هنری به نام واقع بینی
دنیا واقعیتی است که می بایست با حقیقت آن مواجه شد. هر چیزی را در جایگاه خود دیدن و هر کس را هر آن چیزی که هست دیدن نه کمتر و نه بیشتر هنر است . با دیده واقع بینی به دنیا نگریستن کمترین فایده ای که دارد رسیدن به حقیقت زندگی و یافتن مسیر حقیقی آن است.
ضرورت واقع نگری در زندگی
حضرت علی علی السلام در نامه 31 خطاب به فرزندش می‌فرمایند:
به یقین بدان كه تو به همه آرزوهاى خود نخواهى رسید، و تا زمان مرگ بیشتر زندگى نخواهى كرد، و بر راه كسى مىروى كه پیش از تو مىرفت، پس در به دست آوردن دنیا آرام باش، و در مصرف آنچه به دست آوردى نیكو عمل كن، زیرا چه بسا تلاش بى اندازه براى دنیا كه به تاراج رفتن اموال كشانده شد. پس هر تلاشگرى به روزى دلخواه نخواهد رسید، و هر مدارا كنندهاى محروم نخواهد شد . نفس خود را از هر گونه پستى باز دار، هر چند تو را به اهدافت رساند، زیرا نمىتوانى به اندازه آبرویى كه از دست مىدهى بهایى به دست آورى. برده دیگرى مباش ، كه خدا تو را آزاد آفرید، آن نیك كه جز با شر به دست نیاید نیكى نیست، و آن راحتى كه با سختىهاى فراوان به دست آید، آسایش نخواهد بود .
بپرهیز از آن كه مركب طمع ورزى تو را به سوى هلاكت به پیش راند، و اگر توانستى كه بین تو و خدا صاحب نعمتى قرار نگیرد، چنین باش، زیرا تو، روزى خود را دریافت مىكنى، و سهم خود بر مىدارى ، و مقدار اندكى كه از طرف خداى سبحان به دست مىآورى، بزرگ و گرامىتر از (مال) فراوانى است كه از دست بندگان دریافت مىدارى، گرچه همه از طرف خداست .
آنچه با سكوت از دست مىدهى آسانتر از آن است كه با سخن از دست برود، چرا كه نگهدارى آنچه در مشك است با محكم بستن دهانه آن امكان پذیر است، و نگهدارى آنچه كه در دست دارى، پیش من بهتر است از آن كه چیزى از دیگران بخواهى ، و تلخى نا امیدى بهتر از درخواست كردن از مردم است. شغل همراه با پاكدامنى، بهتر از ثروت فراوانى است كه با گناهان به دست آید، مرد براى پنهان نگاه داشتن اسرار خویش سزاوارتر است، چه بسا تلاش كنندهاى كه به زیان خود مىكوشد، هر كس پر حرفى كند یاوه مىگوید، و آن كس كه بیندیشد آگاهى یابد با نیكان نزدیك شو و از آنان باش، و با بدان دور شو و از آنان دورى كن. بدترین غذاها، لقمه حرام، و بدترین ستمها، ستمكارى به ناتوان است. جایى كه مدارا كردن درشتى به حساب آید به جاى مدارا درشتى كن، چه بسا كه دارو بر درد افزاید، و بیمارى، درمان باشد، و چه بسا آن كس كه اهل اندرز نیست، اندرز دهد، و نصیحت كننده دغل كار باشد. هرگز بر آرزوها تكیه نكن كه سرمایه احمقان است، و حفظ عقل، پند گرفتن از تجربههاست، و بهترین تجربه آن كه تو را پند آموزد. پیش از آن كه فرصت از دست برود، و اندوه ببار آورد، از فرصتها استفاده كن.
از دنیا باید هر آنچه هست را توقع داشت و این انتظار زمانی صحیح است که با شناخت درست و واقع بینی همراه باشد و این امر شامل حال ساکنین این دنیا نیز می‌گردد و آدمی با شناخت درست فرد مقابل خود می‌تواند بهترین رفتار را در مواجه با او اخذ کند
هر تلاشگرى به خواستههاى خود نرسد، و هر پنهان شدهاى باز نمىگردد. از نمونههاى تباهى، نابود كردن زاد و توشه آخرت است. هر كارى پایانى دارد، و به زودى آنچه براى تو مقدّر گردیده خواهد رسید. هر بازرگانى خویش را به مخاطره افكند.
