پیامبران چه موقع شام می‌خوردند؟
جسم، نقش آلى و ابزارى براى حقیقت انسان، یعنى روح او دارد، از این رو براى این‌كه روح‌بتواند مسیر كمال‌یابى خود را طى كند باید نیازهاى جسم به عنوان مركب و ابزار روح، تأمین شود. بر اساس دیدگاه‌اول، انسان و حیوان مشترك و هم‌سان مى‌شوند، اما در این نگاه، انسان در تأمین نیازهاى جسم در پى تأمین هدفى بس‌والاست. در برخى روایات به نقش ابزارى خوردن در راستاى عبادت و انجام فرائض و تكالیف اشاره شده است. درروایتى، از پیامبر اكرم… چنین نقل شده است كه به خداوند عرضه داشت:
در نان به ما بركت عطا كن، و بین ما و نان جدایى میفكن، چرا كه اگر نان نباشد قادر به اداى نماز و گرفتن روزه و انجام فرایض‌پروردگارمان نخواهیم بود.
و در روایت امام صادق(علیه السلام) نیز آمده است:
بنیان جسم بر نان نهاده شده است.
بنا بر روایتى دیگر، هنگامى كه مردى از ابوذر درباره برترین اعمال پس از ایمان پرسش كرد وى پاسخ داد: «نماز وخوردن نان!» و هنگامى كه آن مرد با شگفتى به ابوذر نگریست، وى ادامه داد: «اگر نان نباشد خداوند عبادت نمى‌شود».و مراد ابوذر این بود كه انسان براى كسب توانایى انجام عبادت باید از نان بهره ببرد.
با توجه به این گونه روایات، هدف انسان مؤمن از خوردن غذا، آماده‌سازى جسم براى انجام تكالیف عبادى وفرایض دینى است، و ـ چنان كه گذشت ـ این نوع نگاه به خوردن، به مراتب والاتر از نگاه طبیعى به آن است.
چه نوع غذا ؟
پرسش دیگر درباره سیره نبوى… در خوردن و آشامیدن، مربوط به نوع غذاى آن حضرت است. بنابرروایات سیره مى‌توان ویژگى‌هایى را در مورد غذاى پیامبر اكرم… استنباط كرد كه عبارت‌اند از:
حلال بودن
از مهم‌ترین این ویژگى‌ها حلال بودن غذاست. طبیعى است پیامبر اكرم… با توجه به جایگاه هدایتى‌اش در میان انسان‌ها، بارزترین مصداق براى رعایت این اصل است. در برخى روایات آمده است كه آن‌حضرت آن‌چه را خداوند برایش حلال كرده بود به همراه خانواده و خدمتكار تناول مى‌كرد.
پیامبر اكرم… مطلوبیت بعضى غذاها را گاه با تعبیر «طیّب» تأیید مى‌كرد. به عنوان مثال، هنگامى‌كه یكى از اصحاب حضرت فالوده‌اى به ایشان هدیه كرد و حضرت قدرى تناول كردند، پرسیدند: «اى ابا عبدالله، این‌را از چه چیزى فراهم كرده‌اى؟» عرض كرد: پدر و مادرم فدایت، روغن و عسل را در ظرفى سنگى ریخته، با آتش تفت‌مى‌دهیم و سپس مغز گندم را آسیاب كرده و با آن مخلوط مى‌كنیم تا به خوبى با هم عجین شوند و چنین چیزى فراهم‌آید. حضرت فرمود: «این غذایى نیكو و گواراست»
سادگى
در بیشتر موارد، آن حضرت نان جو، با آرد سبوس‌دار، و در حدّ عدم سیرى مصرف مى‌كرد. در برخى روایات، از نان‌جو به عنوان غذاى انبیا یاد شده است. به عنوان نمونه در روایتى، به نقل از امام رضا(علیه السلام) چنین مى‌خوانیم:
هیچ پیامبرى نبوده جز آن كه مردم را به خوردن [نان] جو فرا خوانده و براى آن، بركت طلبیده است. و [این غذا] در هیچ‌شكمى داخل نشده جز آن كه بیمارى را از میان برداشته است. و این، غذاى پیامبران است و طعام نیكان. و خداوند ابا كرده ازاین‌كه غذاى انبیا را چیزى غیر از جو قرار دهد.
از دیگر روایات مربوط به سادگى غذاى پیامبر…، روایت قتاده است. وى گوید: ما گاه نزد انس بن‌مالك مى‌رفتیم و مى‌دیدیم كه خدمتكار او مشغول پختن نان بود. روزى انس در همین حال، رو به ما كرده، گفت: [از این‌نان‌ها] بخورید، اما نسبت به پیامبر، من سراغ ندارم كه حضرت نان با آرد الك كرده و بدون سبوس، و گوشت گوسفندكباب شده مصرف كرده باشد.
خورش‌ِ غذاى پیامبر… نیز معمولاً بسیار ساده بود. بنا به نقل كلینى از امام صادق(علیه السلام)، روزى‌پیامبر اكرم… به حجره ام‌سلمه وارد شد. ام‌سلمه قطعه نانى نزد حضرت آورد. پیامبر فرمودند: آیاخورش نیز دارى؟ گفت: خیر یا رسول الله، جز سركه ندارم. فرمود: سركه خوب خورشى است، و خانه‌اى كه سركه درآن هست بى‌چیز نیست.
مضرّ نبودن
ویژگى مهم دیگر در غذاهاى مورد استفاده پیامبر اكرم…، مضرّ نبودن است. از نظر آن حضرت،گذشته از مفید و نافع بودن، یك غذا ـ كه در ادامه، به آن خواهیم پرداخت ـ مى‌بایست فاقد آثار منفى بر بدن باشد. به‌عنوان مثال، بنا به نقل كلینى از امام صادق(علیه السلام)، و آن حضرت از امیرالمؤمنین(علیه السلام)، هنگامى كه براى پیامبراكرم… غذاى داغى آوردند، فرمود:
آن را بگذارید تا سرد شود، خداوند آتش را غذاى ما قرار نداده و بركت در غذاى غیر داغ است.
بنا بر بعضى روایات، آن حضرت از خوردن برخى غذاها یا گیاهان كه بوى آن‌ها در دهان مى‌ماند نیز اجتناب مى‌كرد.البته این پرهیز، ناشى از آثار خانوادگى یا اجتماعى بقاى بوى این غذاها در دهان بود و نه به سبب ضرر آن براى بدن.بنا به نقل طبرسى، پیامبر اكرم… سیر، پیاز، تره و عسلى كه مغافیر در آن بود تناول‌نمى‌كرد، زیرا بوى آن‌ها در دهان مى‌ماند.
سودمندى
در روایتى از این از امام رضا(علیه السلام)، به خاصیت درمانى نان جو اشاره می کند.
به جزآن، در برخى روایات، امام صادق(علیه السلام) شیر، سركه، روغن و سویق (نوعى حلیم از گندم یا جو، و شكر و خرما) راغذاى پیامبران، و گوشت و شیر را، شورباى (آبگوشت) آنان معرفى كرده است.
هم‌چنین گفته شده است كه محبوب‌ترین غذاها نزد پیامبر اكرم… گوشت بود و مى‌فرمود:«گوشت موجب افزونى قوه شنوایى و بینایى مى‌شود»
در كلامى دیگر فرمود:
گوشت، سرآمد غذاها در دنیا و آخرت است و اگر از خدایم مى‌خواستم كه هر روز مرا با آن اطعام كند چنین‌مى‌كرد.
آن حضرت گوشت را گاه به صورت پخته [با آب] و گاه به صورت كباب، همراه نان مصرف مى‌كرد.
بنا به نقل طبرسى، پیامبر اكرم … تگرگ را جمع كرده و تناول مى‌كرد و مى‌فرمود: این موجب‌نابودى عوامل فساد دندان‌ها مى‌شود.
امام صادق (علیه‌السلام)، و آن حضرت از امیرالمؤمنین(علیه السلام)، هنگامى كه براى پیامبراكرم… غذاى داغى آوردند، فرمود: آن را بگذارید تا سرد شود، خداوند آتش را غذاى ما قرار نداده و بركت در غذاى غیر داغ است
نیز از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است كه پیامبر اكرم… در صورت دست‌رسى به شیرینى‌جات‌با آن افطار مى‌كرد، و اگر بدان دست‌رسى نداشت با آب گرم افطار مى‌كرد و مى‌فرمود:
این باعث پاكسازى كبد و معده، و موجب خوشبو شدن بوى دهان، و سبب تقویت دندان‌ها و چشم، و عامل تیزى بینایى‌مى‌شود؛ و گناهان را مى‌شوید و عروق تحریك شده را ساكن، و تلخى غالب را از بین مى‌برد و بلغم را قطع مى‌كند و حرارت را ازمعده فرو نشانده و سردرد را زایل مى‌كند.
گفتنى است، تأثیر افطار با آب ولرم در شسته شدن گناهان مى‌تواند به لحاظ فضیلتى باشد كه شخص روزه‌دار در اثرگرسنگى و سپس افطار با نوشیدنى ساده‌اى چون آب به دست مى‌آورد.
پیامبر اكرم… عسل را بسیار دوست داشت و خوردن آن را همراه با قرائت آیاتى از قرآن و جویدن‌كُندر موجب زوال بلغم مى‌دانست.
پیامبر اكرم… مطلوبیت بعضى غذاها را گاه با تعبیر «طیّب» تأیید مى‌كرد. به عنوان مثال، هنگامى‌كه یكى از اصحاب حضرت فالوده‌اى به ایشان هدیه كرد و حضرت قدرى تناول كردند، پرسیدند: «اى ابا عبدالله، این‌را از چه چیزى فراهم كرده‌اى؟» عرض كرد: پدر و مادرم فدایت، روغن و عسل را در ظرفى سنگى ریخته، با آتش تفت‌مى‌دهیم و سپس مغز گندم را آسیاب كرده و با آن مخلوط مى‌كنیم تا به خوبى با هم عجین شوند و چنین چیزى فراهم‌آید. حضرت فرمود: «این غذایى نیكو و گواراست.
اوقات صرف غذا
از برخى روایات مى‌توان اصلى كلى در این باره استنباط كرد و آن این‌كه آن حضرت جز به وقت‌گرسنگى و احساس نیاز بدن، اقدام به صرف غذا نمى‌كرده است. در روایتى از آن حضرت نقل شده است‌كه فرمود:
بخور در حالى كه اشتها به خوردن دارى، و دست بكش در حالى كه هنوز اشتها به خوردن دارى.
و بنا به نقل انس بن مالك:
هیچ گاه در روز یا شب، آن حضرت گوشت یا نان مصرف نكرد مگر هنگامى كه بدن نیاز به آن داشت.
بر این اساس، نقل شده است كه پیامبر اكرم… شخصاً با مردم مواسات و همراهى مى‌كرد، به گونه‌اى‌كه ازار (لنگ) خود را با پوست وصله مى‌كرد و هیچ گاه، هم صبحانه (یانهار) و هم شام نخورد تا این‌كه از دنیا رحلت‌فرمود.
بنا بر بعضى روایات، معصومان(علیهم السلام) دو وعده غذایى را در طول شبانه روز سفارش مى‌كردند و از صرف غذابین آن دو وعده، نهى مى‌كردند. و از برخى روایات، بر مى‌آید كه معصومان(علیهم السلام) تأكید بر آن داشتند كه‌افراد، شب هنگام چیزى خورده و بخوابند، ولو بسیار اندك باشد. امام صادق(علیه السلام) در این زمینه فرموده است:
خوردن شام را ترك نكن، حتى اگر سه لقمه به همراه نمك باشد. و كسى كه شام خوردن را [به كلى] ترك گوید رگى در بدنش‌مى‌میرد كه هرگز احیا نخواهد شد.
شام آری یا خیر؟!
وعده غذایی شام یکی از وعده‌های غذایی است که بهتر است در زمان و با دقت بیشتر و رعایت نکات خاصی صرف شود.
یکی از مباحثی که می‌تواند در حفظ سلامت جسمی و روحی به ما کمک کند توجه به سیره و سنت پیشوایان دینی و انبیاء الهی است که متصل و متکی به وحی بودند و صلاح ما و راه و روش درست زندگی کردن را بهتر از هرکسی می‌دانند.
امام علی(علیه السلام) درباره این‌که پیامبران چه موقع شام می‌خوردند؟ فرمودند:" شام خوردن پیامبران، پس از تاریکیِ شب بوده است. آن را وامگذارید؛ چرا که واگذاردن آن، ویرانی تن است."
در جایی دیگر از زیاد بن ابی الحلال نقل شده است که با امام صادق(علیه السلام) شام خوردم آن حضرت، فرمود:" شامِ پس از نمازِ خفتن، شام پیامبران است."
هم‌چنین رسول خدا(صلی الله علیها وآله) درباره پیامدهای شام نخوردن چنین می‌فرمایند:" خوردن شام را وامگذارید، هر چند به مشتی خرما باشد؛ زیرا وا گذاشتن آن، انسان را پیر میکند."
"خوردن شام را وا مگذارید، هر چند به خوردن دانهای خرمای خشکیده باشد. من بر امّت خویش، از این، بیم دارم که از وا گذاردن شام، پیری (در هم شکستگی) به سراغشان آید؛ چرا که شام، مایه نیرومندیِ پیر و جوان است."
امام صادق(علیه السلام) نیز درباره اهمیت این وعده غذایی فرمودند: "خوردن شام را وا مگذار، هر چند به سه لقمه نان با نمک باشد."
"هر کس شام را واگذارد، رگی در بدن وی میمیرد و هرگز زنده نمیشود ."
منابع:
1- الکافی، جلد 6، صفحه 288، حدیث 1، المحاسن، جلد 2، صفحه 195، حدیث 1566، الخصال، صفحه 619، حدیث 10، تحف العقول، صفحه 110، مکارم الأخلاق، جلد 1، صفحه 424، حدیث 1444، حدیث 6 دانش نامه احادیث پزشکی: 2 / 162
2- الکافی، جلد 6، صفحه 289، حدیث 7، المحاسن، جلد 2، صفحه 195، حدیث 1567، بحارالأنوار، جلد 66، صفحه 342، حدیث 7 دانش نامه احادیث پزشکی: 2 / 164
3- سنن ابن ماجة، جلد 2، صفحه 1113، حدیث 3355، کنزالعمّال، جلد 10، صفحه 46، حدیث 28290 دانش نامه احادیث پزشکی: 2 / 160
4- المحاسن، جلد 2، صفحه 196، حدیث 1571، بحار الأنوار، جلد 66، صفحه 343، حدیث 10 دانش نامه احادیث پزشکی: 2 / 162
5- مکارم الأخلاق، جلد 1، صفحه 424، حدیث 1447، بحار الأنوار، جلد 66، صفحه 345، حدیث 20 دانش نامه احادیث پزشکی: 2 / 162
6- مکارم‌الأخلاق، جلد 1، صفحه 424، حدیث 1448، بحارالأنوار، جلد 66، صفحه 345، حدیث 20 دانش نامه احادیث پزشکی: 2 / 166
7- سایت حوزه
8- سایت پرسمان
