بی عدالتی در برزخ !

یكسان نبودن طول مدت زمان برزخ برای همه افراد با عدل خداوند چگونه سازگار است؟

پاسخ:

این شبهه در صورتی وارد است كه اولا، جایگاه افراد در برزخ یكسان بوده باشد و مناسبتی بین اعمال آنها و حالاتشان در برزخ وجود نداشته باشد و ثانیا تنعم و یا عذاب در برزخ هیچ ارتباطی به مسأله قیامت نداشته باشد كه هر دو مسأله مخدوش است. چون اولا، جایگاه افراد در برزخ از حیث خوب یا بد بودن تابع اعمال آنها در این دنیاست و ثانیا عذاب و سختی در برزخ به مقتضای بعضی روایات سبب می شود كه شخص گناه كار همان سختی در برزخ كیفر گناهش باشد و به صورت پاك وارد صحنه قیامت شود. برای روشن شدن این اجمال باید چند نكته مهم را مورد توجه قرار داد:

الف) دیدگاه اكثر علمای مسلمان این است كه روح انسان در عالم برزخ به بدن مثالی تعلق می گیرد.

ب) انسان در عالم برزخ دارای حیات و شعور است كه آیات و روایات زیادی در این زمینه وجود دارد .( آل عمران، 169 و 170 - سوره نحل 323 - سوره نساء، 97 و روایات در كتاب كنزالعمال، ج 10، ص 377 و محجه البیضاء، فیض كاشانی، ج 3، ص 231)

ج ) نكته مهم این است كه تنعم مۆمنان نیكوكار و عذاب كافران و بدكاران مخصوص عالم آخرت نیست بلكه شواهد قرآنی و روایی حاكی از آن است كه شمه ای از نعمت و عذاب اخروی شامل حال برزخیان نیز می گردد از این رو عموم علمای اسلامی به وجود بهشت و دوزخ برزخی قائلند و این عذاب و تنعم به اقتضای اعمال نیك و بد آنها در این دنیاست.

قرآن كریم داستان مردی را حكایت می كند كه به جرم دعوت مردم به پیروی از پیامبران به شهادت می رسد و فورا پس از شهادت به سوی بهشت خوانده می شود «قیل ادخل الجنه قال یا لیت قومی یعلمون ، بما غفرلی ربی؛ به او گفته شد به بهشت درآی گفت ای كاش قوم من می دانستند كه پروردگارم چگونه مرا آمرزید.» (یس، آیات 26 و 27)

و مانند آیه 169 آل عمران كه خبر از حیات شهدا بعد از شهادت و خشنود بودن آنها از فضل خداوند دارد و در مقابل درباره كفار می فرماید «و حاق بال فرعون سوء العذاب، النار یعرضون علیها غدوا و عشیا و یوم تقوم الساعه ادخلوا آل فرعون اشد العذاب؛ و فرعونیان را عذاب سخت فرا گرفت صبح و شام بر آتش عرضه می شوند و روزی كه رستاخیز بر پا می شود [ندا می رسد كه:] فرعونیان را در سخت ترین عذاب درآورید» كه دلالت دارد عرضه فرعونیان به آتش پیش از قیامت است. چون به بیان علامه طباطبایی به دلیل «لا یرون فیها شمسا ولا زمهریرا؛ در آخرت شب و روزی وجود ندارد.» (انسان از آغاز تا انجام، ص 79)

حال آن كه از آیه فوق عرضه بر عذاب هر صبح و شام است علاوه بر آن كه عذاب اخروی به صورت جداگانه در آخر آیه ذكر شده.

د ) این كه این تنعم و عذاب كمیت و كیفیت آن تابع اعمال انسان در دنیاست و نتیجه اعمال خوب و بد انسان در دنیا و اساسا به مقتضای بعضی روایات تجسم معین اعمال ما است.(اصول كافی، ج 3، ص 240 و 231) و این كه كسی نتیجه اعمال خود را ببیند عین عدل است.

ه ) مستفاد از بعضی روایات این است كه بعضی از مۆمنان در عالم برزخ كیفر گناهان خود را می بیند تا به صورت پاك وارد قیامت شوند كه به معنای محاسبه عذاب و تنعم برزخ با عذاب و تنعم قیامت است .پس با توجه به این كه چگونگی و كمیت و كیفیت عذاب و ثواب در برزخ تابع اعمال خود انسان در دنیاست و این كه عذاب در برزخ گاه باعث كمتر شدن عذاب قیامت یا حتی پاك شدن برای ورود به صحنه قیامت می شود روشن می شود كه كوتاهی و طولانی بودن برزخ هیچ منافاتی با عدالت خداوند ندارد. علاوه بر این كه وقتی ما با براهین عقلی اثبات عدالت خداوند را نمودیم چون عقل ما از جزئیات برزخ آگاه نیست و هیچ حكمی درباره آنها ندارد. به صورت كلی می گوییم عدالت خداوند اقتضاء می كند كه ثواب و عقابش هم از برزخ و هم قیامت عادلانه باشد و ممكن است افرادی كه از نظر زمانی زمان برزخ برای آنها طولانی است از شدت و كیفیت ثواب و عقاب كاسته شود تا تعادل برقرار شود. والله اعلم

فراوری: جعفری       

بخش اعتقادات شیعه تبیان

منابع:

1. تفسیر نمونه، ج 14، ص 314 به بعد

2. حیات برزخی، علی محمد اسدی

3. معاد شناسی، آیت الله طهرانی، ج 2 و 3، بحث برزخ