چه بسا اندكى كه از فراوانى بهتر است. نه در یارى دادن انسان پست چیزى وجود دارد و نه در دوستى با دوست متّهم، حال كه روزگار در اختیار تو است آسان گیر، و براى آن كه بیشتر به دست آورى خطر نكن. از سوار شدن بر مركب ستیزه جویى بپرهیز .(نهج البلاغه/ ترجمه دشتی/ نامه 31)
شمه ای از واقعیت و ضرورت توجه بدان
1) دنیا مکان دستیابی به آرزوهای طولانی نیست. در به دست آوردن دنیا آرام بودن واقع نگری است چراکه دنیا اصل نیست بلکه این آخرت است که اصل و اساس زندگی است. حضرت امام صادق علیه السّلام مىفرماید كه: دنیا مانند صورتى است كه سر او كبر باشد، و چشم او حرص، و گوش او طمع، و زبان او ریا، و دست او شهوت، و پاى او عجب، و دل او غفلت، و رنگ او فنا و حاصل او زوال. (مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان/ 221 ) حضرت على (علیه السلام ) فرمود: كسى كه آرزو را دراز كرد عملش بد شد. (الخصال / ترجمه كمرهاى / ج1 / 70 )
2) دیدن واقعیت نفس و پی بردن به ارزش آن و ضرورت باز داشتن آن از پستی. و امّا حقّ نفس تو بر تو این است كه آن را كاملا در بندگى و طاعت خدا بگمارى، با این كار حقّ زبان و گوش و چشم و دست و پا و شكم و دامنت را رعایت كرده و ادا مىكنى، و براى این مهمّ از خداوند یارى طلب. (تحف العقول / ترجمه جعفرى / 237 )
3) توجه به آزادگی و معنای حقیقی آن. اگر مىخواهى آزاده باشى همانند غلامان و بندگان شایسته خدا زحمت بكش و چشم از تمام مردم روى زمین بپوش و امیدى به آنان نداشته باش. (دیوان أمیر المۆمنین علیه السلام/ 211)
هر تلاشگرى به خواستههاى خود نرسد، و هر پنهان شدهاى باز نمىگردد . از نمونههاى تباهى، نابود كردن زاد و توشه آخرت است. هر كارى پایانى دارد، و به زودى آنچه براى تو مقدّر گردیده خواهد رسید. هر بازرگانى خویش را به مخاطره افكند
4) توجه به این واقعیت که رزق و رزوی معین است و در طلب آن طمع مورز و چشم امید به غیر نداشته باش. حضرت علی علیه السلام فرمود: اى فرزند آدم! اندوه روز نیامده را بر امروزت میفزا، زیرا اگر روز نرسیده، از عمر تو باشد خدا روزى تو را خواهد رساند.(نهج البلاغة / ترجمه دشتى /حکمت 267)
از مورادی دیگری که در این نامه در باب واقع بینی نسبت بدانها توصیه شده است نگرش صحیح نسبت به زبان و مهلکات آن و توجه به اهمیت روزی حلال می‌باشد، چرا که پیامبر «صلی الله علیه » فرموده : هر كس حلال بخورد، بر سر او فرشتهاى بایستد و تا زمانى كه از خوردن فارغ شود، براى او طلب آمرزش كند.(الحیاة / ترجمه احمد آرام/ج4) و توجه به قرار دادن هر چیز ی در جای خود و بهترین رفتار را انتخاب کردن و بهره گیری از تجربیات دیگران و استفاده بهینه از تمامی فرصت ها.
امیرالمۆمنین علیه السلام فرمود: از دست دادن فرصت، غصه دارد.(جهاد النفس وسائل الشیعة / ترجمه صحت/ 364 ) و درود خدا بر او، فرمود: ارزش هر كس به مقدار دانایى و تخصّص اوست.(نهج البلاغة / ترجمه دشتى/حکمت 81)
از دنیا باید هر آنچه هست را توقع داشت و این انتظار زمانی صحیح است که با شناخت درست و واقع بینی همراه باشد و این امر شامل حال ساکنین این دنیا نیز می‌گردد و آدمی با شناخت درست فرد مقابل خود می‌تواند بهترین رفتار را در مواجه با او اخذ کند.
مریم پناهنده
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع
1) نهج البلاغه ترجمه دشتی
2)جهاد النفس وسائل الشیعة / ترجمه صحت
3) الحیاة / ترجمه احمد آرام/ج4
4) دیوان أمیر المۆمنین علیه السلام
5) تحف العقول / ترجمه جعفرى
6) الخصال / ترجمه كمرهاى / ج1
7)مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان
