آدمی تقویت می کند و انسان را در مسیر سقوط و شقاوت یاری می دهد.

با توجه به همین تأثیرگذاری و تأثیرپذیری است که پیشوایان حق، پیروان خود را با تأکید بسیار از رفاقت ها و معاشرت های نادرست پرهیز داده اند و در حدیث مولا امیر المۆمنین علی «علیه السلام» چنین آمده است:

«... از همنشینی با کسی که رأیش سست و کردارش ناپسند است ... و از همنشینی با فاسقان بپرهیز»

چگونه دوست خوب انتخاب کنیم؟

مهمترین راههای شناخت دوست عبارت است از:

1- در هنگام گرفتاری و نیاز

بهترین زمان ارزیابی دوست خوب، هنگام مشکلات و گرفتاریهاست. در این چنین مواقعی دوستان حقیقی و وفادار و دلسوز از افراد دوست نما مشخص می شوند.امام علی علیه اسلام در حکمت 208 می فرمایند : در کشاکش روزگار افراد با ارزش و دوستان خوب شناخته می شوند.

2- در هنگام خشم و ناراحتی

امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرمایند: اگر کسی سه مرتبه بر تو خشم گرفت – یعنی تو موجبات عصبانیت و ناراحتی او را فراهم کردی و او خشمگین شد – اما سخن زشتی نگفت، او شایسته رفاقت است. (امالی شیخ صدوق، ص 532, ح 7 )

3- از دست رفتن قدرت

برخی از افراد به نام دوستی و به طمع پست و مقام و مال شخص، گرد او را می گیرند. امام علی(علیه السلام) می فرمایند: در هنگام از دست رفتن قدرت است که دوست از دشمن، شناخته می شود. (میزان الحکمة / ح 10323 )

4- هنگام سفر

یکی از بهترین راههای شناخت افراد، سفر کردن با آنها است. در سفر بسیاری از رفتارهای ناپیدای انسان، آشکار میشود. فراز و نشیبهای سفر، عکس العملهای درست یا نادرست انسان را در برابر مشکلات، نمایان می کند و از طرفی ارتباط شبانه روزی که در سفر ایجاد می شود، بهترین زمان برای شناخت اخلاق و روحیات دوست است.

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: هیچ کس را به دوستی مشناس، مگر آنکه در سه چیز او را بیازمایی: او را به خشم آوری و ببینی که آیا این خشم او را از حق به باطل می کشاند؛ در درهم و درینار و در سفر با او.

ویژگیهای دوستان شایسته

1- داشتن ایمان و پرهیز کاری

دوست خوب باید در همه ی امور، خدا و رضایت خدا را مد نظر داشته باشد. رسول خدا (صلی الله علیه و اله) می فرمایند: خیر اخوانک من اعانک علی طاعة الله و صدک عن معاصیه و امرک برضاه؛ بهترین برادرانت کسی است که تو را به پیروی از خدا یاری کند، از نافرمانی او باز دارد و به خشنود ساختن او فرمان دهد.

2-رعایت اخلاق نیک و پسندیده

رفتار و کردار همنشین در انسان، تاثیری فوق العاده و اجتناب ناپذیر می گذارد؛ چرا که یک قانون را در ارتباطات با دوستی نباید فراموش کرد: انسان همرنگ دوست خود می شود.

3- یار و مددکار بودن در هر زمان

امام علی(علیه السلام) می فرمایند: لا یکون الصدیق صدیقا حتی یحفظ اخاه فی ثلاث: فی نکبته و غیبته و وفاته ؛ دوست، دوست نیست مگر آنکه حقوق برادرانش را در سه جایگاه نگهبان باشد : در روزگار گرفتاری، آن هنگام که حضور ندارد و پس از مرگ. (نهج البلاغه، حکمت 134 )

4- دانش دوستی و داشتن روحیه ی پژوهش

استفاده ی بهینه از وقت و عمر، برای کسب علم و دانش – آنهم در سنین جوانی – سرنوشت انسان را رقم می زند؛ در نتیجه داشتن دوستی که دارای چنین ویژگی باشد نیز می تواند مشوق خوبی برای انسان باشد.

5- آینه یکدیگر بودن و عیب یکدیگر را دوستانه متذکر شدن

امام علی(علیه السلام) می فرمایند: دوست راستین کسی است که نیک خواهانه عیب تو را به تو بگوید، در نبودنت حافظ آبروی تو باشد و تو را بر خود مقدم بدارد.

6- اهل عفو و گذشت بودن

امام حسن عسگری(علیه السلام) می فرمایند: بهترین برادرانت کسی است که خطایت را فراموش کند و از نیکوکاریت در حق خودش یاد کند. با ذکر یک حدیث از امام صادق (علیه السلام) به مهمترین نشانه های دوست خوب اشاره می کنیم: دوستی مرزهایی دارد که هر کس همه یا برخی از آنها را داشته باشد، دوست است وگرنه او را اصلا دوست مشمار : نخست این که ظاهر و باطنش با تو یکی باشد؛ دوم این که آبروی تو را آبروی خودش داند و عیب و بی آبرویی تو را عیب و بی آبرویی خودش؛ سوم این که مال و منصب، او را نسبت به تو عوض نکند؛ چهارم اینکه هر کمکی از دستش بر می آید از تو دریغ نکند و پنجم، که در بر دارنده ی همه ی این خصلت هاست، این که در هنگام گرفتاری ها تو را تنها نگذارد.

فرآوری: زهرا اجلال             

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع:

دوستی در قرآن و حدیث، نوشته آقای ری شهری

دوستی و دوستان، نوشته آقای سید هادی مدرس، ترجمه حمیدرضا شیخی و حمیدرضا آژیر

آئین دوستی در اسلام، نوشته آقای بابازاده

مقاله محمد صادق آقاجانی ؛ سایت حوزه